ایستا و پویا پژوهشی در نوآوری و دنباله روی در فرهنگ عربی-اسلامی

کتاب «ایستا و پویا» اثر ادونیس
بحثی نقادانه درباب سنت و تجدد در متن فرهنگ و ادبیات جهان عرب. کتاب «ایستا و پویا: پژوهشی در نوآوری و دنباله‌روی در فرهنگ عربی – اسلامی»، با عنوان اصلی «الثابت والمتحول: بحث فی الإبداع و الاتباع عندالعرب»، چنانکه در مقدمۀ احسان موسوی خلخالی بر ترجمۀ فارسی این کتاب توضیح داده شده و نویسنده خود نیز در ابتدای کتاب اشاره کرده است، پایان‌نامۀ دکترای علی احمد سعید، معروف به ادونیس، شاعر و متفکر بزرگ و مطرح جهان عرب، است.
ادونیس در کتاب «ایستا و پویا»، با اِشرافی که بر تاریخ تفکر اسلامی و ادبیات عرب و سِیرِ سنت و تجدد در جهان عرب دارد، مقولۀ سنت و تجدد در فرهنگ عربی – اسلامی را از جنبه‌های گوناگون مورد بررسی قرار داده و آن را هم در تاریخ اندیشۀ عرب و تفکر عربی - اسلامی، هم در تحولات سیاسی و هم در تاریخ ادبیات عرب واکاوی کرده است.
ادونیس در کتاب «ایستا و پویا» از موضوعات و مسائلی سخن می‌گوید که اگرچه مرتبط با تاریخ و فرهنگ عربی هستند اما، به‌دلیل برخی اشتراکاتشان با مسائل و موضوعات مطرح در ایران معاصر، برای مخاطبان ایرانی هم جذاب و خواندنی‌اند.

مروری بر کتاب «ایستا و پویا»
بحث اصلی ادونیس در کتاب «ایستا و پویا» ماجرای طرحی نو درانداختن و ساخت‌های ایستا را دگرگون کردن در تاریخ جهان عرب و تقابل سنت و تجدد در متن این تاریخ است. ادونیس در کتاب «ایستا و پویا» جریان دگرگونی و چگونگی و ماهیت آن را در متن تاریخ عربی – اسلامی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد و ردّ تحول و نوع مواجۀ سنت با تجدد را در تاریخ اسلام در جهان عرب، از گذشته تا روزگار معاصر، دنبال می‌کند.
در کتاب «ایستا و پویا» با تحلیلی جامع و جزئی‌نگرانه و نقادانه از ایستایی و پویایی در فرهنگ عربی – اسلامی مواجهیم. ادونیس در این کتاب، با بررسی سِیری که تاریخ اندیشۀ اسلامی در جهان عرب طی کرده و تلاقی این اندیشه با سیاست و شعر، مسائل برآمده از سنت و تجدد را در متن جهان عرب، در ساحت فقه و خلافت و سیاست و شعر، مطرح و تحلیل می‌کند.
دو مفهومی که ادونیس در کتاب «ایستا و پویا» از آن‌ها تحت عناوین «ایستا» و «پویا» سخن می‌گوید، یکی متعلق به رویکردی است که نوآوری را، با این استدلال که زبان و فرهنگ و اندیشۀ عرب به کمال معرفت و اوج نوآوری رسیده، را منتفی می‌داند و دیگری به رویکردی تعلق دارد که قائل به نوآوری است و انتهایی برای معرفت قائل نیست. ادونیس مسائل جهان عرب، از جمله مسائل مربوط به شعر عربی، را در پرتو این تقابل و دست بالا داشتن رویکرد نخست در تاریخ فرهنگ عربی – اسلامی بررسی می‌کند.
کتاب «ایستا و پویا» حاوی بحثی نقادانه و جذاب درباب تقابل تکثّر و مُطلقیت در متن فرهنگ عربی – اسلامی است. ادونیس سِیرِ تاریخی این تقابل و جریان پویایی در جهان عرب و مواجهۀ ساخت‌های ایستا با آن را در کتاب «ایستا و پویا» ترسیم می‌کند. او در این کتاب به ترسیم دنباله‌روی و نوآوری در متن تاریخ تفکر و فرهنگ عربی – اسلامی می‌پردازد و این دو مقوله را با نگاه به مقوله‌های خلافت، سیاست، سنت، فقه، شعر و نقد شعر مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد.
کتاب «ایستا و پویا» درواقع از چهار کتاب تشکیل شده که در یک مجلد در کنار هم قرار گرفته‌اند. این کتاب شامل مقدمه‌های ادونیس بر چاپ جدید و چاپ سوم کتاب ایستا و پویا، مقدمۀ دکتر پُل نویّای یسوعی، استاد راهنمای پایان‌نامۀ ادونیس که ماحصلش همین کتاب است، توضیح نویسنده دربارۀ روش‌شناسی و اهداف این کتاب، پیش‌درآمد و چهار کتاب به نام‌های «بنیادها»، «نهادن بنیادها»، «شوک تجدد و سلطه‌ی میراث دینی» و «شوک تجدد و سلطه‌ی میراث شعری» است.

دربارۀ ادونیس، نویسندۀ کتاب «ایستا و پویا»
علی احمد سعید إسبر، معروف به ادونیس، متولد 1930، شاعر، مقاله‌نویس، منتقد ادبی، متفکر و مترجم اهل سوریه است. ادونیس را بزرگترین شاعر زندۀ جهان عرب لقب داده‌اند و او را، به‌لحاظ جایگاهش در شعر مدرن عرب، با تی. اس. الیوت در جهان انگلیسی‌زبان مقایسه کرده‌اند.
ادونیس از پیشگامانِ و پایه‌گذاران انقلاب مدرنیستی در شعر عربیِ نیمۀ دوم قرن بیستم و یکی از کسانی است که نامش معمولاً به‌عنوان یکی از گزینه‌های احتمالی برندۀ جایزۀ نوبل ادبیات، در گمانه‌زنی‌های مربوط به این جایزه مطرح می‌شود.
از جمله آثار ادونیس می‌توان به «ترانه‌های مهیار دمشقی» و «الکتاب» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «ایستا و پویا»
کتاب «ایستا و پویا: پژوهشی در نوآوری و دنباله‌روی در فرهنگ عربی – اسلامی» با ترجمه و مقدمۀ احسان موسوی خلخالی، همراه با یادداشتی کوتاه از ادونیس به‌مناسبت ترجمۀ فارسی این کتاب، در نشر برج منتشر شده است.
احسان موسوی خلخالی، متولد 1360، مترجم ادبیات داستانی معاصر و مدرن جهان عرب و نیز مترجم آثاری دیگر از زبان عربی به فارسی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «چنین گفت ابن عربی»، «وقایع غریبِ غیب ‌شدنِ سعید ابونحسِ خوشبدبین»، «آن رایحه»، «رویکرد عقلانی در تفسیر قرآن»، «واقعۀ عاشورا: تحلیلی ساختارگرایانه از "درام کربلا" به‌گزارش طبری»، «متن، قدرت، حقیقت»، «کابوس‌های بیروت» و «مردانی در آفتاب» اشاره کرد.
از کتاب «ایستا و پویا» ترجمۀ فارسی دیگری هم، با عنوان «سنت و تجدد یا ثابت و متحول: پژوهشی در نوآوری و سنت عرب» منتشر شده که مترجم آن دکتر حبیب‌الله عباسی و ناشرش انتشارات سخن است.