نوشتن با دوربین

کتاب «نوشتن با دوربین» گفت‌وگوی پرویز جاهد با ابراهیم گلستان
ابراهیم گلستان با تمام صراحتش. کتاب «نوشتن با دوربین: رو در رو با ابراهیم گلستان» ماحصل گفت‌وگوی مفصل پرویز جاهد با ابراهیم گلستان دربارۀ فیلم‌های خودش، سینما، روشنفکران ایرانی و... است.
کتاب «نوشتن با دوربین» اولین بار در سال 1384 و درحالی منتشر شد که سال‌ها بود که گلستان مصاحبه نکرده بود و خبر چندانی از او نبود. انتشار کتاب «نوشتن با دوربین» اما نام این نویسنده و فیلمساز صاحب‌سبک ایرانی را، بعد از سال‌ها در حاشیه بودن، بار دیگر بر سر زبان‌ها انداخت.
کتاب «نوشتن با دوربین» جنجالی‌ترین مصاحبۀ ابراهیم گلستان است. در این کتاب، گلستان، در اوج صراحت و بدون هیچ پرده‌پوشی، به بعضی از چهره‌های شاخص روشنفکری ایران تاخته است و همچنین نظرات خود را به‌صراحت دربارۀ بعضی فیلم‌های مطرح سینمای ایران و تعدادی از چهره‌های سینمایی و فرهنگی سرشناس ایران بیان کرده است.
کتاب «نوشتن با دوربین» روایتی از دورانی از تاریخ سینما و تاریخ روشنفکری در ایران، از منظر کسی است که خود از چهره‌های مهم سینما و ادبیات و نیز از روشنفکران برجستۀ ایران به‌شمار می‌آید.

مروری بر کتاب «نوشتن با دوربین»
پرویز جاهد در ابتدای کتاب «نوشتن با دوربین» یادداشتی، در توضیح گفت‌وگویی که در این کتاب با گلستان انجام داده، آورده است. بعد از این یادداشت، مقدمه‌ای آمده است دربارۀ ابراهیم گلستان و آثارش و آن‌گاه گفت‌وگویی که در چهار دیدار انجام شده، آغاز می‌شود.
جاهد، چنانکه در یادداشت ابتدای کتاب «نوشتن با دوربین» توضیح می‌دهد، در این کتاب بر آن بوده که زندگی و آثار ابراهیم گلستان را طی چهار دهه فعالیت ادبی و سینمایی او، از اوایل دهۀ 20 تا اوایل دهۀ 50 خورشیدی، در چندین زمینه مرور کند.
در کتاب «نوشتن با دوربین» از زبان خود ابراهیم گلستان با وجوه گوناگون زندگی او، از کار سینمایی‌اش گرفته تا قصه‌نویسی و فعالیت‌های سیاسی، و ماجراها و حواشی مربوط به هر یک از این‌ها آشنا می‌شویم.
گلستان در کتاب «نوشتن با دوربین» از نخستین آشنایی‌هایش با سینما می‌گوید و از اینکه چطور به‌طور جدی وارد کار سینما و فیلمسازی شد. او همچنین در این کتاب از دوران عضویت خود در حزب تودۀ ایران می‌گوید و نیز بعضی روشنفکران و اهل فرهنگ، نظیر احمد شاملو و جلال آل‌احمد، را به ‌تندی و صراحت نقد می‌کند.
گلستان به جریان روشنفکری و همچنین به سینمای نامتعارف و پیشروِ ایران نگاهی نقادانه دارد. از جمله موضوعاتی که او در کتاب «نوشتن با دوربین» مورد نقد قرار می‌دهد نظریات جلال آل‌احمد دربارۀ غرب‌زدگی است.
گلستان همچنین در کتاب «نوشتن با دوربین» به حزب تودۀ ایران می‌تازد و تعریف می‌کند که در پشت پردۀ این حزب چه‌ها که ندیده است.
کتاب «نوشتن با دوربین» همچنین روایت‌های گلستان از فیلم‌های خودش و حواشی مربوط به این فیلم‌ها را منعکس می‌کند.
گلستان در این کتاب از فیلم‌های مورد علاقه‌اش هم حرف می‌زند و نیز از سلیقۀ ادبی‌اش و تأثیرش از «بوستان سعدی» و علاقه‌اش به آثار ویلیام فاکنر.
نقد فیلم در ایران سال‌های پیش از انقلاب، سال‌های فعالیت‌ گلستان در شرکت نفت و همکاری‌اش با کنسرسیوم و رئالیسم و استعاره و نماد از دیگر موضوعاتی هستند که ابراهیم گلستان در کتاب «نوشتن با دوربین» از آن‌ها حرف می‌زند.
کتاب «نوشتن با دوربین: رو در رو با ابراهیم گلستان» در نشر اختران منتشر شده است.

