جنبش های مدنی منطق راهبردی کنش بدون خشونت

کتاب «جنبش‌های مدنی» نوشتۀ اریکا چنووث و ماریا جی. استفان
آیا کنش‌های مدنی و بدون خشونت، بهتر و بیشتر به نتیجه می‌رسند یا مبارزات خشونت‌آمیز؟ اریکا چنووث و ماریا جی. استفان در کتاب «جنبش‌های مدنی»، با استناد به آمار و نمونه‌های گوناگون جنبش‌ها و مبارزات سیاسی و اجتماعی در نقاط مختلف دنیا، نشان می‌دهند که کنش‌های مدنی و بدون خشونت، اغلب موفق‌تر از کنش‌های خشونت‌آمیزِ مبتنی بر قوۀ قهریه عمل کرده‌اند.
کتاب «جنبش‌های مدنی: منطق راهبردیِ کنش بدون خشونت»، با عنوان اصلی Why Civil Resistance Works: The Strategic Logic of Nonviolent Conflict، کتابی است در بررسی و مقایسۀ نتایج مبارزات بدون خشونت و مبارزات خشونت‌آمیز، با مطالعات موردی و استناد به نمونه‌های گوناگون از هر دو شکلِ مبارزه در جهان، و تحلیل و شرح اینکه مبارزات بدون خشونت چرا و چگونه، در قیاس با مبارزات خشونت‌آمیز، به توفیق بیشتری دست می‌یابند.
متن اصلی کتاب «جنبش‌های مدنی» اولین بار در سال 2011 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «جنبش‌های مدنی»
باوری رایج می‌گوید که خشونت در مبارزۀ سیاسی نتیجه‌بخش‌تر از مقاومت مدنی و مبارزۀ خشونت‌پرهیز است. نویسندگان کتاب «جنبش‌های مدنی» اما در این کتاب نشان می‌دهند که این باور، افسانه‌ای بیش نیست و تجربۀ مبارزات سیاسی در جهان، دست‌کم در بیش از یک قرن اخیر، نشان داده که مبارزات بدون خشونت، اغلب، از هر لحاظ موفق‌تر عمل کرده‌اند و نتایج بهتری را رقم زده‌اند.
اریکا چنووث و ماریا جی. استفان در کتاب «جنبش‌های مدنی» تمرکز خود را بر مطالعۀ موردی جنبش‌های سیاسی مختلفی قرار داده‌اند که بین سال‌های 1900 تا 2010 در نقاط مختلف دنیا روی داده‌اند. آن‌ها نتایج و پیامدهای این جنبش‌ها را بررسی کرده‌اند و اثبات کرده‌اند که جنبش‌های بدون خشونت، در بیشتر مواقع، موفق‌تر از جنبش‌های مبتنی بر قوۀ قهریه بوده‌اند و حتی در موارد موفقی از مبارزۀ سیاسی هم که جنبش‌های خشونت‌آمیز نقش مؤثر و انگیزه‌بخش داشته‌اند، دست‌آخر، حرکت‌ها و شیوه‌های خشونت‌پرهیز بوده‌اند که نتیجۀ نهایی را در این دست مبارزات رقم زده‌اند.
در کتاب «جنبش‌های مدنی» هم مبارزات سیاسی استقلال‌طلبانه مورد بررسی قرار گرفته‌اند و هم مبارزات سیاسی‌ای که هدفشان تغییر رژیم در یک کشور بوده است.
کتاب «جنبش‌های مدنی» همچنین به نقد استدلال‌های کسانی می‌پردازد که جنبش‌های خشونت‌آمیز را، با توسل به نمونه‌ها، موفق‌تر می‌دانند. نویسندگان، با رویکردی نقادانه به این استدلال‌ها، آن‌ها رد می‌کنند.
البته در کتاب «جنبش‌های مدنی» به مواردی هم که جنبش‌های خشونت‌پرهیز شکست خورده‌اند اشاره و دلیل شکست این جنبش‌ها نیز بررسی شده است.
به‌اعتقاد نویسندگان کتابِ «جنبش‌های مدنی» اصلی‌ترین عامل توفیق مبارزات بدون خشونت، قابلیت این نوع از مبارزات در جلب بیشتر مشارکت مدنی و همراهی تعداد بیشتر و متنوع‌تری از مردم با مبارزه‌های خشونت‌پرهیز، در قیاس با مبارزات خشونت‌آمیز، است. در این کتاب همچنین از عواملی نظیر انعطاف بیشتر جنبش‌های مدنی، امکان خلاقیت بیشتر در این جنبش‌ها و توان این جنبش‌ها در ایجاد تغییر در گروه‌هایی که جزو وفاداران به طرف مقابلِ جنبش به‌حساب می‌آیند، به‌عنوان عوامل توفیق بیشتر جنبش‌های مدنی، در مقایسه با جنبش‌های مبتنی بر قوۀ قهریه، سخن رفته است.
در بحث از پیامدهای جنبش‌های مدنی و نظام‌هایی که پس از پیروزی این جنبش‌ها بر سرِ کار می‌آیند نیز، نویسندگان کتاب «جنبش‌های مدنی» نشان می‌دهند که از دل مبارزات خشونت‌پرهیز و مدنی، دموکراسی‌هایی پایدارتر بیرون می‌آید و چنین مبارزاتی کمتر از مبارزات خشونت‌آمیز به جنگ داخلی می‌انجامند.
موضوع تأثیر حمایت‌های خارجی از جنبش‌های مدنی و خشونت‌آمیز، از دیگر موضوعاتی است که در کتاب «جنبش‌های مدنی» به آن پرداخته شده است. از دید نویسندگان کتاب «جنبش‌های مدنی» در مبارزات سیاسی مدنی و بدون خشونت، عوامل داخلی هستند که نقش اصلی و تعیین کننده را در موفقیت جنبش ایفا می‌کنند، نه عوامل خارجی. بنابراین جنبش‌های مدنی موفق، بیشتر متکی به مشارکت داخلی هستند، درحالی‌که موفقیت‌های جنبش‌های خشونت‌آمیز، اغلب در گروِ حمایت‌های یک حامیِ خارجی است و کمک‌های حامیِ خارجی نقشی تعیین کننده در توفیق مبارزات خشونت‌آمیز دارد اما، چنانکه در کتاب تأکید شده است، حامیان خارجی، حامیانی متزلزل هستند و در مورد جنبش‌های مدنی هم، حمایت‌های خارجی می‌تواند نقش شمشیری دولبه را ایفا کند و به جنبش آسیب بزند.
در کتاب «جنبش‌های مدنی»، چنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد، انواع‌واقسام نمونه‌های مبارزات خشونت‌آمیز و بدون خشونت، در بیش از یک قرن اخیر، همراه با نتایج هر یک مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. انقلاب ایران علیه حکومت پهلوی نیز از جمله نمونه‌هایی است که نویسندگان در این کتاب به بررسی آن پرداخته‌اند.
کتاب «جنبش‌های مدنی» از نُه فصل، مؤخره و ضمیمه‌ای با عنوان «روایت درگیری‌ها» تشکیل شده است.
فصل‌های نُه‌گانۀ کتاب «جنبش‌های مدنی» عبارتند از: «موفقیت کارزارهای مقاومت بدون خشونت»، «اولویت مشارکت مردمی در مقاومت بدون خشونت»، «بررسی تفسیرهای بدیل برای موفقیت مبارزات مدنی»، «انقلاب ایران 1977 – 1979»، «اولین انتفاضۀ فلسطینی 1987 – 1992»، «جنبش قدرت مردم در فیلیپین 1983 – 1986»، «چرا مقاومت مدنی گاهی اوقات به شکست می‌انجامد: قیام برمه 1988 – 1990»، «پس از مبارزات: پیامدهای مقاومت خشونت‌آمیز و بدون خشونت» و «نتیجه‌گیری».

