موبی دیک یا نهنگ بحر

کتاب «موبی دیک» اثر هرمان ملویل
داستان نبرد ناخدا آخاب با وال سفید، موبی‌دیک، در عرصه‌‌ای چون دریا که بیکران‌تر و بی‌قعرتر و عریان‌تر از دیگر عرصه‌ها است؛ نبردی که متمایز از نبرد دیگر دریانوردان با وال‌ها است. هرمان ملویل در کتاب «موبی دیک»، با عنوان فرعی «نهنگ بحر»، روایتی به دست داده که بسیاری آن را بهترین رمان قرن نوزدهمی امریکا دانسته‌اند.
رمان «موبی دیک» را می‌توان شکلی از تراژدی انسان معمولی دانست. موبی‌دیک در روند روایت رمان «موبی دیک» به نوعی سمبل بدل می‌شود.
کتاب «موبی دیک» شاهکار هرمان ملویل و از آثار درخشان ادبیات کلاسیک است که ارزشش در دهه‌های اخیر بیش از گذشته نمایان شده است.

مروری بر کتاب «موبی دیک»
امروز اگرچه هرمان ملویل نویسنده‌ای مهم شناخته می‌شود که آثارش با نقد و تفسیرهای زیادی همراه بوده است اما می‌شود گفت که او برای مدت‌ها نویسنده‌ای قدرنادیده بود. ملویل وارث سنت گران‌سنگ ادبیات رمانتیک بود اما داستان‌هایی واقع‌گرایانه می‌نوشت که به خصوص به زندگی در دریا مربوط بودند. شاخص‌ترینِ این آثار، رمان «موبی دیک» است. ملویل در آثارش به تضادهای فرهنگی نیمه سده نوزدهم می‌پرداخت و نوشته‌هایش فراتر از زمان خودش بود. اغراق نیست اگر بگوییم در دوران جنگ داخلی در امریکا تا پایان جنگ جهانی اول ملویل نویسنده‌‌ای بود کاملا فراموش شده اما او امروز نویسنده‌ای است که کتاب‌هایش بسیار مورد توجه است و در سطحی گسترده خوانده می‌شود و مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد.
کتاب «موبی دیک» از آن دست رمان‌هایی است که نمی‌توان آن را در ژانری خاص دسته‌بندی کرد اگرچه ویژگی‌هایی دارد که آن را به تراژدی مدرن نزدیک می‌کند. با این حال برخی این رمان را اثری حماسی هم دانسته‌اند.
صالح نجفی، مترجم کتاب «موبی دیک»، در بخشی از مقدمه‌اش درباره حماسی بودن «موبی دیک» نوشته:
«... به نظر می‌آید که توجه به حماسی بودن این رمان در میان منتقدان بیش از عنایت به تاثیر انواع دیگر ادبی است. همچنان که گفته‌اند، از 1950 یعنی صد سال پس از انتشار موبی دیک، که نیوتن آروین و هنری پومر این موضوع را تا اندازه‌ای به تفصیل بیان کرده‌اند، عده‌ای دیگر نیز این رمان را حماسه خوانده‌اند یا به پیوندهای آن با سنت حماسی اشاره کرده‌اند. اما، در عین حال، نسبت دادن حماسه به موبی دیک همواره توام با احتیاط بوده است. تازه عده‌ای پا را از این هم فراتر نهاده و مدعی شده‌اند که نوشته ملویل تن به طبقه‌بندی نوعی نمی‌دهد.» در مقدمه به این نکته هم اشاره شده که کریستوفر استن تنها منتقدی است که رمان «موبی دیک» را بی‌هیچ احتیاط و تردیدی به طور مفصل و مبسوط در قالب رمان حماسی بررسی کرده است.
صالح نجفی نوشته که ترجمه رمان «موبی دیک»، این «اثر بسیارنقشِ دشواریاب»، سه سال به درازا کشیده است. سه سالی که همراه با عذاب و عرق‌ریزی روح بوده است. او در بخشی از مقدمه‌اش این توضیح را هم داده که در سراسر متن ترجمه کتاب «موبی دیک» از کلمه نهنگ به جای وال استفاده نکرده اگرچه در فارسی این باب شده است. فقط در عنوان فرعی کتاب و به تبع مولانا «نهنگ بحر» آمده و مترجم در توضیح آن نوشته: «به نظر من، حضرت مولانا از این سبب نهنگ بحر می‌گوید تا از نهنگ بری متمایزش سازد. مستندم هم سفرنامه ناصرخسرو است. در این سفرنامه ارجمند، آنجا که سخن از وادی نهنگان به میان می‌آید معلوم می‌شود که منظور ناصرخسرو نهنگ بری یا تمساح است. و اما ملویل در جای‌جای رمان، لویاتان را به جای وال می‌آورد تا ارتباط ماهی مورد نظر خودش را، علاوه بر ماهی بلعنده یونس نبی، با لویاتان موصوف در کتاب ایوب نیز حفظ کند.»
هرمان ملویل بیش از دیگر نویسنده‌های امریکایی به قساوت و فساد ناشی از خودگرایی و خودپرستی در جامعه امریکایی توجه کرده است. این خودگرایی و خودپرستی در رمان «موبی‌دیک» در شخصیت «آخاب» قابل مشاهده است. در اینجا علت خودگرایی و خودپرستی، غرور بیش از اندازه او است. نبرد آخاب با موبی‌ دیک سابقه و تاریخی پشت سر دارد که متفاوت از کشتن وال سفید به قصد روغن‌گیری و تجارت است. ناخدا در یکی از سفرهای قبلی‌اش قربانی موبی‌ دیک شده بود و او پایش را قطع کرده بود و از این‌رو این نبردی است به قصد انتقام‌گیری.

