برخوردها در زمانه برخورد

کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد» اثر ابراهیم گلستان
روایت یک شاهد زنده از یکی از مهمترین دوره‌های تاریخ معاصر ایران. ابراهیم گلستان در کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد» بخشی از مشاهداتش را از آبادان و شرکت نفت در روزهای ملی‌شدن صنعت نفت در ایران روایت می‌کند و گزارشی از این مشاهدات به دست می‌دهد.
در زمانی که نفت به‌کوشش دکتر محمد مصدق ملی شد، ابراهیم گلستان در شرکت نفت بود و در آبادان زندگی می‌کرد. او در کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد» مواجهاتش با بعضی کسانی را که بعد از ملی‌شدن نفت، به‌عنوان اعضای هیأت خلع ید، به آبادان آمده بوده‌اند روایت می‌کند و از مواجهه‌اش با مهندس مهدی بازرگان، که آن زمان رئیس هیأت خلع ید بوده است، می‌نویسد.
گلستان همچنین در کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد» چیره‌دستی‌اش در قصه‌پردازی و مهارت‌اش در نثرنویسی را در ثبت مشاهدات و روایت‌اش از رویدادهای واقعی به کار بسته و به همین دلیل کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد» به‌لحاظ ادبی نیز متنی قدرتمند است.
در کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد» همان گلستان آشنا را می‌بینیم: نویسنده‌ای کاربَلَد و منتقدی صریح که آدم‌ها و رویدادهای دور و بَرَش را نقادانه می‌نگرد.
چنانکه در توضیح پشت جلد کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد» به نقل از خود گلستان آمده است، او نگارش این کتاب را در سال 1336 تمام کرده بوده است. کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد» اما اولین بار در سال 1400 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد»
ابراهیم گلستان در مقدمۀ کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد» درباره این کتاب و حال‌وهوا و شرایطی که وقایع کتاب در آن می‌گذرد، می‌نویسد: «این کتاب از باهم‌آوردن دو گزارش درمی‌آید که من سال‌ها پیش نوشته بودم درباره آغاز پیشامد برجسته‌یی که زمانی کوتاه پیش‌تر از آن نوشتن‌ها روی داده بود. این دو گزارش، در نگاه اول، شاید از هم جدا و به هم بی‌ربط به دیده بیایند هرچند هر دو با هم در فاصلۀ کوتاهی بستگی دارند به همان رویداد مهم و وسیع و یگانه‌یی که شد سازنده آینده‌یی متفاوت از گذشته برای ایران و مردم ایران و همسایگانش، و برای کل وضع سیاسی و صف‌آرائی اجتماعیِ جهانی. این رویداد ملی‌شدن، یا درست‌تر گفته شود ملی کردن صنعت نفت ایران بود که از روزهای پایانی سال 1950 به تقویم عمومی مرسوم در دنیا، شکل‌پذیریش در صحن خود کشور ایران بود و نیروی اجرایش از هماهنگیِ بی‌سابقه‌یی که انگار یکی‌شدنِ خواست مردم ایران بود. هرچند که در این اندکی شک وجود دارد که واقعاً و کاملاً و منحصراً چنین بوده باشد. ولی چنین یکی‌بودنِ خواست و اندیشۀ یک ملت عملاً و شدیداً پیدا شده بود و بسیار اثرگذار، و به‌نوعی ماندگار هم شده بود و جا گرفته بود در جمع کوشش برای برقراری نظام جهانیِ دیگری.»
البته روایت گلستان از رویدادهای مربوط به ملی‌شدن صنعت نفت در کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد» صرفاً ثبت مشاهدات و رویدادها نیست و گلستان در میان شرح وقایع، تأملات انتقادی خود را نیز درباره بعضی موضوعات مربوط به آن دوره می‌آورد؛ مثلاً جایی به حزب توده، که خود نیز مدتی در آن عضو بوده، گریز می‌زند و به واکاوی و نقد عملکرد این حزب می‌پردازد.
موضوع اصلی کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد» اما قضیۀ آمدن هیأت خلع ید به آبادان و مواجهۀ گلستان با آن‌ها و به‌ویژه مواجهه با مهندس مهدی بازرگان است و نقد بعضی عملکردها و کارهای او.
گلستان در کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد» نه به‌عنوان یک تاریخ‌نگار، بلکه از چشم قصه‌نویسی حساس به جزئیات، به روایت آدم‌ها و وقایع و برخوردها می‌پردازد و جاهایی هم از آبادان دوران ملی‌شدن صنعت نفت به آبادانی گریز می‌زند که ناصر خسرو قرن‌ها پیش به آن سفر کرده بوده و در سفرنامه‌اش به این جزیره و دیدار با عابدی تنها و منزوی در آن اشاره کرده بوده است.
کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد»، بعد از مقدمۀ گلستان، با ماجرای دیدار و گپ‌زدن گلستان با دیلن تامس، شاعر مطرح اهل ولز، که در همان روزها به آبادان آمده بوده، آغاز می‌شود. گلستان با دیلن تامس از شعر می‌گوید و مخصوصاً از شعر حافظ.
بخش‌های بعدی کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد» درباره قضایای مربوط به ملی‌شدن نفت است و آمدن هیأت خلع ید و مکالمۀ تلفنی گلستان با مهندس بازرگان، که کسی را از حزب ایران نزد گلستان فرستاده است برای چاپ اعلامیه‌ای و گلستان از چاپ اعلامیه سر باز می‌زند، و در نهایت دیدار گلستان و مهندس بازرگان در اتاق بازرگان و آنچه گلستان در این دیدار می‌بیند و درمی‌یابد.
کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد» در انتشارات بازتاب‌نگار منتشر شده است.

