مغز و تاریخ رابطه پیکردشناسی و روان‌شناسی در پژوهش‌های شوروی

کتاب «مغز و تاریخ» نوشتۀ لوچانو مکاچی
تحقیقی علمی – تاریخی درباب پژوهش‌‌هایی که در روسیۀ شوروی و نیز روسیۀ قرن نوزدهم دربارۀ نسبت و رابطۀ میان مغز و ذهن صورت گرفته است. کتاب «مغز و تاریخ: رابطۀ پی‌کردشناسی و روان‌شناسی در پژوهش‌های شوروی»، با عنوان اصلی Cervello e storia. Ricerche sovietiche di neurofisiologia e psicologia و عنوان انگلیسی Brain and history: The Relationship between Neurophysiology and Psychology in Soviet Research، پژوهشی است دربارۀ نظریات دانشمندان روسی دربارۀ کارکرد و عملکرد مغز و سازوکار آن و رابطۀ نوروفیزیولوژی و روان‌شناسی.
لوچانو مکاچی در کتاب «مغز و تاریخ» دستاوردهای دانشمندان روسیۀ شوروی دربارۀ مغز و تحول عملکرد آن در تعامل با محیط و اجتماع و نیز پیشینۀ مطالعات روس‌ها دربارۀ مغز و ذهن را در چشم‌اندازی تاریخی و علمی مورد بررسی قرار می‌دهد و سِیرِ تحول و تکوین این مطالعات را در روسیۀ شوروی ترسیم می‌کند.
کتاب «مغز و تاریخ» بر وجوهی از مطالعات درباب مغز و ذهن نور می‌تاباند که در مطالعات غرب در این باره مغفول مانده بوده است.
متن اصلی کتاب «مغز و تاریخ» اولین بار در سال 1977 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «مغز و تاریخ»
لوچانو مکاچی در کتاب «مغز و تاریخ» بر آن است که توجه عصب‌شناسان و روان‌شناسان غربی و کسانی را که در غرب دربارۀ رابطۀ مغز و ذهن مطالعه و پژوهش می‌کنند به وجهی از مطالعات مغزپژوهی و روان‌شناختی معطوف کند که در روسیۀ شوروی جریان داشته و نویسنده خود در دوران تحصیل و تحقیق در آن کشور در جریان آن‌ها قرار گرفته بوده است.
کتاب «مغز و تاریخ» کتابی است که در آن از رویکردهای تاریخی – فرهنگی در مطالعات مغز و ذهن در روسیۀ شوروی سخن رفته است و از اینکه دانشمندان روسیۀ شوروی به چه یافته‌هایی درباب نقش محیط و جامعه بر شکل‌گیری و تحول عملکرد مغز و شیوۀ سازماندهی آن دست یافته بودند.
در کتاب «مغز و تاریخ» از مغزی سخن می‌رود که در مواجهه با محرک‌های بیرونی صرفاً بازتابی عمل نمی‌کند بلکه در جریان عملکرد خود و در تعامل با محیط و اجتماع تغییر می‌یابد و شکل عملکرد و سازماندهی آن در پیوند با محیط و جامعه است.
خاستگاه آگاهی در مغز از موضوعات مهمی است که در کتاب «مغز و تاریخ» به نظریات دانشمندان روسیۀ شوروی درباب آن پرداخته شده است.
نویسنده در کتاب «مغز و تاریخ» شرح می‌دهد که سِیرِ مطالعات عصب‌شناختی و روان‌شناختی چگونه در روسیه شکل گرفت و پیش رفت و دستخوش تغییر و تحول شد و دانشمندان روسیۀ شوروی چگونه نظریات اولیۀ دانشمندان روس دربارۀ کارکرد مغز و ذهن را متحول کردند و نشان دادند که، برخلاف نخستین پژوهش‌های انجام‌شده در قرن نوزدهم در روسیه که البته چنانکه در کتاب توضیح داده شده در زمان خود پژوهش‌هایی مهم بوده‌اند، عملکرد مغز صرفاً عملکردی تابع قواعد فیزیک و شیمی نیست و مغز سازوکاری پیچیده دارد و در تعامل با محیط و جامعه تغییر و تحول پیدا می‌کند.
یکی از موضوعاتی که در کتاب «مغز و تاریخ» به آن پرداخته شده مسئلۀ شکل‌گیری زبان و کارکرد زبان و نسبت آن با مغز و محیط است.
