چرنوبیل از آخرالزمان هسته ای تا فروپاشی شوروی

کتاب «چرنوبیل» نوشتۀ سرهی پلوخی
پژووهشی تاریخی در فاجعۀ اتمی چرنوبیل و ریشه‌ها، تبعات، پیامدها و تأثیرات آن. کتاب «چرنوبیل: از آخرالزمان هسته‌ای تا فروپاشی شوروی»، با عنوان اصلی Chernobyl: The History of a Nuclear Catastrophe، چنانکه سرهی پلوخی، نویسندۀ کتاب، خود در پیشگفتار آن تأکید می‌کند «در واقع نخستین تاریخ جامع فاجعۀ چرنوبیل از زمان انفجار رآکتور هسته‌ای تا بستن نیروگاه در دسامبر سال 2000 و مراحل نهایی تکمیل حفاظ ایمنی جدید روی رآکتور آسیب‌دیده در می 2018 است.»
فاجعۀ چرنوبیل امروزه به یکی از نمادهای پنهان‌کاری‌ها و ناکارآمدی‌های نظام‌های سیاسی استبدادی و توتالیتر و عواقب هولناک و مرگبار این پنهان‌کاری‌ها و ناکارآمدی‌ها بدل شده است. سرهی پلوخی در کتاب «چرنوبیل»، ضمن واکاوی و روایت این فاجعه، براساس اسناد و مدارک و شواهد مربوط به آن، ریشه‌ها و علل بروز آن را نیز بررسی می‌کند و همچنین به پیامدها و تأثیرات فاجعۀ چرنوبیل می‌پردازد و به تکرار چنین فاجعه‌ای در جاهایی که زمینه‌های بروزش در آن‌ها وجود دارد هشدار می‌دهد.
کتاب «چرنوبیل» همچنین روایتی است از سرگذشت آتش‌نشانان و دانشمندان و سربازانی که در زمان وقوع فاجعۀ چرنوبیل از هیچ تلاشی برای مهار و به حداقل رساندن خسارت‌های آن فروگذار نکردند.
متن اصلی کتاب «چرنوبیل» اولین بار در سال 2018 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «چرنوبیل»
سرهی پلوخی در کتاب «چرنوبیل» چگونگی وقوع فاجعۀ هسته‌ای در چرنوبیل و تلاش برای مهار آن را، با جزئیات و ارجاع به آنچه حاضران در صحنۀ این فاجعه و دست‌اندرکاران مهار آن به یاد می‌آورده‌ و نقل کرده بوده‌اند، روایت می‌کند و به ابعاد گوناگون این فاجعه و تأثیرات آن و واکنش‌ها در قبال آن می‌پردازد. او در این کتاب، با گزارشی جزئی‌نگرانۀ از فاجعۀ چرنوبیل، ما را با خود به دل این حادثۀ هولناک و به میان کسانی می‌برد که تلاش می‌کردند انفجار در نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل و عواقب مهلک و آسیب‌زای آن را مهار کنند و به حداقل برسانند.
در کتاب «چرنوبیل» همچنین تصویری از اوضاع سیاسی نابسامان روسیۀ شوروی در دورانی که فاجعۀ چرنوبیل در آن رخ داد ارائه شده و به عوامل فروپاشی شوروی، کمی بعد از فاجعۀ چرنوبیل، پرداخته شده است.
مخفی‌کاری در مواجهه با حادثۀ هولناک و مرگبار چرنوبیل و واکنش مقامات شوروی به این حادثه نیز از جمله موضوعاتی است که در کتاب «چرنوبیل» به آن پرداخته شده است. پلوخی همچنین در کتاب «چرنوبیل» به جهانیان هشدار می‌دهد که مبادا چنین فاجعه‌ای باز در جایی از دنیا تکرار شود چون به باور او هستند کشورهایی که امکان وقوع فاجعه‌ای نظیر فاجعۀ چرنوبیل در آن‌ها وجود دارد.
کتاب «چرنوبیل» از پیشگفتار، مقدمه، بیست و یک فصل که در شش بخش تنظیم شده، مؤخره و یادداشتی بر آثار و سنجش تشعشع تشکیل شده است.
«افسنتین»، «دوزخ»، «بر فراز آتشفشان»، «دشمن نامرئی»، «مکافات» و «دوران جدید» عنوان‌های بخش‌های کتاب «چرنوبیل» هستند.
فصل‌های بیست‌ویک‌گانۀ کتاب «چرنوبیل» عبارتند از: «کنگره»، «در مسیر چرنوبیل»، «نیروگاه»، «شب جمعه»، «انفجار»، «آتش»، «انکار»، «کمیتۀ عالی»، «هجرت»، «مهار رآکتور»، «سکوت مرگ‌بار»، «منطقۀ ممنوعه»، «سندرم چین»، «شمار قربانیان»، «مشاجره»، «تابوت سنگی»، «جنایت و مکافات»، «محدودیتِ نویسندگان»، «انقلاب هسته‌ای»، «اتم مستقل» و «حفاظ جهانی».