درباره هرمان ملویل نویسنده کتاب «موبی دیک»
هرمان ملویل در روز اول اوت 1819 در نیویورک متولد شد. پدرش بازرگان بود که دیگر ورشکست شده بود و وقتی او از پاافتاده و ناامید از دنیا رفت هرمان ملویل دوازده سال بیشتر نداشت. ملویل جوان برای گذران زندگی مجبور شد خیلی زود وارد بازار کار شود؛ از کار در بانک گرفته تا پادویی کابین کشتی در سفری به لیورپول و حتی معلمی در یک مدرسه ابتدایی. او سرانجام در ژانویه 1841 با یک کشتی والگیری به اقیانوس آرام رفت. ملویل تا 1844 به کار دریا مشغول بود و بعدها ماجراهای این سفرها را نوشت که شهرتی زیاد برایش به همراه آورد. ملویل در 1850 ازدواج کرد و در ماساچوست در ملکی اعیانی ساکن شد و آنجا بر روی شاهکارش «موبی دیک» کار می‌کرد. اغلب داستان‌های ملویل در این خانه نوشته شد اما پس از مدتی ملویل نثرنویسی را کنار گذاشت و پس از آن شعرهایی از او در نشریات منتشر می‌شد. انگار که چشمه خلاقیت او خشکیده بود. ملویل سرانجام در 28 سپتامبر 1891 از دنیا رفت. از شاهکار ملویل یعنی رمان «موبی دیک» چند ترجمه به فارسی موجود است و به جز این، کتاب‌های دیگری از ملویل هم به فارسی ترجمه شده‌اند که از بین آنها می‌توان به اینها اشاره کرد: «بیلی باد ملوان»، «سه داستان» و «ترجیح می‌دهم که نه».

درباره ترجمه کتاب «موبی دیک»
کتاب «موبی دیک» با ترجمه صالح حسینی در نشر نیلوفر منتشر شده است.
صالح حسینی، متولد 1325 در کرمانشاه، مترجم، منتقد ادبی و مدرس دانشگاه است. او از دانشگاه جرج واشینگتن مدرک دکتری زبان انگلیسی دریافت کرده و پس از بازگشت به ایران به عنوان مترجم و مدرس دانشگاه مشغول کار شد و از آغاز دهه شصت به انتشار ترجمه‌هایش پرداخت. از او آثاری در زمینه نظریه ترجمه و نقد ادبی نیز منتشر شده است. «به سوی فانوس دریایی»، «خشم و هیاهو»، «برخیز ای موسی»، «دل تاریکی» و «1984» برخی از ترجمه‌های صالح حسینی هستند.