دگردیسی های روان و نمادهایش

کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش: کندو‌کاو در پیش‌نشانه‌های موردی از بیماری اسکیزوفرنی» اثر کارل گوستاو یونگ
سفری به ناخودآگاه و تاریک‌جاهای ذهن آدمی، از خلال کاوش در نوشته‌‌های نیمه‌ناخودآگاهانۀ یک زن. کارل گوستاو یونگ در کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش: کندوکاو در پیش‌نشانه‌های موردی از بیماری اسکیزوفرنی» با تحلیل نوشته‌ها و شعرهای یک زن جوان امریکایی که در کتاب به نام دوشیزه میلر از او سخن می‌رود، دریچه‌ای به رؤیا و اوهام و ناخودآگاه می‌گشاید و رؤیاها و اوهام و غرایبی را که انسان در لحظات ناخودآگاهی یا نیمه‌ناخودآگاهی با آن‌ها مواجه می‌شود براساس کهن‌الگوها و نمادها و رمزها و اسطوره‌ها تفسیر می‌کند.
اساس کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش» مقالۀ کوتاهی بوده است که تئودور فلورنوا، استاد دانشگاه ژنو، درباره نوشته‌ها و شعرهای دوشیزه میلر نوشته بوده است. یونگ همین مقاله را دستمایۀ کتابی مفصل، یعنی همین کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش»، قرار می‌دهد.
متن اصلی کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش» اولین بار در سال 1912 به زبان آلمانی منتشر شد، اما یونگ بعدها آن را مورد بازبینی قرار داد.
اساس ترجمۀ فارسی کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش» متن فرانسوی این کتاب است و این متن فرانسوی، با عنوان METAMORPHOSES DE LAME ET SES SYMBOLES, ANALYSE DES PRODROMES DUNE SCHIZOPHRENIE، چنانکه در پیش‌گفتار مترجم فرانسوی کتاب اشاره شده، از ویرایش چهارم متن اصلی کتاب ترجمه شده و درنتیجه با بازنگری‌هایی که یونگ در این ویرایش انجام داده است همراه است.
کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش» کتابی‌ست مناسب علاقمندان روانشناسی و به‌ویژه روانشناسی تحلیلی و مباحث مربوط به رابطۀ روان و ناخودآگاه و رؤیاها و اوهامِ انسان مدرن با اسطوره‌ها و کهن‌الگوها و نمادها و رمزهای ریشه‌دار در اعصارِ دور.
این کتاب همچنین منبعی غنی برای علاقمندان نقد ادبی و هنری و به‌ویژه علاقمندان به نقد مبتنی بر اسطوره و روانکاوی است و نشان می‌دهد که آثار ادبی و هنری را چگونه می‌شود براساس نمادها و رمزهای یونگی تحلیل و تفسیر و منشاء ناخودآگاهی آن‌ها را از منظر یونگ واکاوی کرد.

مروری بر کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش»
در کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش» با تصویرها و شکل‌ها و شخصیت‌ها و قصه‌ها و رؤیاها و اواهمی مواجهیم که به اعتقاد یونگ ریشه در گذشتۀ دور انسان دارند و از دیرباز در ذهن بشر نقش بسته‌اند اما انسان مدرن، به‌واسطۀ نهادهای عقیدتی و آیینی و انواع عرف‌ها و قوانین اجتماعی و فرهنگی و...، آن‌ها را سرکوب کرده و به ناخودآگاه خود رانده است.
یونگ در کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش» نشان می‌دهد که ناخودآگاه جمعیِ ریشه‌دار در گذشتۀ دور انسان چطور در نوشته‌ها و اوهام زنی نمود یافته و مرئی شده است.
در کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش» انسان مدرن را در حالی می‌یابیم که از راه خیالپردازی با ناخودآگاه اساطیری‌اش پیوندی دوباره برقرار کرده و کهن‌الگوها به‌صورت نمادین در ذهن و خیال او به جولان آمده و در نوشته‌هایش عیان شده‌اند.
یونگ در کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش» نه فقط از ناخودآگاه دوشیزه میلر، بلکه از خلال کاوش در ناخودآگاه او، به کندوکاو در ناخودآگاه بشر می‌پردازد و این‌گونه مورد خاص دوشیزه میلر و روانشناسی فردی او را به موضوعی عمومی در بحث روانشناسی و روانکاوی تعمیم می‌دهد و از این طریق به تبیین و توضیح نظریۀ خود درباب کهن‌الگوها و ناخودآگاه جمعی می‌پردازد.
کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش» خوانندگان خود را به دنیایی می‌برد که ورای عقلانیت و علم‌باوری عصر مدرن قرار دارد و با ناخودآگاه انسان و امیال و خواسته‌های سرکوب‌شده‌ای که در ناخودآگاه او وجهی نمادین یافته‌اند مربوط است.
یونگ در این کتاب سازوکار خیال‌بافی و اوهام و رؤیا و آفرینش هنری را براساس اسطوره‌ها و کهن‌الگوها و وجوه نمادین آن‌ها شرح می‌دهد و نشان می‌دهد که ناخودآگاه جمعی چگونه خود را در هیئت‌های نمادین و به‌صورت نوشته‌ها و تصاویر خواب‌گونه، که با اوهام پهلو می‌زنند، می‌نمایاند.
کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش» از لی‌بیدو، که در اندیشۀ یونگ معادلِ انرژی حیات است، سخن می‌گوید و از اینکه لی‌بیدو در فرایند سرکوب و پس‌رانده‌شدن به ناخودآگاه چگونه به‌صورت نمادین و در اشکالی غریب بازمی‌گردد.
کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش» از پیش‌گفتار مترجم فرانسوی کتاب، پیش‌گفتارهای یونگ بر چاپ‌های دوم، سوم و چهارم کتاب و دو بخش و یک بخش پیوست‌ها تشکیل شده است.
بخش اول کتاب شامل پنج فصل است. فصل اولِ بخشِ نخست به مقدمه اختصاص دارد و چهار فصل بعدی عبارتند از: «دو صورت فکر»، «خیال‌پردازی‌های دوشیزه میلر: یادآوری گذشته»، «ستایش پروردگار» و «نغمۀ پروانه».
بخش دوم کتاب از نُه فصل تشکیل شده که فصل اول شامل پیش‌گفتار است و بعد از آن فصل‌هایی با عنوان‌های «مفهوم لی‌بیدو»، «دگردیسی‌های لی‌بیدو»، «خاستگاه قهرمان»، «نمادهای مادر و نوزایی»، «پیکار برای رهیدن از مادر»، «دو مادر» و «قربانی» آمده و فصل پایانی این بخش هم به پس‌گفتار اختصاص دارد.
بعد از این دو بخش، پیوست‌های کتاب آمده است.

