شیاطین

یک رمان فلسفی، سیاسی، روان‌شناختی و هجوآمیز علیه نیهیلیسم و آنارشیسم. کتاب «شیاطین (جن‌زدگان)»، با عنوان اصلی Бѣсы، یکی از چند رمان بزرگ کلاسیک و یکی از چند شاهکار فیودور داستایفسکی، در کنار رمان‌های «جنایت و مکافات» و «برادران کارامازوف» و «ابله»، است.
داستایفسکی در کتاب «شیاطین» یک رویداد سیاسی واقعی در زمانۀ خود را دستمایۀ نوشتن رمانی قرار داده که در آن، با آمیزه‌ای از طنز و هجو، به باورهای نیهیلیستی و آنارشیستی رایج در روزگار خود تاخته و فرجام چنین باورهایی را نشان داده است.
کتاب «شیاطین» همچنین یک رمان فلسفی و روان‌شناختی با قصه‌ای جذاب و پرکشش است؛ رمانی که، همچون همۀ آثار بزرگ کلاسیک، تاریخ مصرف ندارد و طراوت و تازگی خود را حفظ کرده و هنوز هم خواندنی‌ست.
متن اصلی کتاب «شیاطین» اولین بار در سالهای 1871 و 1872 به‌صورت پاورقی در مجلۀ «پیک روسیه» منتشر شده است.

مروری بر کتاب «شیاطین»
حادثه‌ای که داستایفسکی در نوشتن کتاب «شیاطین» از آن الهام گرفته است، قتل سیاسیِ دانشجوی جوانی به نام ایوانوف از سوی یک سازمان انقلابی مخفی‌ است؛ سازمانی که نچایف، سرکرده آن، تحت تأثیر آموزه‌های باکونین، آنارشیست انقلابیِ روس، بود. داستایفسکی طرح کتاب «شیاطین» را حول این حادثه شکل می‌دهد و از آن رمانی مفصل پدید می‌آورد؛ رمانی با شخصیتهایی متعدد که نه فقط نمایانگر آشوب‌های سیاسی و اجتماعی و هرج و مرجِ اخلاقی و تضادها و سرگشتگی‌های عصر خویش‌اند، بلکه نمودهایی از بحرانها و تضادها و آشوب‌هایی هستند که در هر دوره‌ای ممکن است به صورتهای گوناگون بروز کند.
داستایفسکی در کتاب «شیاطین» با ترسیم تفکرات آرمانخواهانه و جنبشهای انقلابی زمانۀ خود و نقد بی‌اخلاقی‌ها و شقاوتهایی که به نام آرمان سیاسی و مبارزه با بی‌عدالتی موجه جلوه داده می‌شوند، تصفیه‌های خونین استالینی در روسیۀ آینده را هم پیش‌بینی کرده و باب تأمل درباب جنایت ایدئولوژیک را گشوده است. او در کتاب «شیاطین» ما را با این پرسش مهم مواجه می‌کند که چطور یک اندیشۀ آرمانخواهانه به ماشینِ کشتار و خشونت بدل می‌شود و می‌رود تا همه‌چیز را نابود کند.
کتاب «شیاطین» گرچه رمانی‌ست درباره تصفیه و قتلِ سیاسی و جنایتِ ایدئولوژیک و نیز اندیشه‌های نیهیلیستی و آنارشیستی رایج در دوران نویسنده، اما داستایفسکی با نوشتن این کتاب نشان می‌دهد که می‌توان با الهام از رویدادهای سیاسی عصر خود رمانی خلق کرد که در عین ارجاع به حوادثی خاص در دوره‌ای مشخص، جهانشمول باشد و بدون تاریخ مصرف.
داستایفسکی همچنین در کتاب «شیاطین» چند تن از شخصیتهای داستانی ماندگار را به تاریخ ادبیات جهان هدیه می‌دهد.

