عطر سرگذشت یک قاتل

کتاب «عطر» نوشتۀ پاتریک زوسکیند
یک رمان دلهره‌آور جنایی با رگه‌‌هایی از رئالیسم جادویی و با محوریت حس بویایی. کتاب «عطر: سرگذشت یک قاتل»، با عنوان اصلی Das Parfum: Die Geschichte eines Mörders، رمانی پرکشش است که وقایع آن در فرانسۀ قرن هجدهم می‌گذرد.
پاتریک زوسکیند در کتاب «عطر»، که مشهورترین اثر اوست، حس بویایی و رابطۀ آن با معانی‌ای احساسی را که بوها می‌توانند در خود داشته باشند مضمون محوری رمانی جنایی با حال‌وهوایی هول‌انگیز قرار داده و با وارد کردن مؤلفه‌های رئالیسم جادویی به این رمان و درآمیختن آن‌ها با رئالیسم، رنگ‌وبویی فانتزی به آن بخشیده است.
کتاب «عطر» یکی از پرفروش‌ترین رمان‌های آلمانی قرن بیستم است. این رمان به‌مدت نُه سال در فهرست پرفروش‌ها باقی ماند و علاوه بر برخورداری از استقبال عمومی، مورد توجه منتقدان آلمانی و بین‌المللی نیز قرار گرفت و تحسین آن‌ها را برانگیخت.
کتاب «عطر» دستمایۀ اقتباس‌های سینمایی و تلویزیونی نیز قرار گرفته است.
متن اصلی کتاب «عطر» اولین بار در سال 1985 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «عطر»
پاتریک زوسکیند در کتاب «عطر» داستان پسری یتیم به نام ژان-باتیست گرینوئی را روایت می‌کند که قدرت بویایی‌ای جادویی و استثنایی دارد و همین قدرت استثنایی، او را در آینده به کار عطرسازی و نیز ارتکاب به قتل‌هایی زنجیره‌ای برای به چنگ آوردن عطری بدیع می‌کشاند.
شخصیت اصلی کتاب «عطر» در پاریس متولد شده و بدون پدر و مادر بزرگ شده است. مادرِ گرینوئی را به‌خاطر اینکه قبل‌تر دست به کودک‌کُشی زده اعدام کرده‌اند. پسر، که در تنهایی و انزوا بزرگ می‌شود، کاری در یک دباغی پیدا می‌کند و شاگرد دکان دباغی می‌شود. بعداً اما قدرت غریب بویایی‌اش او را وارد دنیای عطرسازی می‌کند. شاگرد یک عطرساز می‌شود و فوت‌وفن و ظریف‌کاری‌های عطرسازی را از او می‌آموزد.
اما عطر و قوۀ جادویی بویایی به‌تدریج برای شخصیت اصلی کتاب «عطر» باعث شَر می‌شود. او یکبار عطری جادویی و دیوانه‌کننده را از دختری تازه بالغ می‌شنود و برای اینکه این عطر را مال خود کند دختر را می‌کشد. بعدها درمی‌یابد که دخترهای تازه‌بالغ دیگری هم این عطر را از خود می‌پراکنند. گرینوئی این‌بار درصدد برمی‌آید که این عطر را به‌عنوان وجودی مادی و فیزیکی به تصاحب خود درآورد و این سرآغاز قتل‌هایی زنجیره‌ای می‌شود که ساکنان شهر را به وحشت می‌اندازد.
قاتل اگرچه سرانجام دستگیر می‌شود اما عطرهای دیوانه‌کننده‌ای که او صاحب آن‌هاست از اعدام نجاتش می‌دهد. مردم دیوانۀ عطرهای او شده‌اند و دست آخر این شیفتگی آن‌ها سرنوشت شخصیت اصلی کتاب «عطر» را به‌طرزی هولناک رقم می‌زند.