در کتاب «مغز و تاریخ» از مغز به‌مثابۀ ساختاری پیچیده که عملکرد آن، درعین فیزیولوژیک بودن، با تاریخ و فرهنگ در پیوند است سخن می‌رود و از اینکه از دانشمندان روسیۀ شوروی چه چیزهایی درباب کارکرد مغز و ذهن و خاستگاه آگاهی می‌توان آموخت.
کتاب «مغز و تاریخ» از مقدمه‌ای به‌قلم الکساندر رومانویچ لوریا، یکی از دانشمندان روس که در کتاب به نظریات و پژوهش‌ها و یافته‌های او نیز پرداخته شده، و هفت فصل تشکیل شده است.
فصل‌های هفت‌گانۀ کتاب «مغز و تاریخ» عبارتند از: «نظریه‌های روان‌تن‌کردشناختی»، «نظریۀ فعالیت عصبی رده‌بالا»، «"جهشِ دیالکتیکی"»، «مکتب پاولوفی»، «پی‌کردشناسی، فرمان‌شناسی و روان‌تن‌کردشناسی»، «دستگاه‌های کارکردی» و «مسألۀ فرد».
آن‌چه می‌خوانید بخشی از مقدمه‌ای است که مکاچی خود بر ترجمۀ انگلیسی کتاب «مغز و تاریخ» نوشته و در ترجمۀ فارسی این کتاب نیز آمده است: «از پژوهش شوروی در پی‌کردشناسی و روان‌شناسی یک موضع نظری بنیادی طالع می‌شود: ویژگی‌های پایه‌ای مغز انعطاف‌پذیری آن و عمل‌کرد کارآمد آن در تعامل با محیط است. سچنوف، پاولوف، برنشتاین و انوخین در پژوهش‌های خود به نقش فعالانه‌ای که مغز در تنظیم رفتار ایفا می‌کند مرکزیت بخشیدند. لوریا، با ایدۀ مغز عمل‌ورز، استادانه سنت تن‌کردشناختی روسی و پژوهش معاصر پی‌کردشناختی و روان‌تن‌کردشناختی را به نظریۀ مارکسیستی کارکردهای روان‌شناختی انسان پیوند زده است؛ نظریه‌ای که سرچشمه‌های آن در آثار ویگوتسکی قابل ردیابی است. مغز در سنت شوروی همیشه در قالب نسبت‌هایش با تاریخ سراسری اندامواره و فرد مورد ملاحظه قرار می‌گیرد. همچنین مغز به‌منزلۀ ابزاری فعال و منعطف که انسان با آن در محیط طبیعی و نیز محیط اجتماعی رشد می‌یابد و زندگی می‌کند در نظر آورده می‌شود. ابعاد پیچیدۀ پویا و تاریخی مغز انسان رشته‌هایی است که پیشرفته‌ترین بخش‌های پژوهش شوروی را به هم می‌پیوندد؛ این رشته‌ها هدف محققان خود ما نیز هست و باید باشد.»
کتاب «مغز و تاریخ: رابطۀ پی‌کردشناسی و روان‌شناسی در پژوهش‌های شوروی» با ترجمۀ امیرحسین نیکزاد، همراه با مقدمه‌های نویسنده بر ترجمه‌های فارسی و انگلیسی کتاب و یادداشتی در معرفی لوچانو مکاچی، در نشر نو منتشر شده است. اساس این ترجمه، متن انگلیسی کتاب بوده است.

دربارۀ لوچانو مکاچی، نویسندۀ کتاب «مغز و تاریخ»
لوچانو مکاچی (Luciano Mecacci)، متولد 1946، روانشناس ایتالیایی و استاد سابق دانشگاه فلورانس است. او بیشتر به‌عنوان پژوهشگر تاریخ روانشناسی و نیز نخستین کسی که به‌نحوی تأثیرگذار آثار و ایده‌های لف ویگوتسکی، روانشناس روسِ دورۀ شوروی، را در غرب ترویج داد مشهور است.
مکاچی همچنین عضو هیئت‌ تحریریۀ مجلۀ روانشناسی روسیه و اروپای شرقی است.
از آثار لوچانو مکاچی می‌توان به کتاب‌های «لغزش‌های فرویدی؛ تلفات روانکاوی از گرگ‌مرد تا مرلین مونرو» و «کودکان بی‌سرپرست در روسیۀ شوروی (1917 – 1935)» اشاره کرد.