درباره فیودور داستایفسکی، نویسنده کتاب «شیاطین»
فیودور میخایلوویچ داستایفسکی (Фёдор Михайлович Достоевский)، متولد 1821 و درگذشته به سال 1881، از بزرگترین نویسندگان کلاسیک قرن نوزدهم و از مهمترین نمایندگان عصر طلایی ادبیات روسیه است. او نویسنده‌ای بود با زندگی‌ای پر از اُفت‌وخیز و تلاطم. یک ‌بار حتی تا دمِ مرگ و پای جوخۀ اعدام رفت و در آخرین لحظات اعلام شد که بخشوده شده است. سالهایی را در سیبری زندانی بود. از بیماری صرع نیز رنج می‌برد و این‌ها همه، در کنار عوامل و رویدادهایی دیگر، تأثیرات خود را به‌نحوی بر جهان‌بینی و آثار داستانی‌اش به‌جا گذاشتند.
داستایفسکی در رمان‌هایش آینده جهان، برآمدن نظام‌های توتالیتر و بحرانهایی را که انسان مدرن در قرن بیستم قرار بود از سر بگذراند پیش‌بینی کرده و پرسش‌ها و تردیدهایی را درباره انسان و انتخاب‌های او و نیز درباب مقولۀ خیر و شر و شک و یقین پیش کشیده که همچنان برای انسان قرنِ بیست و یکمی نیز مطرح است. شخصیت‌پردازی قدرتمند و ترسیم ماهرانۀ تلاطمات درونی و پیچیدگی‌ها و تناقضات شخصیتی آدم‌ها و درگیری‌شان با بحرانهای وجودی و هستی‌شناختی، از خلال قصه‌هایی جذاب و پُرکشش، از ویژگی‌های اصلی آثار شاخصِ داستایفسکی است. او به ویژه در رمان‌های «جنایت و مکافات»، «برادران کارامازوف»، «شیاطین» و «ابله» اوج هنر قصه‌پردازی و نیز عصاره جهان‌بینی خود را به نمایش گذاشته است. این رمان‌ها، با گذشت این همه سال از نوشته‌شدن‌شان، همچنان تَر و تازه و شاداب‌اند و مثل هر اثر بزرگ کلاسیک، همچنان حرفهای تازه‌ و مهمی برای گفتن دارند.
داستایفسکی روزنامه‌نگار چیره‌دستی هم بود و از سال 1861 تا 1863 ماهنامۀ «زمان» را سردبیری کرد؛ ماهنامه‌ای ادبی، سیاسی، اقتصادی و فلسفی که لئونید گروسمن در کتاب «داستایفسکی، زندگی و آثار» از آن به‌عنوان «واقعه‌ای بزرگ در تاریخ مطبوعات روسیه» یاد می‌کند و دلیل توفیق این ماهنامه را «قریحه شگفت‌آور داستایفسکی، شیفتگی آتشینش در طلب اندیشه‌های نو، روحیۀ مبارزه‌جوی او به‌عنوان یک نویسنده سیاسی و عشق بی‌آلایشش به آفریده‌های مردم خود» می‌داند.
از داستایفسکی، به‌جز رمان و داستان کوتاه، نوشته‌های غیرداستانی بسیاری هم در موضوعات مختلف به ‌جا مانده است. او همچنین مترجم آثاری از ادبیات آلمان و فرانسه است.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «شیاطین»
کتاب «شیاطین (جن‌زدگان)»، همراه با ترجمۀ مقاله‌ای از کانستانتین ماچولسکی در نقد این رمان، با ترجمۀ سروش حبیبی در انتشارات نیلوفر منتشر شده است.
سروش حبیبی، متولد 1312 در تهران، یکی از برجسته‌ترین مترجمان ادبی ایران است. نخستین ترجمه‌های او در مجلۀ «سخن» منتشر شد. حبیبی به مدت بیست سال کارمند وزارت پست و تلگراف و تلفن بود و بعد از اینکه در سال 1351 از آنجا بازنشسته شد مدتی به‌عنوان سرویراستار به کار در یک انتشارات دانشگاهی مشغول شد. او در سال 1356 به امریکا رفت. در سال 1358 مقیم کشور فرانسه شد و اکنون نیز همچنان مقیمِ فرانسه است.
سروش حبیبی مترجمی است مسلط به چند زبان و نیز مسلط به زبان و ادبیات فارسی و چم‌وخمِ آن. از همین رو ترجمه‌هایش اغلب به لحاظ نمونه‌هایی از نثر فارسیِ پخته و شیرین و پاکیزه نیز دارای اهمیت‌اند. حبیبی مترجمی پرکار است و کارنامه‌اش در ترجمه گستره‌ای وسیع از آثار ادبی، از آثار نویسندگان کلاسیک گرفته تا مدرن، را در بر می‌گیرد. از مهمترین ترجمه‌های او می‌توان به ترجمه‌هایش از رمان‌های کلاسیک روسیه اشاره کرد که کتاب «شیاطین» یکی از آن‌هاست. رمان‌های «ابله» از داستایفسکی، «جنگ و صلح» و «آنا کارنینا» از تالستوی و «آبلوموف» از ایوان گنچارف از دیگر ترجمه‌های سروش حبیبی از رمان‌های کلاسیک روسی هستند.
از ترجمه‌های دیگر سروش حبیبی از ادبیات داستانی جهان می‌توان به رمان‌های «طبل حلبی» از گونتر گراس، «خداحافظ گاری کوپر» از رومن گاری و «ژرمینال» از امیل زولا اشاره کرد.
از کتاب «شیاطین» ترجمه‌های فارسی دیگری هم موجود است. یکی از این ترجمه‌ها، ترجمۀ علی‌اصغر خبره‌زاده است که با عنوان «تسخیرشدگان (جن‌زدگان)» در انتشارات نگاه منتشر شده است.

رتبۀ کتاب «شیاطین» در گودریدز: 4.29 از 5.