هم شرقی، هم غربی تاریخ روشنفکری مدرنیته ایرانی

کتاب «هم شرقی، هم غربی؛ تاریخ روشنفکری مدرنیته ایران» نوشته افشین متین
Both Eastern and Western: An Intellectual History of Iranian Modernity
کتاب «هم شرقی، هم غربی؛ تاریخ روشنفکری مدرنیته ایران» نوشته افشین متین، ساختارهای روشنفکرانۀ مدرنیتۀ ایرانی در قرن بیستم تا انتهای دهۀ 1350 را شرح می‌دهد. کتاب به متفکران بانفوذ و همچنین ارتباط فکری آنان با یکدیگر در تاریخ روشنفکری جامعه و سیاست ایران می‌پردازد. همچنین نویسنده به نقد و تکمیل پژوهش‌های مرتبط با مباحث روشنفکری مطرح در کتاب پرداخته است. تاریخ روشنفکری و تاریخ‌نگاری به صورت کلی، به شکل سنتی مطالعه افکار تأثیرگذار که بیشتر متمایل به فرهنگ نخبگان و فرادستان جامعه بوده، تعریف می‌شود.
کتاب با جابه‌جا کردن واژۀ ایران «نه شرقی است نه غربی» مدعی است که ایرانِ مدرن همانند ایران پیشامدرن به مانند یک امپراتوری از نظر فرهنگی و فکری «هم شرقی» و «هم غربی» بوده است. کتاب «هم شرقی، هم غربی؛ تاریخ روشنفکری مدرنیته ایران» می‌کوشد تا پژوهش‌های تاریخ روشنفکری ایرانی را با بحث‌های جاری در رشته تاریخ‌نگاری جهانی حول محور معنای مدرنیته همراستا کند. متین درکتاب حاضر، پیدایش ایدئولوژی اسلامی در ایران را پروژه‌ای جهت تبدیل اسلام به یک ایدئولوژی سیاسی که با جهان بینی فرامذهبی و عرفی مدرن سازگار است برمی‌شمرد. ناگفته نماند: روایت‌های کتاب با شروع انقلاب 1357 به پایان می‌رسد.
نویسنده در مقدمه می‌نویسد: تاریخ روشنفکری چندی است به حاشیۀ جریاناتِ تاریخ‌نگاری غالب رانده شده است. این تحول، عجیب به‌نظر می‌رسد، چرا که، طی چند دهۀ گذشته، گرایش غالب در تاریخ‌نگاری آمریکایی، تاریخِ فرهنگی بوده است، که، همچون تاریخ روشنفکری، در نهایت با الگوهای تفسیری‌ای سر و کار دارد که در چارچوب‌های فکری معنا می‌شوند. حاشیه‌ای شدن تاریخ روشنفکری، زمانی که به تاریخ‌نگاری خاورمیانه، از جمله ایران، می‌رسیم واضح‌تر می‌شود. طبق پژوهشی نسبتاً تازه: تفاوتی بارز میان رویکردهای روشمند در تاریخ‌نگاری جریانات روشنفکری جوامع غربی و غیرغربی وجود دارد به ویژه در ارتباط با تاریخ روشنفکری جوامع خاورمیانه.»
درباره کتاب «هم شرقی، هم غربی؛ تاریخ روشنفکری مدرنیته ایران»
کتاب به ایدئولوژیک خاص انقلاب در چارچوب روشنفکری و فرهنگی خاص ایران در دهه 1350 پرداخته است. همچنین نویسنده در کتاب نگاهی دارد به نقد جریان چپ، بی آنکه تحقیر کند یا منکر ادای سهم مهم آنان به تاریخ روشنفکری ایرانی مدرن باشد.
