اصلاح زبان ترکی موفقیت فاجعه بار

کتاب «اصلاح زبان ترکی: موفقیت فاجعه‌بار» اثر جفری لوئیس
شرح داستان پرماجرای اصلاح زبان ترکی و پیامدهای آن. کتاب «اصلاح زبان ترکی: موفقیت فاجعه‌بار»، با عنوان اصلی The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success، پژوهشی تاریخی – زبانشناختی در پیشینه و رَوَند جنبش ملی‌گرایانۀ اصلاح زبان در ترکیۀ بعد از فروپاشی عثمانی و گزارشی تحلیلی از این رویداد و چندوچونِ آن و تأثیرات خوب و بَدَش بر فرهنگ و زبان ترکی است.
جفری لوئیس، که متخصص مطالعات ترک‌شناسی و وارد به چَم‌وخَمِ زبان تُرکی است، در کتاب «اصلاح زبان ترکی» از جنبشی ناسیونالیستی در ترکیه سخن می‌گوید که با روی کار آمدن آتاترک پدید آمد و هدف آن زدودن فارسی و عربی از زبان تُرکی و رسیدن به یک زبان ترکی خالص بود. به اعتقاد لوئیس اصلاح زبان ترکی، که خود او معتقد است بیشتر انقلاب بوده است تا یک حرکت اصلاحی، هم دستاوردهای مثبتی داشته و هم تبعاتی منفی و فاجعه‌بار.
در کتاب «اصلاح زبان ترکی»، ضمن ارائۀ روایتی محققانه از چندوچونِ این جنبش ناسیونالیستیِ مبتنی بر اصلاح خط و زبان در ترکیه، از بعضی دستاوردهای مثبت و نیز تبعات منفی آن، از جمله تأثیر آسیب‌زای این رویداد بر فرهنگ و زبان ترکی و ایجاد یک شکاف فرهنگی در ترکیه به‌موجب مهندسی‌ای که در زمان آتاترک در زبان و خط ترکی عثمانی صورت گرفت، سخن رفته است.
کتاب «اصلاح زبان ترکی» آخرین اثر جفری لوئیس است و متن اصلی آن اولین بار در سال 1999 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «اصلاح زبان ترکی»
جفری لوئیس در پیش‌گفتار کتاب «اصلاح زبان ترکی» درباره هدفی که از نگارش این کتاب داشته است می‌نویسد: «این کتاب دو هدف دارد. نخست، قصد دارد مخاطب عام را با ماجرای عجیب و غریب، در مواردی تراژدی کمدیک، اما نه ملال‌آورِ اصلاح زبان ترکی آشنا سازد، دیگر اینکه، برای دانشجویان زبان ترکی در هر سطحی، مطالب سودمند و جذابی فراهم کند.»
ایده اصلاح زبان ترکی و حذف واژه‌های فارسی و عربی از آن و تغییر زبان ترکی عثمانی به یک زبان ترکی جدید، چنانکه در کتاب «اصلاح زبان ترکی» می‌بینیم، به قبل از فروپاشی امپراتوری عثمانی برمی‌گردد. اما این ایده بعد از فروپاشی عثمانی و در زمان تشکیل جمهوری ترکیه و روی کار آمدن آتاترک بود که رسمیت پیدا کرد و عملاً به‌عنوان بخشی از برنامۀ ملی دولت جدید دنبال شد.
جفری لوئیس در کتاب «اصلاح زبان ترکی» جریان شکل‌گیری این ایده و اجرای عملی آن و همچنین نتیجه و تبعاتش را شرح می‌دهد. او در کتاب «اصلاح زبان ترکی»، ضمن شرح چندوچون این اصلاح، نشان می‌دهد که اصلاح زبان ترکی، در عین اینکه شکاف‌هایی را بین زبان روشنفکران و زبان مردم عادی پُر کرد، چطور باعث شد که شکافی بین زبان و فرهنگ مردم ترکیۀ دوران بعد از استقرار جمهوری و اصلاح و مهندسی زبان ترکی با گذشتۀ فرهنگی‌ و زبانی‌شان در عصر عثمانی پدید آید.
در کتاب «اصلاح زبان ترکی» ساختار زبان ترکی بعد از اصلاح زبان و قواعد و ترکیبات و عناصر سازنده این زبان معرفی می‌شود و کتاب از این لحاظ منبعی سودمند برای کسانی‌ست که به مطالعات تخصصی در حوزه زبان ترکی علاقمندند. واکنش جامعه به اصلاح زبان ترکی از دیگر موضوعاتی است که در کتاب «اصلاح زبان ترکی» به آن پرداخته شده است.
کتاب «اصلاح زبان ترکی» از دوازده فصل تشکیل شده است. فصل اول به پیش‌گفتار نویسنده اختصاص دارد و فصل‌های بعدی عبارتند از: «ترکی عثمانی»، «الفبای جدید»، «آتاترک و اصلاح زبان تا سال 1936»، «نظریۀ زبان خورشید و پس از آن»، «آتای، آتاچ، ساییلی»، «عناصر سازنده»، «ترکیبات»، «اصطلاحات فنی»، «یوغ جدید»، «ترکی جدید» و «سرانجام بنیاد زبان».