درباره کارل گوستاو یونگ، نویسنده کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش»
کارل گوستاو یونگ (Carl Gustav Jung)، متولد 1875 و درگذشته به‌سال 1961، روانپزشک و روانکاو سوئیسی و بنیانگذار روانشناسی تحلیلی است.
یونگ ابتدا با فروید مکاتبه و رابطه‌ای نزدیک داشت و بسیار مورد تأیید فروید بود اما به‌تدریج اختلاف نظر آن‌ها بر سر مسائل مربوط به روانکاوی جدی شد و به قطع ارتباط آن دو و طرد شدنش از جانب فروید انجامید.
نگرش یونگ به ناخودآگاه متفاوت با نگرش فروید بود. به اعتقاد یونگ همۀ مسائل مربوط به سازوکار روان انسان و ضمیر ناخودآگاه را نمی‌توان به غریزه جنسی مربوط دانست. این‌گونه بود که یونگ مکتب مستقل خود را در روان‌کاوی بنیان نهاد.
ناخودآگاه جمعی از مهمترین نظریه‌هایی بود که از جانب یونگ مطرح شد. او که روی اسطوره‌ها بسیار مطالعه و پژوهش کرده بود به این اعتقاد داشت که رؤیاها و خیال‌پردازی‌های انسان ریشه‌هایی اسطوره‌ای و کهن‌الگویی دارند و باید آن‌ها را براساس نمادهای مرتبط با اسطوره‌ها و کهن‌الگوها و آنچه در ناخودآگاه جمعی بشر انباشته شده تحلیل و تفسیر کرد.
به اعتقاد یونگ همۀ مسائل روانی آدمی را نمی‌توان با اتکا به ناخودآگاه فردی توضیح داد و انسان، علاوه بر ناخودآگاه فردی، از ناخودآگاه جمعی هم برخوردار است و این ناخودآگاه جمعی، عامل اشتراک نوع بشر است و انسان‌ها را، فارغ از تفاوت‌های فردی که با هم دارند، به هم پیوند می‌دهد و باعث می‌شود در مواردی حالات روانی و ذهنی مشابهی را تجربه کنند و واکنش‌های مشابهی از خود نشان دهند که ریشه در کهن‌الگوها و اسطوره‌هایی دارد که در همین ناخودآگاه جمعی انباشته شده‌اند.
او همچنین معتقد بود که در درون و ناخودآگاه هر زن یک مرد (آنیموس) و در درون و ناخودآگاه هر مرد یک زن (آنیما) زندگی می‌کند.
نظریات یونگ بر عرصه‌های گوناگونی، از جمله بر هنر و ادبیات و نقد ادبی و هنری، تأثیر زیادی گذاشته است. در عرصۀ سینما فدریکو فلینی، فیلمساز بزرگ ایتالیایی، از جمله کارگردانانی‌ست که از یونگ تأثیر گرفته است.
از آثار یونگ می‌توان به کتاب‌های «انسان و سمبولهایش»، «ناخودآگاه جمعی و کهن‌الگو»، «روانشناسی و کیمیاگری (انسان و اسطوره‌هایش)»، «روان‌شناسی و دین» و «کتاب سرخ» اشاره کرد.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش»
کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش: کندوکاو در پیش‌نشانه‌های موردی از بیماری اسکیزوفرنی» با ترجمۀ جلال ستاری و یادداشتی از مینا غرویان، ویراستار کتاب، در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.
در یادداشتی که مینا غرویان بر ترجمۀ فارسی کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش» نوشته است، ضمن توضیحاتی درباره اندیشه‌ها و دیدگاه‌های یونگ و آنچه او در این کتاب به آن پرداخته است، ادای دِینی هم شده است به جلال ستاری و ترجمه‌های او از آثار نظریه‌پردازانی چون یونگ و میرچا الیاده و ژرژ دومزیل و تیتوس بورکهارت و سهم مهم این ترجمه‌ها در آشنا کردن مخاطبان فارسی‌زبان با حوزه‌ تاریخ ادیان و رمزپردازی.
چنانکه در همین یادداشت اشاره شده، جلال ستاری کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش» را حدود سی سال پیش به فارسی ترجمه کرده بوده است. این کتاب اما اکنون در حالی برای اولین بار منتشر شده و پیش روی ماست که مترجم‌اش دیگر در میان ما نیست.

