استیلای امر منفی (شب خیز) شرحی انتقادی بر فلسفه ی هگل

کتاب «استیلای امر منفی: شرحی انتقادی بر فلسفه‌ی هگل» نوشتۀ کارین دبور
فلسفۀ هگل برای مسائل و تعارض‌های انسان امروز و جوامع انسانیِ عصر حاضر چه حرفی برای گفتن دارد؟ کتاب «استیلای امر منفی: شرحی انتقادی بر فلسفه‌ی هگل»، با عنوان اصلی On Hegel: The Sway of the Negative، پاسخی‌ست به این پرسش.
کارین دبور در کتاب «استیلای امر منفی» خوانشی از فلسفۀ هگل به دست می‌دهد که به‌کمک آن می‌توان نوری بر تعارض‌های اجتماعی و اقتصادی و انسانی و سیاسی جهان امروز، از جمله تعارض میان آزادی‌های فردی و منافع جمعی و تعارض‌های برآمده از دل مدرنیته و نظام سرمایه‌داری تاباند و به این تعارض‌ها از منظر فلسفۀ هگل نگاه کرد.
تمرکز دبور در کتاب «استیلای امر منفی»، چنانکه او خود در پیش‌گفتارش بر ترجمۀ فارسی این کتاب می‌نویسد، بر کشمکش‌های تراژیک و مَنفیَت در فلسفۀ هگل است. دبور، در عین اینکه که منتقد خوشبینی هگل است، در کتاب «استیلای امر منفی» بر آن است که بینش هگل را در قالب آن‌چه «منفیت تراژیک» می‌خواند بسط دهد و کشمکش‌های تراژیک در فلسفۀ هگل را به‌شیوه‌ای غیرهگلی، که به‌گفتۀ خودش عمیقاً وامدار اندیشه‌ها و نظریات مارتین هایدگر و ژاک دریدا است، قرائت کند.
کتاب «استیلای امر منفی» کتابی‌ست که فلسفۀ هگل را به متن مسائل و کشمکش‌های جهان و انسان معاصر احضار می‌کند.
متن اصلی کتاب «استیلای امر منفی» اولین بار در سال 2010 منتشر شده است. این کتاب جزئی از مجموعه‌ای با عنوان «نوسازی فلسفه»، به‌دبیری گری بنهام، است.
مروری بر کتاب «استیلای امر منفی»
کارین دبور در کتاب «استیلای امر منفی»، همان‌طور که در پیش‌گفتاری که برای ترجمۀ فارسی این کتاب نوشته است توضیح می‌دهد، «به پرسش‌هایی می‌پردازد که برای بخش بزرگی از جهان معاصر واجد اهمیت‌اند». این پرسش‌ها عبارتند از: «چگونه می‌توان آزادی همه‌ی انسان‌ها را تأمین کرد و در عین‌حال مانع از آن شد که خودخواهی‌ای که عمیقاً در سرمایه‌داری ریشه دارد سبب نابودی حیات جمعی شود؟ چگونه می‌توان فهم مدرن از آزادی را با لزوم محافظت از منافع بلندمدت جوامع سازگار ساخت؟»
البته دبور در این پیش‌گفتار بر این هم تأکید می‌کند که کتاب «استیلای امر منفی» پاسخی سرراست برای این پرسش‌ها و پرسش‌های مشابه ارائه نمی‌دهد «بلکه خوانشی از فلسفه‌ی هگل به‌دست می‌دهد که تمرکز آن روی بینش هگل درباره‌ی پویایی تراژیک کشمکش‌هایی است که حیات انسانی و خاصه مدرنیته را متأثر می‌سازند.»
دبور در کتاب «استیلای امر منفی» قرائتی نو از هگل ارائه می‌دهد. او بر آن است که وجهی از فلسفۀ هگل را احیا کند که بر مسائل جهان امروز پرتو می‌افکند.
گری بنهام، دبیر مجموعۀ «نوسازی فلسفه»، که کتاب «استیلای امر منفی» جزئی از آن است، در پیش‌گفتارش بر این کتاب توضیح می‌دهد که خوانش دبور از فلسفۀ هگل نه مانند خوانش‌های رایج و غالب براساس کتاب «پدیدارشناسی روح» هگل، بلکه براساس کتاب «علم منطق» اوست که معمولاً در سایۀ «پدیدارشناسی روح» قرار گرفته است.
بنهام در پیش‌گفتارش بر کتاب «استیلای امر منفی» درباره خوانش دبور از فلسفۀ هگل می‌نویسد: «دبور به شرح منطقی می‌پردازد که برگرفته از اندیشه‌ی هگل است و با وجود این، خودِ هگل آن را به‌عنوان دقیقه‌ای اساسی تلقی نمی‌کند. این منطق درهم‌تنیدگی است و استدلال کتاب حاضر در پرتو اشتغال مستمر به این منطق بسط می‌یابد.»