درباره جفری لوئیس، نویسنده کتاب «اصلاح زبان ترکی»
جفری لوئیس (Geoffrey Lewis)، متولد 1920 و درگذشته به سال 2008، استاد و پژوهشگر زبان ترکی و مطالعات ترک‌شناسی اهل انگلیس و بنیانگذار مطالعات ترک‌شناسی آکسفورد است.
لوئیس از سال 2003 تا زمان مرگش ریاست انجمن ترکی – انگلیسی را به‌عهده داشت. او دارای دکترای افتخاری از دانشگاه‌های بوغازچی و استانبول بود و همچنین بارها به‌خاطر فعالیت‌هایش در حوزه زبان ترکی و مطالعات ترک‌شناسی مورد تقدیر دولت و نهادهای دانشگاهی ترکیه قرار گرفت. او در سال 1973 از دولت ترکیه لوح سپاس دریافت کرد و در سال 1991 هم وزارت خارجۀ ترکیه به او لوح خدمات فوق‌العاده اهدا کرد.
لوئیس همچنین در سال 1998 نشان لیاقت جمهوری ترکیه را از سلیمان دمیرل، رئیس‌جمهور وقت ترکیه، گرفت.
از آثار او در حوزه زبان و ادبیات و فرهنگ و تاریخ ترکیه می‌توان به «خودآموز زبان ترکی»، ترجمه و تحشیۀ «میزان‌الحق» اثر کاتب چلبی، «دستور زبان ترکی»، «دده قورقود» و «آتاترک آن‌گونه که شناختم» اشاره کرد. لوئیس همچنین داستان‌هایی از خلدون تانر، نمایشنامه‌نویس و داستان‌نویس معاصر ترکیه، را ترجمه کرده است.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «اصلاح زبان ترکی»
کتاب «اصلاح زبان ترکی: موفقیت فاجعه‌بار» با ترجمه و مقدمۀ طاهر خدیو و یادداشتی از مترجم در معرفی جفری لوئیس و نیز همراه با یادداشتی از ناشرِ ترجمۀ فارسی کتاب، در انتشارات شیرازه منتشر شده است.
طاهر خدیو متولد 1358 در مهاباد، دارای دکترای اندیشه‌های سیاسی از دانشگاه تهران است. کتاب‌های «الاهیات سیاسی: چهار فصل درباب حاکمیت» و «نظریۀ پاتیزان: حاشیه‌ای بر مفهوم امر سیاسی» (ترجمۀ مشترک با مصطفی احمدزاده) از دیگر ترجمه‌های اوست.

رتبۀ کتاب «اصلاح زبان ترکی» در گودریدز: 4.23 از 5.