دربارۀ ابراهیم گلستان و پرویز جاهد
سید ابراهیم تقوی شیرازی، معروف به ابراهیم گلستان، متولد 1301 در شیراز، داستان‌نویس، فیلمساز، مقاله‌نویس، مترجم، روزنامه‌نگار و عکاس ایرانیِ ساکن انگلستان است. او همسر زنده‌یاد فخری گلستان، از زنان پیشرو در فعالیت برای بهبود وضعیت کودکان خیابانی در ایران و مترجم و سفالگر ایرانی، و پدر لیلی گلستان، مترجم و گالری‌دار ایرانی، و زنده‌یاد کاوه گلستان، عکاس ایرانی، است.
پدر ابراهیم گلستان روزنامه‌نگار بود و در شیراز روزنامه‌ای به نام «گلستان» را منتشر می‌کرد و همچنین در مجلس مؤسسان 1304، همان مجلسی که سلطنت را از قاجار به پهلوی انتقال داد، نمایندۀ فارس بود. گلستان در خانواده‌ای مترقی و پیشرو در شیراز رشد کرد. در سال 1320 به تهران آمد که حقوق بخواند اما خواندن حقوق در دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران را نیمه‌کاره رها کرد. از همان جوانی وارد کار سیاسی شد و به حزب تودۀ ایران پیوست و در نشریات این حزب مشغول به کار شد. بعدها از حزب توده جدا شد و به‌طور مستمر به نویسندگی و فیلمسازی پرداخت.
گلستان نویسنده و فیلمسازی‌ست با سبک و لحن خاص خود؛ قصه‌ها و فیلم‌های او نشانگر این‌اند که به کسی و جریانی باج نداده است و حتی در آن دسته از فیلم‌هایش که به‌سفارش ساخته شده‌اند حرف خود را به‌نحوی در فیلم گنجانده و موضع خود را نشان داده و اعلام کرده است.
قصه‌ها و فیلم‌های ابراهیم گلستان از آثار پیشروِ زمانۀ خود به‌حساب می‌آیند و شباهتی به جریان غالب قصه‌نویسی و فیلمسازی دوران خود ندارند.
فاصلۀ معنادار آثار گلستان از پسندِ زمانه از تک‌رو بودن او می‌آید و از نگاه انتقادی‌اش به هرچیزی‌ که به‌عادت پذیرفته می‌شود. این نگاه انتقادی را در گفته‌های صریح و جنجال‌برانگیز او دربارۀ بعضی شخصیت‌های مشهور و محبوب نیز می‌بینیم.
گلستان همچنین یکی از مستندسازان برجستۀ ایرانی است. از آثار داستانی ابراهیم گلستان می‌توان به کتاب‌های «مَدّ و مِه»، «جوی و دیوار و تشنه»، «شکار سایه» و «خروس»، از فیلم‌های مستندش می‌توان به «موج و مرجان و خارا» و «گنجینه‌های گوهر»، از آثار غیرداستانی‌اش می‌توان به «گفته‌ها»، «مختار در روزگار»، «نامه به سیمین» و «برخوردها در زمانۀ برخورد» و از ترجمه‌هایش می‌توان به «هکلبری فین» اشاره کرد.
گلستان همچنین ساخت دو فیلم داستانی «خشت و آینه» و «اسرارِ گنجِ درّهِ جنّی» را در کارنامۀ هنری‌اش دارد.
از ابراهیم گلستان، به‌جز کتاب «نوشتن با دوربین»، گفت‌وگوی دیگری هم به‌صورت کتاب و با عنوان «از روزگار رفته: چهره به چهره با ابراهیم گلستان» منتشر شده است که متن گفت‌وگوی حسن فیاد با اوست. قاسم هاشمی‌نژاد نیز گفت‌وگویی خواندنی با گلستان انجام داده که این گفت‌وگو در کتاب «گفته‌ها» چاپ شده است.

پرویز جاهد، متولد 1340 در قائم‌شهر، منتقد و پژوهشگر سینما، مدرس دانشگاه و فیلمساز ایرانی است. جاهد در دانشگاه‌های وست‌مینستر لندن و سنت اندروز اسکاتلند مطالعات فیلم خوانده و همچنین دارای فوق لیسانس سینما از دانشکدۀ سینما و تئاتر تهران است. او ساخت چند فیلم مستند بلند و چند فیلم داستانی کوتاه و نیز سردبیری نشریۀ سینمایی «سینما – چشم» را، که توسط انتشارات «اچ اند اس میدیا» در لندن منتشر می‌شود، در کارنامۀ کاری خود دارد.
از کتاب‌های پرویز جاهد می‌توان به «همچون در یک آینه: دیروز و امروز سینمای ایران» و از فیلم‌های او می‌توان به «چکاوک»، «علفزار»، «روز به‌خیر آقای غفاری»، «سلیمان میناسیان: مردی با دوربین فیلمبرداری»، «روز برمی‌آید» و «فال قهوه» اشاره کرد.
جاهد همچنین دبیری کتاب‌هایی شامل مجموعه‌ای از مقالات سینمایی را به‌عهده داشته که کتاب‌های «پازولینی و سینمای شعر» و «آندره بازن و نظریۀ واقع‌گرایی فیلم» از جملۀ آن‌ها هستند.
جاهد در ترجمه نیز دستی دارد. کتاب «پسربچه» از ترجمه‌های اوست.