کتاب «عطر» رمانی دربارۀ نیروی کُشندۀ جذابیتی است که حس بویایی را برمی‌انگیزد؛ نیرویی که از عطری جادویی برمی‌آید و شیفتگی را به جنون و جنایت گره می‌زند. در کتاب «عطر» همچنین جزئیاتی درباب عطرسازی بیان می‌شود.
از دیگر ویژگی‌های سبکی کتاب «عطر» عنصر بینامتنیت در آن است. در کتاب «عطر» ارجاعاتی به آثار نویسندگانی چون فلوبر، بالزاک و گوته وجود دارد و از شباهت‌هایی میان این رمان با «فاؤست» گوته سخن رفته است.

دربارۀ پاتریک زوسکیند، نویسندۀ کتاب «عطر»
پاتریک زوسکیند (Patrick Süskind)، متولد 1949، نویسندۀ آلمانی است. زوسکیند نویسنده‌ای منزوی است که با جامعۀ ادبی ارتباطی ندارد، با کسی مصاحبه نمی‌کند و همچنین اجازه نمی‌دهد کسی از او عکس بگیرد.
شهرت پاتریک زوسکیند عمدتاً به‌خاطر کتاب «عطر» است. او، علاوه بر داستان‌نویسی، به فیلمنامه‌نویسی هم پرداخته و فیلمنامه‌هایش فیلمنامه‌هایی موفق بوده‌اند و برندۀ جایزه شده‌اند. زوسکیند نمایشنامه‌ای به نام «کنترباس» را هم در کارنامۀ کاری خود دارد که از آثار موفق اوست. از او همچنین اثری غیرداستانی با عنوان «رساله‌ای درباب عشق و مرگ» منتشر شده است.
از دیگر آثار پاتریک زوسکیند می‌توان به کتاب‌ «کبوتر» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «عطر»
کتاب «عطر: سرگذشت یک قاتل» با ترجمۀ حسین منصوری در نشر ثالث منتشر شده است.
حسین منصوری، متولد 1335 در مشهد، مترجم و شاعر ایرانی ساکن آلمان است. منصوری فرزندخواندۀ فروغ فرخزاد، شاعر مشهور ایرانی معاصر، است. او در جذام‌خانه‌ای در مشهد، به نام «محراب خان»، متولد شد. پدرش اهل کرمانشاه و مادرش اهل الموتِ قزوین بود. آن‌ها در جذام‌خانه باهم آشنا شده و ازدواج کرده بودند.
در سال 1341 خورشیدی فروغ فرخزاد، حین ساختن فیلم «خانه سیاه است» در جذام‌خانۀ «بابا باغی» تبریز، حسین منصوری را به فرزندی گرفت. حسین در آن فیلم، در جواب معلم جذام‌خانه که از او می‌خواهد نام چند چیز قشنگ را بگوید، می‌گوید: «ماه، خورشید، گل، بازی». این بعدها عنوان فیلم مستندی می‌شود که کلاوس اشتریگل، فیلمساز آلمانی، براساس زندگی حسین منصوری می‌سازد.
منصوری بعد از مرگ فروغ فرخزاد به لندن مهاجرت کرد. در آن‌جا مدتی با کامیار شاپور، پسر فروغ فرخزاد و پرویز شاپور، طنزپرداز ایرانی، همخانه بود. او از سال 1977 ساکن آلمان است.
حسین منصوری اشعاری به زبان آلمانی دارد و نیز اشعاری را از فروغ فرخزاد، سهراب سپهری، احمدرضا احمدی و عباس صفاری از فارسی به آلمانی ترجمه کرده است.
از ترجمه‌های حسین منصوری به زبان فارسی، به‌جز کتاب «عطر»، می‌توان به کتاب‌های «مسیو ابراهیم و گل‌های قرآن» و «کنترباس» اشاره کرد.
از کتاب «عطر» ترجمۀ فارسی دیگری هم منتشر شده که مترجم آن رؤیا منجم و ناشرش نشر علم است.