مسئله مدرسه بازاندیشی انتقادی در آموزش و پرورش ایران

کتاب «مسئلۀ مدرسه» نوشتۀ نعمت‌الله فاضلی
درس‌گفتارهایی نقادانه درباب مسائل آموزش و پرورش در ایران. کتاب «مسئلۀ مدرسه: بازاندیشیِ انتقادی در آموزش و پرورش ایران» مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها و گفتارها و مقالات نعمت‌الله فاضلی است که در همۀ آن‌ها، با رویکردی میان/ فرارشته‌ای و مبتنی بر انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی، به آسیب‌شناسی و نقد ساختار آموزش و پرورش و تعلیم مدرسه‌ای در ایران پرداخته شده است.
در کتاب «مسئلۀ مدرسه» با نگاهی نقادانه از بحرانی سخن رفته که آموزش و پرورش در ایران با آن مواجه است: بحران ناکارآمدی مدرسه‌ها در پرورش نگرش نقادانه در دانش‌آموزان و علاقمند کردن آن‌ها به مباحث درسی.
کتاب «مسئلۀ مدرسه» ضرورت تحولی بنیادین را در نظام آموزشی مدارس ایران یادآور می‌شود و نشان می‌دهد که سیستم بروکراتیک آموزش مدرسه‌ای چه مسائلی را در امر آموزش پدید آورده است. این کتاب نقدی است همراه با پیشنهاد و جستجوی راهکار برای برون‌رفت از مسائلی جدی که نظام آموزش مدرسه‌ای در ایران گرفتار آن‌هاست.
کتاب «مسئلۀ مدرسه» کتابی است کارآمد برای همۀ کسانی که دغدغۀ آموزش مدرسه‌ای و بهبود نظام آموزش و پرورش در ایران را دارند؛ کسانی که یا خودشان معلم‌اند و دوست دارند شوق یادگیری و تفکر را در دانش‌آموزان بیدار کنند و سیستم آموزش مدرسه‌ای را در برانگیختن این شوق ناتوان می‌یابند یا والدین بچه‌هایی مدرسه‌ای هستند و می‌بینند که سیستم آموزش مدرسه‌ای رغبت به یادگیری و تفکر را در فرزندانشان برنمی‌انگیزد و همچنین کسانی از هر قشر که به مسائل جامعۀ ایران و به‌ویژه مسائل مربوط به آموزش و پرورش علاقمند هستند.

مروری بر کتاب «مسئلۀ مدرسه»
نعمت‌الله فاضلی در کتاب «مسئلۀ مدرسه» بحران آموزش مدرسه‌ای در ایران را از وجوه و جنبه‌های گوناگون و از منظری فرهنگی و انسان‌شناختی و جامعه‌شناختی مورد تحلیل و بازنگری و بازاندیشی نقادانه قرار می‌دهد و ما را نیز به‌عنوان مخاطبان این کتاب به بازاندیشی نقادانه در این مقوله و به بحث گذاشتن آن فرامی‌خواند.
کتاب «مسئلۀ مدرسه» دعوتی عمومی به تأمل درباب نظام آموزش مدرسه‌ای در ایران و ایرادهای آن است و دعوت برای اندیشیدن به راهکارهای ایجاد تغییر در شیوۀ آموزش مدرسه‌ای.
جان کلام آنچه در کتاب «مسئلۀ مدرسه» آمده است، چنانکه در مقدمۀ محمدرضا سرکارآرانی بر این کتاب توضیح داده شده، «این است که آموزش مدرسه‌ای در ایران – صرف‌نظر از تقسیم‌بندی دوره‌های تحصیلی – بیشتر "آمرزشی" و "مناسکی" است؛ پیرامون "آداب" می‌گردد و از پرورش "ادب" ناتوان است! دقیقاً به معنی نفی "خودبودگی" آدمی و تلاش برای تطهیر او از وسوسه یا تمایل به "خوداندیشی"، "خوداتکایی" یا "سوژه بودن"! در نتیجه تلاش می‌کند ابزار را به‌جای اندیشه بنشاند؛ به‌جای پرورش بینش، در انتقال دانش مرده جهدی بلیغ کند!؛ و به‌جای توجه به کودک به‌مثابه عنصر کانونی تربیت، با اراده بروکراتیک یا قهر سیاسی به هرآنچه غیر اوست اولویت بخشد!» و باز چنانکه در همین مقدمه اشاره شده است، در این کتاب شاهد کوششی هستیم «برای یافتن چرایی افول سامانه آموزش مدرسه‌ای در ترویج یادگیری و چگونگی برساختن یا امکان باززنده‌سازی آن بر بنیاد هنر وجودی انسان؛ یعنی "خودبودگی"، "خودمحقق‌شدگی"، توانایی "اندیشیدن"، "خوانا" و "نویسا" شدن و شوق "تغییر" و "تمنای یادگیری".»
کتاب «مسئلۀ مدرسه» از مقدمۀ محمدرضا سرکارآرانی با عنوان «پرده دیگر شد ولی معنی همانست ای پسر!»، مقدمۀ نویسنده با عنوان «دیباچه و چند پرسش»، پانزده فصل و مؤخره‌ای با عنوان «آموزش چشم و معلمان آبروی جامعه‌اند» تشکیل شده است.
فصل‌های پانزده‌گانۀ کتاب «مسئلۀ مدرسه» عبارتند از: «مرگ مدرسه یا مرگ سوژه»، «آموزش و مسئله شهروندی»، «مسئله معلمی»، «یاددهی و یادگیری در دوره بحران»، «معلمی بازاندیشانه»، «سفری به دنیای درون معلم»، «انشا و معلمی»، «فرار از مدرسه»، «بحران بی‌سوادی در ایران»، «چرا باید باسواد شویم؟»، «سواد انتقادی»، «کدام پداگوژی؟»، «مسئله آموزش ابتدایی»، «بوم‌شناسی و مسئله یادگیری» و «مسئولیت ما چیست؟».
نعمت‌الله فاضلی در بخشی از مقدمه‌اش بر کتاب «مسئلۀ مدرسه» دربارۀ هدفش از نگارش این کتاب می‌نویسد: «وظیفه آموزش چیست؟ آموزش در جامعه ما چه کرد و چه نکرد؟ چرا آموزش در ساختن جامعه ما کامیاب نیست؟ برنامه درسی مدارس چه ویژگی‌ها و چالش‌هایی دارند؟ مسئله معلم و معلمی چیست؟ چرا سواد در ایران فراگیر نشد؟ مدرسه چیست؟ مدرسه در ایران معاصر چه کاری انجام داد و از انجام چه کاری بازماند؟ مدرسه می‌ماند یا می‌میرد؟ اکنون در آغاز سده پانزدهم قرار داریم و یک قرن از عمر دولتی‌شدن تمام‌عیار مدرسه در ایران می‌گذرد. ره‌آورد دولتی‌شدن مدرسه برای ما چه بود و چه نبود؟ اینها و پرسش‌های دیگر، موضوعات مهمی هستند که گفتمان آموزش پیوسته نیازمند توجه به آن‌ها و تحلیل‌شان است. نمی‌گویم در این کتاب این پرسش‌ها را کاویده‌ام یا تحلیل و ارزیابی دقیق و نظام‌مند از آن‌ها کرده‌ام. چنین کاری نیازمند پژوهش‌های گسترده نظری و تجربی است. اما هدف این کتاب این است که در مسیر طرح دیدگاهی باشد که این پرسش‌ها در آن اهمیت و مرکزیت دارد.»
کتاب «مسئلۀ مدرسه: بازاندیشیِ انتقادی در آموزش و پرورش ایران» در انتشارات هوش ناب منتشر شده است.

