آدم آدم است

کتاب «آدم آدم است، بچه فیل، استنطاق لوکولوس» اثر برتولت برشت
سه نمایشنامه از برتولت برشت. کتاب «آدم آدم است، بچه فیل، استنطاق لوکولوس» مجموعه‌ای‌ست شامل سه نمایشنامۀ برشت که دوتا از آن‌ها، «آدم آدم است» و «بچه فیل»، در اواسط دهۀ بیست میلادی نوشته شده‌اند و سومی، «استنطاق لوکولوس» مربوط به اواخر دهۀ سی است و به‌لحاظ حال‌وهوا نیز متفاوت با دو نمایشنامۀ قبلی است.
در نمایشنامۀ «آدم آدم است»، برتولت برشت را با کلیدی‌ترین نظریات تئاتری‌اش می‌شناسیم و نمایشنامۀ «بچه فیل» نیز با این نمایشنامه مرتبط است و همزمان با آن به نگارش درآمده است. اصلی‌ترین نظریات تئاتری برشت، که برآمده از نوع تفکر و جهان‌بینی او هستند، در دو نمایشنامۀ «آدم آدم است» و «بچه فیل» به‌خوبی قابل تشخیص‌اند.

مروری بر کتاب «آدم آدم است»
کتاب «آدم آدم است»، چنانکه اشاره شد، متشکل از سه نمایشنامه است. نمایشنامۀ اصلی و مفصل‌تر کتاب همان نمایشنامۀ «آدم آدم است» است که نمایشنامه‌ای‌ست کمدی. همانطور که شریف لنکرانی در مقدمۀ ابتدای ترجمۀ فارسی کتاب اشاره کرده، «آدم آدم است» نمایشنامه‌ای‌ست که برشت در آن جوهر همۀ نظریه‌های سنت‌شکنانه‌اش را در باب تئاتر گرد آورده و همۀ تکنیک‌ها و ظرافت‌های مدّنظرش را در کار تئاتری به‌کار گرفته است. برشت در «آدم آدم است» ماجرای یک حمّالِ ایرلندی به نام گالی گی را روایت می‌کند که یک روز به خواست زنش برای خرید ماهی از خانه بیرون می‌رود اما پس از اینکه ماجراهایی عجیب‌وغریب را از سر می‌گذراند می‌بیند که دیگر گالی گی نیست و سربازی‌ست به نام جرایا جیپ که همراه سربازان انگلیسی به تبت رفته است. «آدم آدم است» داستان استحالۀ غریب و در عین حال کُمیک آدمی‌ست که می‌توانند او را به هر شکلی درآورند. برشت در این نمایشنامه از شگرد معروفش، یعنی بیگانه‌سازی، استفاده کرده تا مخاطبان از شخصیت‌ها و آنچه بر صحنه می‌گذرد فاصله بگیرند و از فاصله‌ای تفکربرانگیز به آنچه پیش رویشان است بنگرند.
در بخشی از نمایشنامۀ «آدم آدم است» از قول یکی از شخصیت‌های نمایشنامه به نام لئوکادیا بگ بیک، زنی بیوه که یکی از شخصیت‌های اصلی نمایشنامه است، می‌خوانید:
«آقای برتولت برشت ادعا می‌کند: آدم آدم است.
و این چیزی است که هر کس می‌تواند ادعا کند.
ولی آقای برتولت برشت، ثابت هم می‌کند
که با انسان به دلخواه، خیلی کارها می‌توان کرد.
امشب این‌جا انسانی مانند اتومبیلی اوراق خواهد شد.
بی آنکه درین میان چیزی از کف بدهد.
آدم از نزدیک معاینه می‌شود
از او با پافشاری، بی هیچ ناراحتی خواهند خواست
که خود را با گذران دنیا هماهنگ سازد
و به نوالۀ خود برسد.
به ‌هر منظوری که اوراقش کنند، و سوارش کنند
باز پشیمانی ببار نخواهد آمد.
اگر مراقب نباشیم
یکشبه ممکن است از او قصابی بسازند.
آقای برتولت برشت امیدوارست
زمینی را که روی آن ایستاده‌اید
چون برف آب شدنی بدانید
و از دیدن گالی گی حمال دریابید
که زندگی در این دنیا چه خطرها دارد.»
نمایشنامۀ بعدی کتابِ «آدم آدم است» نمایشنامۀ «بچه فیل» است که شخصیت‌های نمایشنامۀ «آدم آدم است» در آن حضور دارند و برشت آن را همزمان با «آدم آدم است» نوشته است. «بچه فیل» هم نمایشنامه‌ای کمدی است.
اما نمایشنامۀ پایانی کتاب «آدم آدم است»، یعنی نمایشنامۀ «استنطاق لوکولوس»، نمایشنامه‌ای‌ست متفاوت با دو نمایشنامۀ قبلی. «استنطاق لوکولوس» ماجرای مرگ سرداری رومی و استنطاق او در جهان مردگان است. برشت در این نمایشنامۀ انتقادی قهرمانی جنگجو از عصر باستان را به صحنه می‌آورد و با ترتیب‌دادن استنطاق او در دنیای مردگان نشان می‌دهد که او به واقع قهرمان نیست، بلکه جنایتکاری‌ست که مرگ بسیاری را رقم زده است.

درباره برتولت برشت
اویگن برتولت فریدریش برشت (Eugen Berthold Friedrich Brecht)، متولد 1898 و درگذشته به سال 1956، نمایشنامه‌نویس، کارگردان و نظریه‌پرداز تئاتر، شاعر و داستان‌نویس مارکسیست آلمانی است. برشت یکی از برجسته‌ترین چهره‌های تئاتری قرن بیستم و از مهم‌ترین نویسندگان تئاتر داستانی یا تئاتر روایی است که در فارسی به تئاتر حماسی نیز ترجمه شده است. او یکی از چهره‌های مهم تئاتر تجربی و از نمایشنامه‌نویسان و کارگردانانی‌ست که با تکنیک‌ها و شیوه‌های روایی و اجرایی خود در گسست از تئاتر کلاسیک و ابداع شیوه‌های نوین و مدرن در تئاتر سهمی به‌سزا داشته است. بیگانه‌سازی و فاصله‌گذاری تکنیک ابداعی مشهور برشت در تئاتر است. از او نمایشنامه‌های زیادی به‌جا مانده که از جملۀ آن‌ها می‌توان به «زندگی گالیله»، «ننه دلاور و فرزندان او»، «دایره‌ی گچی قفقازی» و «ترس و نکبت رایش سوم» اشاره کرد.
برشت شاعری چیره‌دست هم بود. از او همچنین مقالات و یادداشت‌های زیادی درباره تئاتر به‌ جا مانده است. او دستی هم در قصه‌نویسی داشت و داستان فیلم «جلادها هم می‌میرند» فریتس لانگ ماحصل همکاری برشت با فریتس لانگ است.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «آدم آدم است»
کتاب «آدم آدم است، بچه فیل، استنطاق لوکولوس» با ترجمه و مقدمۀ شریف لنکرانی در انتشارات خوارزمی منتشر شده است. شریف لنکرانی در نگارش مقدمۀ این کتاب از بخش‌های مختلف کتاب «برتولت برشت و سنت» نوشتۀ هانس مایر استفاده کرده است.
شریف لنکرانی، متولد 1310 و درگذشته به سال 1366 در لندن، از مترجمان قدیمی و نام‌آشنای ادبیات آلمانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به «عقاید یک دلقک» و «آبروی از دست رفتۀ کاترینا بلوم» اشاره کرد.

رتبۀ کتاب «آدم آدم است» در گودریدز: 3.61 از 5.