درباره ابراهیم گلستان، نویسنده کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد»
سید ابراهیم تقوی شیرازی، معروف به ابراهیم گلستان، متولد 1301، داستان‌نویس، فیلمساز، مقاله‌نویس، مترجم، روزنامه‌نگار و عکاس ایرانی ساکن انگلستان است. او همسر فخری گلستان، از زنان پیشرو در فعالیت برای بهبود وضعیت کودکان خیابانی در ایران و مترجم و سفالگر ایرانی، و پدر لیلی گلستان، مترجم و گالری‌دار ایرانی، و کاوه گلستان، عکاس ایرانی، است.
پدر ابراهیم گلستان روزنامه‌نگار بود و در شیراز روزنامه‌ای به نام «گلستان» را منتشر می‌کرد و همچنین در مجلس مؤسسان 1304، همان مجلسی که سلطنت را از قاجار به پهلوی انتقال داد، نماینده فارس بود. گلستان در خانواده‌ای مترقی و پیشرو در شیراز رشد کرد. در سال 1320 به تهران آمد که حقوق بخواند اما خواندن حقوق در دانشکده حقوق دانشگاه تهران را نیمه‌کاره رها کرد. از همان جوانی وارد کار سیاسی شد و به حزب توده پیوست و در نشریات حزب توده مشغول به کار شد. بعدها از این حزب جدا شد و به‌طور مستمر به نویسندگی و فیلمسازی پرداخت.
گلستان نویسنده و فیلمسازی‌ست با سبک و لحن خاص خود؛ قصه‌ها و فیلم‌های او نشانگر این‌اند که به کسی و جریانی باج نداده است و حتا در آن دسته از فیلم‌هایش که به‌سفارش ساخته شده‌اند حرف خود را به‌نحوی در فیلم گنجانده و موضع خود را نشان داده و اعلام کرده است.
قصه‌ها و فیلم‌های ابراهیم گلستان از آثار پیشرو زمانۀ خود به حساب می‌آیند و شباهتی به جریان غالب قصه‌نویسی و فیلمسازی دوران خود ندارند.
فاصلۀ معنادار آثار گلستان از پسندِ زمانه از تک‌رو بودن او می‌آید و از نگاه انتقادی‌اش به هرچیزی‌ که به‌عادت پذیرفته می‌شود. این نگاه انتقادی را در گفته‌های صریح و جنجال‌برانگیز او درباره بعضی شخصیت‌های مشهور و محبوب نیز می‌بینیم.
گلستان همچنین یکی از مستندسازان برجستۀ ایرانی است. از آثار داستانی ابراهیم گلستان می‌توان به کتاب‌های «مَدّ و مِه»، «جوی و دیوار و تشنه»، «شکار سایه» و «خروس»، از فیلم‌های مستندش می‌توان به «موج و مرجان و خارا» و «گنجینه‌های گوهر»، از آثار غیرداستانی‌اش می‌توان به «گفته‌ها»، «نامه به سیمین» و «مختار در روزگار» و از ترجمه‌هایش می‌توان به «هکلبری فین» اشاره کرد.
گلستان همچنین ساخت دو فیلم داستانی «خشت و آینه» و «اسرار گنج دره جنی» را در کارنامۀ هنری‌اش دارد.
از او دو کتاب مصاحبه نیز با عنوان‌های «نوشتن با دوربین: رو در رو با ابراهیم گلستان» و «از روزگار رفته: چهره به چهره با ابراهیم گلستان» منتشر شده که اولی گفت‌وگوی پرویز جاهد و دومی گفت‌وگوی حسن فیاد با ابراهیم گلستان است. قاسم هاشمی‌نژاد نیز گفت‌وگویی خواندنی با گلستان انجام داده که این گفت‌وگو در کتاب «گفته‌ها» چاپ شده است.

رتبۀ کتاب «برخوردها در زمانۀ برخورد» در گودریدز: 3.74 از 5.