دربارۀ اریکا چنووث و ماریا جی. استفان، نویسندگان کتاب «جنبش‌های مدنی»
اریکا چنووث (Erica Chenoweth)، متولد 1980، دانشمند علوم سیاسی اهل امریکاست. از آثار او می‌توان به کتاب‌ «مقاومت مدنی: آنچه همگان باید بدانند» اشاره کرد.

ماریا جی. استفان (Maria J. Stephan) دانشمند علوم سیاسی اهل امریکاست. او زمانی مدیر برنامۀ اقدام غیرخشونت‌آمیز در مؤسسۀ صلح ایالات متحده بوده است.
مطالعات استفان بر اقتدارگرایی، اعتراض، و تأثیرگذاریِ انواع مقاومت‌های خشونت‌آمیز و خشونت‌پرهیز متمرکز است.
از آثار ماریا جی. استفان می‌توان به کتاب «نقش حمایت خارجی در کمپین‌های بدون خشونت: جام مسموم یا جام مقدس؟» اشاره کرد. این کتاب نیز، مانند کتاب «جنبش‌های مدنی»، ماحصل همکاری ماریا جی. استفان و اریکا چنووث است.
گفتنی‌ست که مطالعات و تحقیقات ماریا جی. استفان و اریکا چنووث دربارۀ مقاومت‌های مدنی و غیرخشونت‌آمیز، الهام‌بخش جنبش زیست‌محیطی «شورش علیه انقراض» بوده است.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «جنبش‌های مدنی»
کتاب «جنبش‌های مدنی: منطق راهبردیِ کنش بدون خشونت» با ترجمه و مقدمۀ سیدمحمد امیر در نشر ثالث منتشر شده است. گفتنی‌ست که در این ترجمه، جدول کارزارهای خشونت‌آمیز و بدون خشونت، براساس جدول جدیدترِ کتاب «مقاومت مدنی: آنچه همگان باید بدانند» اریکا چنووث، که در سال 2021 چاپ شده و جدیدتر از کتاب «جنبش‌های مدنی» است، به‌روزرسانی شده است. همچنین مترجم، به‌دلیلی که خود در مقدمۀ کتاب «جنبش‌های مدنی» توضیح داده است، از ترجمۀ مباحث آماری‌ای که در بخش ضمیمۀ این کتاب مطرح شده، صرف‌نظر کرده است.
سیدمحمد امیر، متولد 1369، مترجم ایرانی است. او، به‌جز کتاب «جنبش‌های مدنی»، کتابی با عنوان «گودالِ پی» را نیز به فارسی ترجمه کرده است.