دانشگاه های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی

کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی» نوشتۀ رابرت د. اندرسون
دانشگاه در اروپا چگونه از سنت‌های قدیمی گسست و وارد دورانی تازه شد؟ کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی»، با عنوان اصلی European Universities from the Enlightenment to 1914، پژوهشی است در تاریخ دانشگاه‌های اروپایی و سیرِ تحول این دانشگاه‌ها از دوران روشنگری تا آغاز جنگ جهانی اول، یعنی سال 1914 میلادی.
رابرت د. اندرسون در کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی» تحول دانشگاه‌های اروپایی در بازۀ زمانی یاد شده را در زمینه‌ای فرهنگی و تاریخی و اجتماعی و سیاسی مورد بررسی قرار می‌دهد و تحول نهاد دانشگاه در اروپای قرن هجدهم، یعنی عصر روشنگری، را در چنین زمینه‌ای واکاوی می‌کند.
در کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی» می‌بینیم که دانشگاه‌های اروپایی چگونه خود را با ارزش‌ها و الگوها و معیارهای فرهنگی و اجتماعی و سیاسی دورانی تازه سازگار کردند و سنگ بنای اصولی بنیادین، که همچنان بر نهاد دانشگاه در اروپا حاکم است، چگونه و از چه زمانی گذاشته شد.
کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی» هم منبعی کارآمد برای پژوهشگران حوزۀ آموزش و دانشگاه و هم کتابی است مناسب کسانی که علاقمند به مطالعه دربارۀ تاریخ دانشگاه در اروپا و چگونگی پدید آمدن دانشگاه‌های اروپایی در معنای مدرن آن هستند.
متن اصلی کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی» اولین بار در سال 2004 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی»
رابرت د. اندرسون در کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی»، چنانکه در مقدمۀ محمدرضا خواجه‌پور بر ترجمۀ فارسی این کتاب اشاره و تأکید شده است، سیر تحول دانشگاه‌های اروپایی از اوایل قرن هجدهم تا آغاز جنگ جهانی اول را نه از منظر موضوعات آموزشی و محتوای درسی دانشگاه‌ها در بازۀ زمانی مذکور بلکه عمدتاً با رویکردی فرهنگی و اجتماعی و سیاسی مورد بررسی و مطالعه قرار داده است.
کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی» روایتی است از اینکه سنگ بنای دانشگاه مدرن چگونه گذاشته شد و چه عواملی در اروپا به دانشگاه‌های مدرن شکل دادند و در تأسیس این دانشگاه‌ها و رویکرد آن‌ها تأثیری غیر قابل انکار به جا گذاشتند.
با خواندن کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی» از چندوچون گسست نهاد دانشگاه در اروپا از ساختارهای سنتی دیرپا و ششصدساله و ورود این نهاد به دورانی تازه، که از اوایل قرن هجدهم و همراه با جنبش روشنگری در اروپا آغاز شد، آشنا می‌شویم و سیر تحول دانشگاه‌های اروپایی را از این دوران تا سال 1914، که سال شروع جنگ جهانی اول است، دنبال می‌کنیم.
کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی» از پیش‌گفتار، مقدمه و بیست فصل تشکیل شده است.
فصل‌های بیست‌گانۀ کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی» عبارتند از: «رژیم قدیم»، «اصلاحات روشنگرانه»، «فرانسه از روشنگری تا دانشگاه ناپلئونی»، «آلمان و الگوی هومبولتی»، «دانشجویان، استادان و سیاست»، «دانشگاه‌ها، دین و دولت لیبرال»، «برنامۀ درسی و فرهنگ»، «شمار دانشجویان و الگوهای اجتماعی»، «شکل‌گیری نخبگان»، «آلمان: عصر زرین دانشگاهی»، «آلمان: تنش‌های سیاسی»، «فرانسه»، «جزایر بریتانیا»، «ایتالیا و اسپانیا»، «هابسبورگ و ملی‌گرایی‌های دیگر»، «روسیه»، «زنان و دانشگاه‌ها»، «جوامع دانشجویی و عقاید سیاسی دانشجویی»، «مأموریت خدمت به مردم» و «سخن آخر: دانشگاه‌های اروپایی در 1914».