کتاب در هفت فصل به بررسی مباحثی می‌پردازد که عبارتند از: تبار شناسی مدرنیتۀ ایرانی، «حلقۀ برلین، طراحیِ جهان‌بینی ملی‌گرایی ایرانی»، «سرکوب مشروطه‌خواهی: روشنفکران به‌مثابۀ ابزارهای دیکتاتوری مدرن»، «حلقه‌های مفقودۀ روشنفکری: انتقاد از اروپایی‌گری و ترجمۀ مدرنیته»، «برهۀ هژمونی سوسیالیسم در میانۀ قرن بیستم»، «سلطنت انقلابی، تشیع سیاسی و مارکسیسم اسلامی» و «نتیجۀ رستاخیز نافرجام: جولانگاه روشنفکری کاملا باز برای مخالفان».
در بخشی از کتاب آمده است:
نخست آنکه باید مفهوم پیشامدرن ایران را به عنوان یک امپراطوری از فهم مدرن از ایران به‌مثابۀ یک دولت ـ ملت متمایز کرد. دوم، در تقابل با پارادایم‌های استبداد آسیایی و خودکامگیِ اسلامیِ شرق‌شناسان، باید دولت ایران پیشامدرن را به‌مثابۀ ملغمه‌ای نامتمرکز و ناموزون از حاکمیت‌های مذهبی و سیاسی شناخت. سوم، چنانکه در این فصل استدلال می‌شود، گذار ایران به مدرنیته، از طریق اصلاحات قرن نوزدهمی که به مشروطیت انجامید، عمدتا، در اثر ارتباط با امپراتوری‌های عثمانی و روسیه، و نه با اروپا و «غرب» به تکوین رسید.
یکی از چالش‌های مفهومی بنیادین که در برابر تاریخ‌نگاری ایرانی قرار دارد مسئله (عدم) تداوم میان مفاهیم پیشامدرن مدرن از ایران است. تاریخ‌‌نگاری ملی‌گرا با پیروی از مکتب شرق‌شناسی، انگارۀ ایران به‌مثابۀ دولت ـ ملت را به تاریخ پیشامدرن، یعنی زمانی که واژۀ «ایران» نه به معنای «ملت» بود و نه «دولت» وصل می‌کند. با وجودی که اخیرا مورخان، مدرن بودن مفهوم «ملت» ایران را می‌پذیرند. در مورد تمایز میان «دولت» مدرن ایران و اشکال پیشامدرن حاکمیت سیاسی توضیح کمتری ارائه می‌دهند.
درباره نویسنده کتاب «هم شرقی، هم غربی؛ تاریخ روشنفکری مدرنیته ایران»
افشین متین استادیار تاریخ و مذهب خاورمیانه در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در لس آنجلس است. متین دربارۀ سیاست ایران در قرن بیستم میلادی مقالات بسیاری نوشته است. او سال 1955 در تهران به دنیا آمد. در زمان پهلوی دیدگاه سیاسی‌اش مخالف رژیم شاه پهلوی بود او برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت. در آمریکا در جلسات و سخنرانی‌های دانشجویی مخالف حکومت ایران شرکت می کرد و سال 1357 برای شرکت در تظاهرات به ایران بازگشت. پس از انقلاب و با تثبیت حکومت اسلامی با طرفداران حکومت به مخالفت برخاست و سپس دوباره به آمریکا برگشت تا به ادامه تحصیلاتش بپردازد. متین رسالۀ دکترای خود را دربارۀ تاریخ جنبش دانشجویی ایران نوشت و سپس بر اساس رساله‌اش کتابی نگاشت. عنوان فارسی کتاب «کنفدراسیون: تاریخ جنبش ئانشجویان ایران در خارج از کشور 57 ـ 1332». افشین متین بعدها چندین بار به ایران سفر کرد.
درباره ترجمه فارسی کتاب «هم شرقی، هم غربی؛ تاریخ روشنفکری مدرنیته ایران»
کتاب «هم شرقی، هم غربی؛ تاریخ روشنفکری مدرنیته ایران» توسط حسن فشارکی در 414 صفحه به فارسی ترجمه شده است. نشر شیرازه کتاب را برای علاقه‌‌مندان و دوستداران به مطالعه‌ی جامعه و سیاست راهی بازار کتاب ایران کرده است.
رتبه کتاب «هم شرقی، هم غربی؛ تاریخ روشنفکری مدرنیته ایران» در گودریدز: 3 از 5