دربارۀ نعمت‌الله فاضلی، نویسندۀ کتاب «مسئلۀ مدرسه»
دکتر نعمت‌الله فاضلی، متولد 1343 در اراک، انسان‌شناس، استاد بازنشستۀ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، مؤلف، پژوهشگر و مترجم ایرانی است. فاضلی دارای دکترای انسان‌شناسی اجتماعی از مدرسۀ مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن است. او نقش مؤثری در گسترش رشتۀ انسان‌شناسی فرهنگی و مطالعات فرهنگی در ایران داشته و آثار متعددی را در حوزه‌های انسان‌شناسی، مطالعات فرهنگی، مطالعات شهری و فرهنگ ایران تألیف و ترجمه کرده است.
فاضلی همچنین سخنرانی‌ها، گفت‌وگوها و نشست‌های متعددی را دربارۀ فرهنگ معاصر ایران و موضوعات گوناگون مربوط به حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی در انجمن جامعه‌شناسی ایران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دانشگاه‌های مختلف ایران داشته و با روزنامه‌های مختلفی، نظیر «همشهری»، «اعتماد» و «شرق»، همکاری کرده و نیز در برنامه‌های تلویزیونی متعددی حضور داشته و در این برنامه‌ها با بعضی چهره‌های علمی شاخص، نظیر محمدامین قانعی‌راد و صادق زیباکلام، به مناظره و گفت‌وگوی علمی نشسته است.
شناسایی و تحلیل فرهنگ معاصر ایران، مسئله‌شناسی فرهنگی، تاریخ فرهنگی ایران، ابعاد فرهنگی شهر، ابعاد فرهنگی آموزش و علم و دانشگاه موضوعاتی هستند که فاضلی در آثار و کارهای پژوهشی و علمی خود به آن‌ها پرداخته است.
از آثار تألیفی نعمت‌الله فاضلی می‌توان به کتاب‌های «تجربه تجدد: رویکردی انسان‌شناختی به امروزی شدن فرهنگ ایران»، «تاریخ فرهنگی ایران مدرن: گفتارهایی در زمینه تحولات گفتمانی ایران امروز از منظر مطالعات فرهنگی»، «زنانه شدن شهر، با تأکید بر فضاهای شهر تهران»، «مردم‌نگاری سفر: توصیف‌ها و تحلیل‌های انسان‌شناختی از فرهنگ و جامعه امروز غرب» و «پشت دریاها شهری است: فرایندها، روش‌ها و کاربردهای مردم‌نگاری شهری» و از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب «انسان‌شناسی فرهنگی» اشاره کرد.