در بخشی از کتاب «چرنوبیل» می‌خوانید: «کودکانی که صبح 27 آوریل در پریپیات شن‌بازی می‌کردند، تنها کسانی نبودند که چیزی از پرتوزایی نمی‌دانستند. برای بزرگ‌سالان نیز که از حادثه و پیامدهای آن بیشتر مطلع بودند، مادۀ زردرنگ دانه‌دانه به‌شدت جذاب به‌نظر می‌رسید. به فاصلۀ حدود 600 متر از ادارۀ مرکزی حزب پریپیات که هیئت دولت جلسات خود را آنجا برگزار می‌کرد، تپۀ شنی بزرگی به چشم می‌خورد که برای ساخت‌وساز در نظر گرفته بودند. می‌شد سه مرد را که حدوداً چهل‌ساله بودند، از پنجره‌های آپارتمان مجاور دید؛ لباس یکی از آن‌ها نشان می‌داد که ژنرال است و بقیه کت‌وشلوار اداری گران‌قیمت به تن داشتند و برای پر کردن کیسه‌هایی که با خود آورده بودند، مشغول بیل زدن به تل شن بودند. سه نفری که به شن بیل می‌زدند، عرق می‌ریختند و لباس‌هایشان کثیف و کثیف‌تر می‌شد؛ اما تعداد کیسه‌های پر هم افزایش می‌یافت.
ژنرال مذکور، نیکولای آنتوشکین، رئیس ستاد فرماندهی نیروی هوایی ناحیۀ کیِف و افسر فرمانده یگان هلیکوپتر بود که اوایل صبح، میدان مقابل ادارۀ مرکزی حزب را به محل فرود تبدیل کرده بود. دو مردی که کت‌وشلوار به تن داشتند، الکساندر مِشکوف، معاون‌اول وزارتخانۀ صنایع هسته‌ای که تخت فرمان یِفیم اسلاوسکی قدرتمند بود و گنادی شاشارین، سرمهندس هیئت‌مدیرۀ نیروی هسته‌ای وزارتخانۀ انرژی و برق‌رسانی شوروی بودند. کیسه‌شن‌ها را پر می‌کردند تا هلیکوپترهای آنتوشکین در دهانۀ رآکتور آسیب‌دیده بیندازند، درزهای آن را ببندند و انتشار را متوقف کنند.
شب گذشته تصمیم گرفته بودند انداختن کیسه‌های شن را آغاز کنند، اما اجرای آن تا سپیده‌دم 27 آوریل به تعویق افتاد. زمان نیاز بود تا خلبان‌های هلیکوپتر آنتوشکین وارد منطقه شوند، محوطۀ فرود را ایجاد و مسیرهای تقرب به رآکتور را شناسایی کنند. بعد از قرار گرفتن هلیکوپترها در موقعیت، ژنرال آنتوشکین از بوریس شربینا، یعنی رئیس هیئت دولت، خواسته بود برای پر کردن کیسه‌های شن و بارگیری آن‌ها در هلیکوپتر، افراد و تجهیزات فراهم کند؛ خلبان‌های او آماده بودند. شربینا خشم خود را مخفی نکرد. از خلبان‌های آنتوشکین خواست این کار را انجام دهند؛ این کار، مسئولیت هیئت نبود. آنتوشکین پاپی شد که کمک بیشتری نیاز دارد. شربینا به ژنرال گفت مِشکوف و شاشارین را ببرد و بگذارد آن‌ها کیسه‌های شن را پر کنند. مقامات ارشد از دستورات پیروی کردند. شاشارین به خاطر می‌آورد: "شِربینا خیلی بی‌حوصله بود. در حالی که موتورهای هلیکوپتر غرش می‌کرد، نعره زد که ما چقدر کارکنان مزخرفی هستیم و به درد نمی‌خوریم. ما را همچون گله می‌راند – همۀ ما، وزرا، معاونان وزیر، ژنرال‌ها، چه برسد به بقیه – و به ما می‌گفت خوب بلدیم رآکتور را بترکانیم، اما وقتی به پر کردن کیسه‌های شن می‌رسد، به‌دردنخوریم."
شِربینا قضیه را مانند اربابی مستبد و باستانی اداره می‌کرد. تا صبح 27 آوریل، از شوک و بلاتکلیفی پیشین درآمده بود که نمی‌توانست بفهمد چه شده است و برنامۀ عملی نداشت. آن زمان با هدف روشنی که پیش رو داشت، شیوۀ قلدرانۀ خود را در مدیریت افراد و اوضاع برگزیده بود. این همان سبک و سیاق قدیمی و اثبات‌شدۀ تا کردن با زیردستان بود؛ مدیران استالین این روش را در صنعتی‌سازی و فشارهای اشتراکی‌سازی اجباری دهۀ 30 میلادی اتخاذ کرده بودند. روش کار، زورگویی به زیردستان و وادار کردن آن‌ها به اطاعت و سپس تقاضای برآورده کردن سهمیه‌های تولیدی غیرواقع‌گرایانه بود.»
کتاب «چرنوبیل: از آخرالزمان هسته‌ای تا فروپاشی شوروی» با ترجمۀ سید پوریا حسینی در انتشارات طرح نو منتشر شده است.

دربارۀ سرهی پلوخی، نویسندۀ کتاب «چرنوبیل»
سرهی پلوخی (Сергій Плохій)، متولد 1957، مورخ و پژوهشگر اوکراینی و استاد تاریخ اوکراین و مدیر مؤسسۀ تحقیقات اوکراین در دانشگاه هاروارد است. پلوخی دوبار برندۀ جایزۀ خانۀ کتاب پوشکین شده است. از آثار او می‌توان به «امپراتوریِ گم‌شده»، «دروازه‌های اروپا» و «آخرین امپراتوری» اشاره کرد.

رتبۀ کتاب «چرنوبیل» در گودریدز: 4.22 از 5.