درباره جلال ستاری، مترجم کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش»
جلال ستاری، متولد 1310 در رشت و درگذشته به‌سال 1400، پژوهشگر، اسطوره‌شناس، منتقد ادبیات و تئاتر و مترجم ایرانی است. ستاری دوران تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسۀ «عنصری» رشت گذراند و دبیرستان را در مدرسه‌های «شاهپور» رشت و «فردوسی» بندر انزلی و «دارالفنون» تهران.
بعد از گرفتن دیپلم ادبی از «دارالفنون» در آزمون اعزام به خارج قبول شد و برای ادامۀ تحصیل به سوئیس رفت. در آن‌جا به تحصیل در رشتۀ روانشناسی پرداخت. ژان پیاژه، روانشناس و شناخت‌شناس و زیست‌شناس مشهور و صاحب‌نام، در سوئیس یکی از استادانش بود و ستاری قرار بود رسالۀ دکترایش را با پیاژه به انجام برساند اما، چنانکه خود در کتاب گفت‌وگویش با ناصر فکوهی تعریف کرده، از این کار منصرف می‌شود و کار بر روی رساله‌ای را که پیاژه موضوع آن را به او پیشنهاد کرده بوده در همان مراحل مقدماتی رها می‌کند.
بعد از بازگشت به تهران ابتدا مدتی در دانشگاه‌ها زبان فرانسه درس می‌دهد. مدتی هم به استخدام سازمان برنامه درمی‌آید و سپس از آنجا به وزارت فرهنگ و هنر منتقل و ابتدا مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی این وزارتخانه و بعد مشاور وزیر فرهنگ و هنر می‌شود.
تئاتر، ادبیات و اسطوره‌شناسی و نظریه‌های روانکاوی مبتنی بر اسطوره‌ها و رمزها و نمادها و کهن‌الگوها از علاقه‌های اصلی جلال ستاری در حوزه پژوهش و ترجمه و نقد ادبی و هنری بود. آثاری که او در این زمینه ترجمه کرد نقش مهمی در آشنایی مخاطبان فارسی‌زبان با نظریه‌های حوزه اسطوره‌شناسی و اسطوره‌پژوهی مدرن داشت. ستاری در سال 1363 با لاله تقیان، پژوهشگر حوزه تئاتر، ازدواج کرد.
به نام جلال ستاری جایزه‌ای مختص پژوهشگران برتر نمایش ایرانی تأسیس شده است.
در سال 2005 نشان هنر و ادب شوالیۀ فرانسه به او اهدا شد.
جلال ستاری، جدا از تألیفاتش درباره ادبیات کهن ایران، روی ادبیات معاصر ایران نیز کار کرده که ماحصل آن دو کتاب «اسطوره تهران» و «تهران در قاب شعر» است. او همچنین مقالاتی درباره تئاتر معاصر ایران نوشته است که در کتاب «جادوی تئاتر» منتشر شده‌اند.
از آثار تألیفی جلال ستاری، به جز آثاری که به آن‌ها اشاره شد، می‌توان به کتاب‌های «افسون شهرزاد»، «بازتاب اسطوره در بوف کور (ادیپ یا مادینه‌جان؟)»، «سیمای زن در فرهنگ ایران»، «پژوهشی در حکایات سندباد بحری»، «آئین و اسطوره در تئاتر»، «عشق صوفیانه»، «رمزاندیشی و هنر قدسی»، «پژوهشی در قصه‌ی اصحاب کهف (داستان هفت‌خفتگان)»، «زمینه‌ی اجتماعی تعزیه و تئاتر در ایران» و از ترجمه‌های او می‌توان به «رساله در تاریخ ادیان»، «چشم‌اندازهای اسطوره»، «هنر مقدس (اصول و روشها)»، «اسطوره‌ای نو: نشانه‌هایی در آسمان»، «روانکاوی آتش»، «جامعه‌شناسی تئاتر»، «عشق» و «بازپسین گفت‌وگو: مصاحبه با سارتر» اشاره کرد.

رتبۀ کتاب «دگردیسی‌های روان و نمادهایش» در گودریدز: 4.45 از 5.