نظریه های تئاتر جلد اول از یونان باستان تا پایان عصر روشنگری

کتاب «نظریه‌های تئاتر – جلد اول» نوشتۀ ماروین کارلسون
تئاتر چیست، چه باید باشد و چه اهداف و کارکردهایی دارد؟ در طول تاریخ در این باب نظریات مختلف و متفاوتی ارائه شده است. کتاب «نظریه‌های تئاتر» ماروین کارلسون، با عنوان اصلی Theories of the Theatre: A Historical and Critical Survey from the Greeks to the Present، این نظریات را از عصر یونان باستان تا دورۀ ظهور نظریات نشانه‌شناختی و پساساختارگرایانه معرفی و بررسی کرده و نشان داده است که تئاتر از آن زمان تا قرن بیستم چه تحولات نظری‌ای را از سر گذرانده است.
متن فارسی کتاب «نظریه‌های تئاتر» در سه جلد تنظیم شده و کتاب «نظریه‌های تئاتر: از یونان باستان تا پایان عصر روشنگری» جلد اول از این سه مجلد است. این مجلد از کتاب «نظریه‌های تئاتر» بخشی از این کتاب را دربرمی‌گیرد که به معرفی و بررسی سِیرِ تکوین و تحول نظریه‌های تئاتر از یونان باستان تا پایان دوران رنسانس اختصاص دارد.
متن اصلی ویرایش نخست کتاب «نظریه‌های تئاتر» اولین بار در سال 1984 منتشر شده و البته نویسنده بعداً این کتاب را قدری بسط داده و فصلی جدید به آن اضافه کرده است که به تحولات نظری تئاتر از دهۀ 80 میلادی به‌بعد اختصاص دارد و در آن تأکیدی ویژه شده است بر تأثیر نظریۀ فمینیستی بر نظریۀ تئاتر.
کتاب «نظریه‌های تئاتر» نخستین بررسی و مطالعۀ جامع نظریه‌های تئاتر غربی به‌حساب می‌آید. کارلسون در این کتاب، هم به وجه مکتوب تئاتر نظر دارد و هم به وجه اجرایی و نمود صحنه‌ای آن و نظریه‌های تئاتر و سِیرِ تکوین و تحول آنها را در این هردو ساحت بررسی می‌کند.

مروری بر جلد اول کتاب «نظریه‌های تئاتر»
ماروین کارلسون در آن بخش از کتاب «نظریه‌های تئاتر» که جلد اول ترجمۀ فارسی این کتاب به آن اختصاص دارد، مطالعه و بررسی نظریه‌های تئاتر را از عصر یونان باستان و آرای ارسطو و دیگر نظریه‌پردازان و متفکران یونانی آن عصر آغاز می‌کند و تا دورۀ رنسانس و آرای ولتر و دیدرو و دیگر فلاسفه و متفکران و نظریه‌پردازان و تئاتری‌های عصر روشنگری پیش می‌آید.
در جلد اول کتاب «نظریه‌های تئاتر» با نخستین قواعد و نظریاتی که دربارۀ شیوه‌های خلق درام و اجرای تئاتر و کارکرد و ماهیت تئاتر و اهداف آن تدوین و ارائه شده و سِیرِ تکوین این قواعد و نظریات در دوره‌های روم باستان و قرون وسطی و سپس رنسانس آشنا می‌شویم و درمی‌یابیم که در اعصار بسیار دورِ تاریخ غرب، دربارۀ تئاتر و ماهیت و اهداف و کارکردهای آن چگونه می‌اندیشیده‌اند و بعدها چه تحولاتی در نگرش تئاتری و نظریۀ تئاتر در غرب به‌وجود آمده است.
جلد اول کتاب «نظریه‌های تئاتر» از مقدمه و ده فصل تشکیل شده است.
فصلهای ده‌گانۀ جلد نخست کتاب «نظریه‌های تئاتر» عبارتند از: «ارسطو و یونانیان»، «نظریه‌ی رومی و کلاسیک متأخر»، «قرون وسطی»، «رنسانس ایتالیا»، «رنسانس در اسپانیا»، «رنسانس فرانسه»، «رنسانس در انگلستان و هلند»، «فرانسه در قرن هفدهم»، «انگلستان در قرن هجدهم و دوران بازگشت» و «فرانسه در قرن هجدهم».
در بخشی از مقدمۀ کتاب «نظریه‌های تئاتر»، دربارۀ رویکرد این کتاب و آن‌چه نویسنده از نظریۀ تئاتر مدّ نظر دارد، می‌خوانید: «نظریه‌ی تئاتر، اگرنه هرگز اما به‌ندرت در شکل "خالص"‌ش وجود داشته است. نگرش‌ها در مورد تئاتر همواره یا در نسبت با سایر هنرها بوده یا ذیل هنر، در معنای کلی‌اش، گنجانده شده و بدین معنا با زیبایی‌شناسی سروکار دارد. قواعد کلی معمولاً از مثال‌ها یا نمایش‌نامه‌ها و اجراهای خاص گرفته می‌شوند، بنابراین، نظریه با نقد و بررسی نیز مرتبط است. پس چیزی که من در جست‌وجویش بودم نه موارد خالص [نظری] بلکه بیش‌تر نوشته‌هایی بود که در آن‌ها مؤلفه‌ی نظری غالب است یا دست‌کم از تحلیل یک اثر خاص آن‌قدر مستقل هست که بتواند بحثی جداگانه را ایجاب کند. برای مثال، بحث در مورد تاریخ نظریه‌ی تئاتر غربی بدون اختصاص دادن فضایی کافی به اشاراتی در مورد تراژدی یونانی و شکسپیر اگر غیرممکن نباشد دست‌کم دشوار است، ولو هدف این کتاب نه بررسی سیر تفاسیر آثار این نویسندگان بلکه بررسی سیر تکوین این ایده است که تئاتر چیست، چه بوده، یا چه باید باشد.»

