سیر عقل در منظومه حقوق بین الملل اصول اساسی روش شناسی حقوق بین الملل

کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل: اصول اساسی روش‌شناسی حقوق بین‌الملل» اثر دکتر هدایت‌الله فلسفی
پژوهشی کاربردی در حقوق بین‌الملل. کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل: اصول اساسی روش‌شناسی حقوق بین‌الملل» کتابی‌ست برای حقوقدانان و متخصصان و دانشجویان علم حقوق و خصوصاً کسانی که در کارِ تدوین و وضع و اجرای قوانین‌، به‌ویژه در حوزه حقوق بین‌الملل، هستند.
دکتر هدایت‌الله فلسفی در کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل» رابطۀ حقوق و قوانین حقوقی با واقعیت را مدّ نظر داشته و به استخراج و تدوین و شرح و توضیح روش‌هایی پرداخته است که از طریق آن‌ها می‌توان به بررسی و سنجش قوانین حقوق بین‌الملل و وضع و اجرای این قوانین پرداخت و همچنین شیوه‌های استدلال آوردن درباره این قوانین و اثبات آن‌ها را آموخت.
کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل» نه با موضوعاتی چون چیستی حقوق بین‌الملل و فلسفۀ وجودی آن و نظایر این‌ها، بلکه با مباحث عملی‌تر و انضمامی‌تر در این حوزه سروکار دارد و راهنما و مرجعی کاربردی برای کسانی‌ست که عملاً در حوزه حقوق بین‌الملل فعال‌اند.
کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل» در دهمین جشنواره بین‌المللی فارابی عنوان کتاب برگزیده اول را به دست آورد.

