لوئیس بونوئل قوس دوسویه زیبایی و عصیان

کتاب «لوئیس بونوئل: قوسِ دوسویۀ زیبایی و عصیان» اثر اُکتاویو پاز
سینمای لوئیس بونوئل به‌روایت اُکتاویو پاز. کتاب «لوئیس بونوئل: قوسِ دوسویۀ زیبایی و عصیان»، با عنوان اصلی Luis Buñuel: el doble arco de la belleza y de la rebeldía، نمایشگر مواجهۀ یک شاعر بزرگ با سینمای یک کارگردان بزرگ است.
اُکتاویو پاز در نوشته‌هایی که از او در کتاب «لوئیس بونوئل: قوسِ دوسویۀ زیبایی و عصیان» دربارۀ لوئیس بونوئل، فیلمساز بزرگ اسپانیایی، گردآوری و منتشر شده از فیلم‌های بونوئل، خصوصاً فیلم «فراموش‌شدگان» او که ماجرای حضورش در جشنوارۀ کن 1951 از موضوعات محوری این کتاب است، سخن می‌گوید و دریافت‌های ظریف خود از جهان سینمایی بونوئل را روی دایره می‌ریزد.
متن اصلی کتاب «لوئیس بونوئل: قوس دوسویۀ زیبایی و عصیان» اولین بار در سال 2000، همزمان با صدمین سال تولد لوئیس بونوئل، منتشر شده است.

مروری بر کتاب «لوئیس بونوئل: قوس دوسویۀ زیبایی و عصیان»
اگرچه بدنۀ اصلی کتاب «لوئیس بونوئل: قوس دوسویۀ زیبایی و عصیان» را نوشته‌هایی از اکتاویو پاز راجع به بونوئل و نامه‌هایی از او به بونوئل تشکیل می‌دهد اما این کتاب، علاوه بر نوشته‌های پاز، دو متنِ دیگر دربارۀ بونوئل و بخش‌هایی از خاطرات خود او را که به فیلم «فراموش‌شدگان» اختصاص دارد نیز شامل می‌شود و این دو متن و خاطرات بونوئل از «فراموش‌شدگان» به‌نحوی کامل‌کنندۀ کتابی هستند که فیلم «فراموش‌شدگان» بونوئل، فیلمی که دوستی‌ِ درازمدتِ پاز و بونوئل را رقم زد، در مرکز آن است.
لوئیس بونوئل یک فیلمساز سوررئالیستِ رند و عصیانگر بود؛ فیلمسازی که واقعیت را با رؤیا غافلگیر می‌کرد و از طریق مکانیزم‌های رؤیا به وجوهی ناپیدا و سرکوب‌شده از واقعیت، به تاریک‌جاهایی واقعیت، رسوخ می‌کرد و بر آن‌ها نور می‌تاباند. او در فیلم‌هایش با رندی و شوخ‌طبعی و طنزی سیاه به قراردادهای مرسوم جهان حمله می‌کرد و آن‌ها را دست می‌انداخت بی‌آنکه خود را به هیچ چارچوب تنگِ ایدئولوژیکی محدود و مقید کند.
اُکتاویو پاز در نوشته‌هایی که از او دربارۀ بونوئل و فیلم‌های او، از جمله فیلم «فراموش‌شدگان»، در کتاب «لوئیس بونوئل: قوس دوسویۀ زیبایی و عصیان» منتشر شده است سبک سینمای بونوئل و منظومۀ فکری و زیبایی‌شناختی او را معرفی می‌کند و شرح می‌دهد و نشان می‌دهد که بونوئل چگونه با فیلم‌هایش مرزهای سینما را درنوردیده است. پاز از ماهیت عصیان هنری بونوئل سخن می‌گوید، نوع مواجهۀ جسورانه و عصیانی او با واقعیت را شرح می‌دهد، از وجه شاعرانۀ سینمای بونوئل سخن می‌گوید و نیز به ریشه‌یابی و ترسیم خاستگاه‌های چنین مواجهه‌ای می‌پردازد و ریشه‌های هنر بونوئل را خصوصاً در سنتهای فرهنگی و هنری و ادبی اسپانیا می‌جوید.
لوئیس بونوئل یک فیلمساز اسپانیایی بود و پاز در نوشته‌هایی که از او در کتاب «لوئیس بونوئل: قوس دوسویۀ زیبایی و عصیان» دربارۀ بونوئل منتشر شده هوشمندانه به نسبت او با فرهنگ و هنر و ادبیات اسپانیایی اشاره می‌کند و جایی ردپای «دن کیشوت» سروانتس را در سینمای او می‌جوید و همچنین بونوئل را با فرانسیسکو گویا و پابلو پیکاسو، دو نقاش برجستۀ اسپانیایی، مقایسه می‌کند.
سوررئالیسم یکی از ویژگی‌های اصلی سینمای لوئیس بونوئل است. او با فیلم «سگ اندلسی»، که کار مشترک بونوئل و سالوادور دالی است، سوررئالیسم را وارد سینما کرد. در نوشته‌های اکتاویو پاز دربارۀ بونوئل در کتاب «لوئیس بونوئل: قوس دوسویۀ زیبایی و عصیان» از وجه سوررئالیستی سینمای بونوئل و تأثیر مهم سوررئالیسم بر خلاقیت هنری او نیز سخن رفته است.
چنانکه اشاره شد فیلم «فراموش‌شدگان» بونوئل در کانون کتاب «لوئیس بونوئل: قوس دوسویۀ زیبایی و عصیان» قرار دارد. «فراموش‌شدگان» جزو فیلم‌های مکزیکی لوئیس بونوئل و از موفق‌ترین فیلم‌هایی است که او در مکزیک ساخت. اما این فیلم نه به مذاق مقامات مکزیک خوش آمد و نه به مذاق منتقدان و روشنفکران چپِ طرفدار رئالیسم سوسیالیستی. سفیر مکزیک آن را سیاه‌نمایی دانست و ژرژ سادول، منتقدِ چپ، معتقد بود که «فراموش‌شدگان» یک فیلم بورژوایی است.
فیلم «فراموش‌شدگان» فیلمی اصیل و رندانه دربارۀ فقر بود که به هیچ جریانی باج نمی‌داد. این فیلم نه از طرف دولت مکزیک بلکه توسط خود بونوئل در جشنوارۀ کن نمایش داده شد و تلاش‌های بی‌دریغ اُکتاویو پاز که از ستایشگران پرشورِ این فیلم بود باعث شد که «فراموش‌شدگان» در کن دیده شود. این فیلم البته نتوانست جایزۀ نخل طلای کن 1951 را بگیرد اما جایزۀ ویژۀ منتقدان را در این جشنواره از آن خود کرد.
کتاب «لوئیس بونوئل: قوس دوسویۀ زیبایی و عصیان»، ضمن معرفی و تحلیل سینمای لوئیس بونوئل، تصویرگر تلاش‌هایی است که اکتاویو پاز برای دیده‌شدن فیلم «فراموش‌شدگان» در جشنوارۀ کن به‌خرج داد. در نامه‌هایی که پاز به بونوئل دربارۀ حضور این فیلم در کن نوشته و در کتاب «لوئیس بونوئل: قوس دوسویۀ زیبایی و عصیان» منتشر شده‌اند شمه‌هایی از این تلاش‌ها بازتاب یافته است.
کتاب «لوئیس بونوئل: قوس دوسویۀ زیبایی و عصیان» از یادداشت ویراستار، مقدمه‌ای به‌قلم خوسه دِ لا کولینا با عنوان «بونوئل / پاز: پیوند معنادار»، یادداشت‌ها و مقالاتی از اُکتاویو پاز با عنوان‌های «دربارۀ لوئیس بونوئل»، «بونوئلِ شاعر»، «سینمای فلسفی بونوئل»، «کن، 1951: "فراموش‌شدگان"»، نامه‌هایی از پاز به بونوئل، شعری از ژاک پرِوِر دربارۀ فیلم «فراموش‌شدگان» و خاطرات بونوئل دربارۀ فیلم «فراموش‌شدگان» تشکیل شده است.

