تاریخ شنیدن از موتسارت تا موسیقی الکترونیک

کتاب «تاریخ شنیدن: از موتسارت تا موسیقی الکترونیک» نوشتۀ پیتر زِندی
آیا شنیدنِ موسیقی را می‌توان شنید؟ این پرسش غریبی است که در کتاب «تاریخ شنیدن: از موتسارت تا موسیقی الکترونیک» با آن مواجه می‌شویم.
«تاریخ شنیدن»، با عنوان اصلی Écoute : une histoire de nos oreilles، کتابی است درباره موسیقی که با تمرکزی تاریخی بر مفهوم شنیدن موسیقی و رژیم‌های حقوقی تأثیرگذار بر عمل شنیدن نوشته شده است.
پیتر زِندی در کتاب «تاریخ شنیدن»، با رویکرد فلسفی و جامعه‌شناختی مبتنی بر زیبایی‌شناسی انتقادی، گوش دادن به موسیقی را در چشم‌اندازی تاریخی و حقوقی بررسی می‌کند تا نشان دهد که چه سازوکارهای حقوقی و فنّی در نحوه شنیدن موسیقی نقشی تعیین‌کننده داشته‌اند و شنیدن چگونه در عصر مدرن و بر اثر قوانینی نظیر قوانین مربوط به کپی‌رایت و حقوق پدیدآورندگان موسیقی اَشکالی خاص به خود گرفته است.
با خواندن کتاب «تاریخ شنیدن» درمی‌یابیم که چگونه وقتی به اثری موسیقایی گوش می‌دهیم شنیدنِ خود را نیز بشنویم و در آن و در آنچه شیوه شنیدن ما را تعیین می‌کند تأمل کنیم و همچنین در اینکه ما به عنوان شنونده و با نوع شنیدن‌مان چه نقشی در اثر موسیقایی ایفا می‌کنیم و چگونه به نحوی آن را بازآفرینی و در آن مداخله می‌کنیم و اصلاً به لحاظ حقوقی چقدر حق چنین مداخله‌ای را داریم.
متن اصلی کتاب «تاریخ شنیدن» نخستین بار در سال 2001 به زبان فرانسوی و همراه با دیباچه‌ای به قلمِ ژان ـ لوک نانسی منتشر شده است.

مروری بر کتاب «تاریخ شنیدن»
پیتر زِندی در کتاب «تاریخ شنیدن»، به زبانی گرم و خودمانی، تجربۀ گوش دادن به موسیقی را از منظری حقوقی، اجتماعی، تاریخی و فلسفی مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. زِندی در این کتاب، ضمن ارجاع به دوره‌های مختلف تاریخ موسیقی، به خاطرات خود از شنیدن موسیقی نیز گریز می‌زند تا تمثیل‌هایی ملموس‌تر برای بیان مفهومی بیابد که می‌خواهد آن را، با همۀ بغرنجی‌اش، به زبانی ساده بیان کند. زِندی در «تاریخ شنیدن» نشان می‌دهد که گوش دادن در عین سادگی پیچیده است و فرایندی است که سازوکارِ آن را به تمامی فردیت شنونده تعیین نمی‌کند. در کتاب «تاریخ شنیدن» سخن از رژیم‌هایی است که سازوکار شنیدن موسیقی را تعیین می‌کنند و همچنین سخن از شنیدن به مثابه عملی فعالانه که در اثر موسیقایی مداخله می‌کند. زِندی در «تاریخ شنیدن» به تأمل در امکان و میزان این مداخله، با توجه به قوانین قضایی و حقوقی مربوط به اثر موسیقایی، می‌پردازد. از دید زِندی گوش دادن به موسیقی واجد یک تاریخ است و او قصد دارد این تاریخ را براساس تحولاتی، از جمله تحولات فنّی مربوط به تولید و ضبط و پخش و تکثیر آثار موسیقایی و تحول خود موسیقی، مورد بررسی قرار دهد. او نشان می‌دهد که تغییرات فنّی که بر اثر پیشرفت تکنولوژی در تولید و تکثیر و پخش آثار موسیقایی پدید آمده‌اند چطور بر شنیدن ما نیز اثر گذاشته‌اند. در این کتاب شنونده موسیقی کسی است که گویی با سهیم کردن دیگران در تجربۀ خود از شنیدن یک اثر موسیقایی برداشت خاص خود را از اثر ارائه می‌دهد و اینگونه در اثر موسیقایی مداخله می‌کند، اما پرسش دیگر این است که آیا دیگرانی که در تجربۀ او سهیم شده‌اند نیز اثر را مانند او می‌شنوند و در این میان بر سر آنچه خود مؤلفِ اثر هنگام خلق آن در گوش خود می‌شنیده چه می‌آید و تکلیف و حقوق مربوط به آن چیست؟
چنانکه زِندی خود تأکید می‌کند در کتاب «تاریخ شنیدن» با این پرسش‌ها مواجهیم: «اثر موسیقی شنونده را در چه جایگاهی قرار می‌دهد؟ چه شنیدنی را از ما می‌طلبد؟ چه تمهیداتی را برای جهت‌دهی به شنیدن به کار می‌بندد؟ همچنین، چه فضایی را درون خود برای همنوازی باز گذاشته است، خواه برای نوازندگان، خواه شنوندگان یا کسانی که آن را با ساز یا بدون ساز تفسیر می‌کنند؟ اثر موسیقی چگونه با ساختار یا معماری ویژه‌اش امکاناتی را در دل خود برای درک فعال، اقتباس یا تنظیم فراهم می‌آورد؟» و نیز با این پرسش‌ها که: «چه کسی در موسیقی صاحب حق است؟» یا «با توجه به آنچه در اثر درج یا مقدر شده است، سوژه‌ای که موسیقی خطاب قرار می‌دهد یا برمی‌سازد کیست؟ و چه وظیفه‌ای بر این سوژه محول شده تا انجام دهد؟ به عبارت دیگر، این شنونده ـ سوژه، یا طرف خطاب موسیقی، برای احقاق حق بر موسیقی چه باید بکند؟»
کتاب «تاریخ شنیدن» از دیباچۀ ژان ـ لوک نانسی با عنوان «آسکولتاندو»، مقدمه‌ای از نویسنده با عنوان «پرلود و خطابه‌نامه: من گوش می‌دهم» و چهار فصل و مؤخره‌ای با عنوان «گوش دادن پلاستیک» تشکیل شده است.
فصلهای چهارگانۀ کتاب عبارتند از: «حق مؤلف، حق شنونده (خاطرات اجداد ما)»، «نوشتنِ شنیدن: تنظیم، ترجمه، نقد»، «سازهای شنیداری ما در پیشگاه قانون (بخش دوم خاطرات)» و «گوش دادن (به گوش دادن): برساختن گوش مدرن».
کتاب «تاریخ شنیدن: از موتسارت تا موسیقی الکترونیک» با ترجمۀ محمد سپاهی در انتشارات دمان منتشر شده است.

درباره پیتر زِندی، نویسنده کتاب «تاریخ شنیدن»
پیتر زِندی (Peter Szendy)، متولد 1966، فیلسوف و موسیقی‌شناس فرانسوی است.

رتبۀ کتاب «تاریخ شنیدن» در گودریدز: 3.92 از 5.