مروری بر کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل»
هدایت‌الله فلسفی در کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل» روش‌های گوناگونی را شرح داده است که براساس آن‌ها می‌توان بر چندوچون قوانین حوزه حقوق بین‌الملل و وضع و اجرای این قوانین نظارت کرد و به سنجش و نقد و ارزیابی آن‌ها و نیز مستدل کردن و اثبات‌شان پرداخت.
او در کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل» ابتدا خود «روش» و «روش‌شناسی حقوقی» و کارکرد آن را توضیح می‌دهد و آن‌گاه به توضیح روش‌شناسی در حقوق بین‌الملل، که موضوع کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل» است، می‌پردازد و در فصل‌ها و بخش‌های بعدی کتاب به بیان اصول اساسی روش‌شناسی حقوق بین‌الملل می‌پردازد.
فلسفی در کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل» در توضیح روش‌شناسی حقوقی و کارکرد آن می‌نویسد: «روش‌شناسی حقوقی در لفظ به‌معنای علم به روشهای "حقوق"، و در اصطلاح به‌معنای علم به مهارتهای حقوقدان و قانونگذار و قاضی و وکیل و استاد حقوق است. البته روش‌شناسی فقط به پژوهش صِرف محدود نمی‌شود و هرگونه تحقیقی را که با مهارتهای حقوقی سر و کار داشته باشد در بر می‌گیرد – مثل تهیّه و نگارش متون حقوقی، و تحقیق درباره "حقوق"، و اِعمال نظام حقوقی. با وجود این، چشم‌اندازها و هدفها و عوامل و روشها یکسان و ثابت نیستند و به‌تناسب کار قانونگذاری، صدور حکم، انعقاد قرارداد یا معاهده، و تعلیم و تعلّم "حقوق" متفاوت‌اند. بنابراین، روش‌شناسی حقوقی، هم به‌معنای مطالعۀ کلّیِ روشهای "حقوق" (روش‌شناسیِ اساسی)، و هم به‌معنای روشهای خاصّی است که در عملیّات مختلف حقوقی به‌‌کار گرفته می‌شود (روش‌شناسی کاربردی). به هر حال، هیچگاه نمی‌توان بدون آگاهی از نحوه کار قانونگذار، قاضی، وکیل، سردفتر، مشاور حقوقی، مراجع عمومی و دانشگاهیان از مطالعۀ "حقوق" یا وضع و اجرای آن سخن به میان آورد.
در زمانۀ ما که مقررات حقوقی (ملّی یا بین‌المللی) پیچیده و بی‌ثَبات و غالباً متناقض، و اوضاع احوال اجتماعی سخت درهم‌ریخته و آشفته است – و در نتیجه فنون و روشهایی مناسب برای تفسیر مقررات اعمّ از ملّی و بین‌المللی وجود ندارد – شناخت و اِعمال روشهای حقوقی کاری است بس دشوار و طاقت‌فرسا.
روش‌شناسی حقوقی راهنمای قانونگذار در وضع و بیان قاعده، و یاور قاضی در پیدا کردن راه‌حلهای حقوقی، و مددکار طرفهای دعوا در یافتن استدلالات مناسب، و راهبر کارگزاران حقوقی در مذاکره و تنظیم قرارداد یا معاهده، و پشتیبان پژوهشگر حقوقی در انجام دادن تحقیقات و تتبعات علمیِ حقوقی است.»
بنابراین، چنانکه نویسنده یادآور می‌شود، «غرض از روش‌شناسی حقوقی تأیید یا تصدیق وجود این یا آن "قاعده حقوقی" یا حتی آشکار ساختن مفهوم و معنای دقیق آن نیست؛ بلکه به‌دست آوردن ابزارهایی برای اثبات یا تفسیر قاعده حقوقی و یا به‌طور کلّی دریافت حقیقت حقوقی آن است. به‌عبارت دیگر، غرض از روش‌شناسی حقوقی نشان دادن راههای درست استدلال حقوقی است.»
در کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل»، با در نظر داشتن همین کارکرد روش‌شناسی حقوقی، به روش‌شناسی حقوق بین‌الملل پرداخته و راهنما و مرجعی برای ارزیابی و سنجش و نقد و اثبات و استدلال قوانین حقوق بین‌الملل و تدوین و اجرای این قوانین به دست داده می‌شود.
فلسفی در تعریف روش‌شناسی حقوق بین‌الملل می‌نویسد: «در عرصۀ پهناور حقوق بین‌الملل، کار پژوهشگر بصیر بیان اصول معلوم یا نقل موضوعات پراکنده نیست؛ بلکه تحلیل مسائل و اثبات راه‌حلهایی مناسب برای آنهاست. چنین کاری مستلزم علم به مهارتهای حقوقی در قلمرو "وضع" و "اجراء" و "تحلیل علمی" قاعده حقوقی است که اصطلاحاً به آن روش‌شناسی حقوق بین‌الملل می‌گویند.»
در کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل» همچنین در توضیح کارکرد روش‌شناسی تحقیق در حقوق بین‌الملل آمده است: «روش‌شناسی تحقیق در حقوق بین‌الملل وسیله‌ای است برای مطالعه و اجرای حقوق بین‌الملل، و هدف از پرداختن به آن پیدا کردن روش کار مناسب برای هر نوع تحقیق در عرصۀ حقوق بین‌الملل است. به‌‌عبارت دیگر، غرض از آموزش این روش‌شناسی ایجاد ارتباط افقی میان حوزه‌های مختلف حقوق بین‌الملل است، مثل حقوق ملل متّحد، حقوق اشخاص، حقوق دریا، حقوق بین‌الملل بشردوستانه، حقوق اقتصادی بین‌المللی... .»
کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل» از پیشگفتاری بر ویراست دوم این کتاب، پیشگفتار چاپ اولِ آن، مقدمۀ تحلیلی و هفت فصل تشکیل شده است.
فصل‌های هفت‌گانۀ کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل» عبارتند از: «گونه‌گونی روشهای علمی در حقوق بین‌الملل»، «علوم و روشهای تحلیل حقوق بین‌الملل»، «مسائل متقاطع: نمایش ترکیبی رهیافتهای مختلفِ فنّی، تحلیلیِ علمی، فلسفی و جامعه‌شناختی»، «تنوّع روشها براساس مکاتب نظری»، «پدیدارشناسیِ جامعه و حقوق بین‌الملل»، «تحلیل علمی "نظام حقوقی": جدال نورماتیویستهای محض با نورماتیویستهای معتدل و داوری پسانورماتیویستها بر سر "حقیقت علم حقوق"» و «تحلیل منطقی نظام بین‌المللی – روش‌شناسی منطقی حقوق بین‌الملل».
کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل: اصول اساسی روش‌شناسی حقوق بین‌الملل» در نشر نو منتشر شده است.


درباره دکتر هدایت‌الله فلسفی، نویسنده کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل»
دکتر هدایت‌الله فلسفی، متولد 1327 در اصفهان، حقوق‌دان و پژوهشگر حقوق، استاد حقوق در دانشگاه شهید بهشتی و مترجم ایرانی است.
فلسفی به‌خاطر ترجمۀ کتاب «نهادهای روابط بین‌الملل» برنده نهمین دوره جایزه کتاب سال و به‌خاطر تألیف «کتاب حقوق بین‌الملل معاهدات» برنده تشویقی کتاب سال در سال 1381 شد. او همچنین در سال 1379 به‌عنوان استاد نمونۀ دانشگاه شهید بهشتی انتخاب شد.

رتبۀ کتاب «سیر عقل در منظومۀ حقوق بین‌الملل» در گودریدز: 5 از 5.