دربارۀ اُکتاویو پاز
اُکتاویو پاز لوزانو (Octavio Paz Lozano)، متولد 1914 و درگذشته به سال 1998، شاعر، جُستارنویس، منتقد، روزنامه‌نگار و دیپلمات مکزیکی بود. او یکی از مهمترین و بزرگترین شاعران قرن بیستم، از نمایندگان و چهره‌های شاخص دوران شکوفایی ادبیات امریکای لاتین و برندۀ جایزه نوبل ادبیات سال 1990 است.
پاز نوشتن و شعر سرودن را از هفده‌سالگی آغاز کرد. پدربزرگش از داستان‌نویسان سرشناس مکزیک بود و بر شکوفاییِ استعداد ادبی‌اش تأثیر داشت. در سال 1962 پاز به عنوان سفیر مکزیک در هند به این کشور رفت. اقامت در هند و آشنایی با این کشور تأثیری جدی بر اندیشه و آثار او گذاشت. اما در سال 1968 از سِمَتِ دیپلماتیک خود استعفا کرد. دلیل این استعفا، اعتراض او به سرکوب خونین تظاهرات آرام دانشجویان در مکزیک بود. پاز بعد از کناره‌گیری از دیپلماسی به کار روزنامه‌نگاری رو آورد و چند نشریۀ معتبر هنری و سیاسی را سردبیری و منتشر کرد.
از آثار اکتاویو پاز می‌توان به دفترهای شعر «سنگ آفتاب» و «سراشیب شرق» و کتاب «هزارتوی تنهایی: زندگی و شیوۀ اندیشه‌ورزی در مکزیک» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «لوئیس بونوئل: قوس دوسویۀ زیبایی و عصیان»
کتاب «لوئیس بونوئل: قوسِ دوسویۀ زیبایی و عصیان» با ترجمۀ مزدک صدر در انتشارات وال منتشر شده است.
مزدک صدر، متولد 1354، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «پدرو و کاپیتان»، «آخرین روزهای کانت به روایت ارنست تئودور آمادئوس هوفمان» و «مسافر هواپیمای ترومن» اشاره کرد.