در بخشی از کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی» می‌خوانید: «زندگی دانشجویان یکی از وجوه تاریخ دانشگاه است که کمتر بررسی شده است. به این تاریخ، چه به‌عنوان تاریخ یک جماعت بنگریم، چه به‌عنوان تاریخ شیوه‌هایی که نهادها زندگی افراد را می‌سازند یا تاریخ روال‌های تربیت فکری و کشف، گمان می‌رود که دانشجویان را باید در دل داستان بیابیم. ولی بسیاری از تاریخ‌های دانشگاهی به‌طور عمده تواریخ استادان و دستاوردهای علمی و تحقیقاتی هستند. به گفتۀ تامس بانِر، در روایت‌های معمول، اگر هم دانشجویان حضوری داشته باشند فقط به‌صورت شریکانی منفعل و بی‌سروصدا در فرایندی بی‌چهره است.
واقعیتی است که رویدادهای 1968 در اروپا و امریکا سیل نوشته‌های مربوط به گذشتۀ افکار سیاسی دانشجویی را جاری کرد و می‌شد به مشابهت‌هایی میان 1968 و 1848 توجه کرد. اما مبارزه‌جویی سیاسی امری موقتی و پراکنده بود و زندگی روزمرۀ دانشجویان و عادت‌های اجتماعی و سازمان‌های آنان عموماً فقط در سطح ملی مطالعه شده است؛ در این صورت هم آسان‌تر آن است که از سازمان‌ها و زندگی جمعی دانشجویی سخن گفت تا دربارۀ آنچه درواقع بر زندگی‌های دانشجویی تسلط داشتند – روال روزانۀ کلاس درس، کتابخانه، آزمایشگاه و مطالعۀ شبانه.
این امور را نباید پس‌کوچۀ تاریخ شمرد. دانشجویان نخبگان آیندۀ کشورهای خود را تشکیل می‌دادند و تجربه‌های دانشگاهی‌شان در شکل دادن به ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی ملی مؤثر بود و شبکه‌های بانفوذ ارتباط‌های شخصی را به وجود می‌آورد. دانشجویان دربرگیرندۀ مفاهیم جوانی و دگرگونیِ نسل بودند و فعالیت‌های سیاسی آنها اغلب به‌لحاظ ملی مهم بود؛ حتی نگرش‌های سیاسی و اجتماعی منفعلانه‌ای که دانشجو اختیار می‌کرد احتمالاً در زندگی بزرگسالی شهروند و مقام رسمی دوام می‌آورد. زندگی دانشجویی بخشی از مناسک گذار در طبقات بالا و متوسط می‌شد و به‌ویژه در قرن نوزدهم برای شکل دادن به هویت بورژوایی جدید مهم بود. این زندگی میان‌پردۀ بی‌پیرایۀ آزادی و فراغت، پس از رهایی از اقتدار اولیا و انضباط مدرسۀ متوسطه و پیش از نظم سخت‌گیرانۀ زندگی حرفه‌ای بزرگسالی بود.»

دربارۀ رابرت د. اندرسون، نویسندۀ کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی»
رابرت دیوید اندرسون (Robert David Anderson)، متولد 1942، مورخ، استاد بازنشستۀ دانشگاه و پژوهشگر اهل کشور ویلز در بریتانیا است.
اندرسون دانش‌آموختۀ دانشگاه آکسفورد است. او تدریس تاریخ در دانشگاه گلاسکو در اسکاتلند و تدریس تاریخ مدرن در دانشگاه ادینبورگ را در کارنامۀ کاری خود دارد و بازنشستۀ دانشگاه ادینبورگ است.
کار پژوهشی اندرسون در حوزۀ تاریخ، عمدتاً بر تاریخ آموزش متمرکز است. از او مقالات مختلفی در مجلات تخصصی و عمومی تاریخ و تاریخ آموزش منتشر شده است. اندرسون همچنین عضو هیأت ویراستاران مجلۀ «تاریخ دانشگاه‌ها» و یکی از نمایندگان بریتانیا در کمیسیون بین‌المللی تاریخ دانشگاه‌ها است.
از جمله آثار رابرت د. اندرسون می‌توان به کتاب‌های «دانشگاه‌های بریتانیا: گذشته و حال»، «آموزش و پرورش و مردم اسکاتلند، 1918 - 1750» و «تحصیلات در فرانسه، 1870 – 1848» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی»
کتاب «دانشگاه‌های اروپایی از عصر روشنگری تا جنگ اول جهانی» با ترجمه و مقدمۀ محمدرضا خواجه‌پور در نشر کرگدن منتشر شده است.
محمدرضا خواجه‌پور، متولد 1320، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «نسبیت و مفهوم نسبیت»، «فیزیک و واقعیت»، «نجوم به زبان ساده» و «سه دقیقۀ اول: نگاهی نو به آغاز عالم» اشاره کرد.