دربارۀ ماروین کارلسون، نویسندۀ کتاب «نظریه‌های تئاتر»
ماروین آلبرت کارلسون (Marvin Albert Carlson)، متولد 1935، پژوهشگر و تئاترشناس امریکایی است. پژوهش‌های او عمدتاً تاریخ تئاتر اروپا، از قرن هجدهم تا قرن بیستم، را دربرمی‌گیرد.
از آثار ماروین کارلسون می‌توان به کتابهای «تئاتر و اسلام»، «صحنۀ تسخیر شده: تئاتر به‌مثابۀ ماشین حافظه/خاطره» و «پرفورمنس: یک مقدمۀ انتقادی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ جلد اول کتاب «نظریه‌های تئاتر»
جلد اول کتاب «نظریه‌های تئاتر»، با عنوان «نظریه‌های تئاتر: از یونان باستان تا پایان عصر روشنگری»، با ترجمه و مقدمۀ مریم دادخواه در نشر گیلگمش، ناشر کتاب‌های هنر خانوادۀ فرهنگی چشمه، منتشر شده است. این ترجمه با افزوده‌هایی از مترجم همراه است که، چنانکه در مقدمۀ او بر ترجمۀ فارسی کتاب اشاره شده، عمدتاً از کتاب «نظریات اروپایی درام: منتخب نظریه و نقد دراماتیک از ارسطو تا کنون» برت کلارک انتخاب شده‌ و شامل متونی نظری دربارۀ تئاتر، از نمایشنامه‌نویسان و متفکرانی از دورۀ یونان باستان تا رنسانس است که در فصلهای مختلف جلد اولِ کتاب «نظریه‌های تئاتر» به آنها ارجاع داده شده است.
از جمله نمایشنامه‌نویسان و نظریه‌پردازانی که ترجمۀ نوشته‌هایی از آنها به جلد اول کتاب «نظریه‌های تئاتر» اضافه شده، می‌توان به هوراس، دانته، سروانتس، دوگا، جانسن، کورنی، مولیر، راسین، بوآلو، سن‌اوره‌مون، درایدن، میلتون، گلدسمیت، ولتر و دیدرو اشاره کرد.
مریم دادخواه تهرانی، متولد 1365، پژوهشگر تئاتر، مدرس دانشگاه و مترجم ایرانی است. او تدریس در دانشکدگان هنرهای زیبا و دانشکدۀ هنرهای نمایشی و موسیقی دانشگاه تهران را در کارنامۀ کاری خود دارد و نیز در نگارش مقالاتی دربارۀ تئاتر برای نشریات مختلف، مشارکت داشته است.
از ترجمه‌های مریم دادخواه می‌توان به کتاب «چهار نمایش‌نامه‌ی عروسکی ژاپنی» اشاره کرد.