بنهام کتاب «استیلای امر منفی» را «مرحله‌ای جدید از مواجهه با هگل» می‌داند. مرحله‌ای که از مراحل پیشین، که شامل قرائت مارکسی و قرائت‌های فرانکفورتی و هایدگری و دریدایی از فلسفۀ هگل است، گذر می‌کند و قرائتی تازه از فلسفۀ هگل ارائه می‌دهد. بنهام در شرح این قرائت تازه، که در کتاب «استیلای امر منفی» با آن مواجهیم، و در بیان تقابل این مرحلۀ سوم از خوانش هگل با مراحل پیشین و قرائت‌های مارکسی و فرانکفورتی و هایدگری و دریدایی از هگل می‌نویسد: «در مقابل، مرحله‌ی سوم که اکنون در حال ظهور است، نه‌تنها مستلزم خوانشی دقیق از هگل است بلکه احیای نیّت نظام‌مند وی را طلب می‌کند. خوانش دبور از این لحاظ واجد اهمیتی اساسی است. وی با تمرکز روی علم منطق، ما را ترغیب می‌کند تا این اثر را واجد معنایی بدانیم که، به‌طریقی، در پسِ پشت خود هگل پدیدار می‌گردد. این معنای نوظهور مؤید پیوندهای درهم‌تنیده میان تعینات متضاد است که در تباین با خوش‌بینی غالب هگل است. این درهم‌تنیدگی مستلزم بازبینی عناصر اصلی آثار هگل است، که در این‌جا در قالب خوانش‌های پیگیر و عالمانه صورت می‌گیرد. این خوانش‌ها حاوی درس‌های شگفت‌آوری درباره‌ی موضوعاتی‌اند که تا پیش از این به‌نظر می‌رسید به‌تمامی بررسی شده‌اند.»
بنهام در بخشی دیگر از همین پیش‌گفتار، در معرفی و توصیف خوانش دبور از هگل در کتاب «استیلای امر منفی»، می‌نویسد: «دبور با پیروی از منطقی که هگل بیش از آن‌که به توضیح‌اش بپردازد، آن را به‌کار می‌بندد، چشم‌انداز جدیدی پیش روی ما می‌گشاید. حتی می‌توان گفت که وی با خوانش هگل در پرتو چنین درهم‌تنیدگی‌ای، ما را برای مواجهه‌ای آتی با هگل آماده می‌کند، که خوانندگان هگل را قادر می‌سازد تا مسیرهای جدیدی را در آثار وی پی بگیرند و بر خمودگی‌ای که غالباً دامن‌گیر فلسفه‌ی معاصر شده است غلبه کنند. دبور در کتاب حاضر به ما یادآور می‌شود که چه‌گونه فلسفه‌ورزی کنیم و این کار را به‌طریقی انجام می‌دهد که هم‌چنین می‌تواند ما را قادر سازد تا به‌گونه‌ای متفاوت در باب ماهیت مدرنیته‌ی زمانه‌‌ی خویش بیاندیشیم.»
دبور در کتاب «استیلای امر منفی» با وام‌گیری از فلسفۀ هگل و ارائۀ خوانش خود از این فلسفه و با اتکا به کتاب «علم منطق» هگل، به‌عنوان نقطۀ کانونی و مرکزی در بازخوانی اندیشۀ هگل، بر آن است که نشان دهد چگونه می‌توان به‌میانجی فلسفۀ هگل به نقد الگوی غالب مدرنیته پرداخت. او در مقدمۀ این کتاب از ناتوانی الگوی غالب مدرنیته در حلّ‌و‌فصل مسائل و بحران‌های اجتماعی و اقتصادی و انسانی و سیاسی جهان معاصر سخن می‌گوید و از موجه‌بودن تردید در اینکه الگوی غالب مدرنیته بتواند توضیحی «در مورد تزلزل اوضاع و احوال انسانی» ارائه دهد.
دبور در مؤخره کتاب «استیلای امر منفی» درباره رویکرد خود در این کتاب و هدف از نگارش آن می‌نویسد: «من درصدد نشان‌دادن این امر بوده‌ام که فلسفه‌ی هگل دربرگیرنده‌ی دگرش – منفیت تراژیک – است؛ دگری که برای آن هم‌چون خاستگاهی است که بدون نادیده‌گرفتن نیروی خوفناک‌اش، فلسفه‌ی هگل نمی‌توانست بسط یابد. بنابراین، هدف کتاب حاضر این است که به این منفیت، هرچه‌قدر هم که ناخوشایند باشد، اجازه دهد تا در عنصر اندیشه‌ورزی ناب منکشف شود، آن‌هم بدون این‌که بدین‌وسیله آن را به اصلی متخاصم بدل سازد. شاید ما، نادانسته، از همان زمانی که آیسخولوس نخستین تراژدی‌های‌اش را به رشته‌ی تحریر درآورد، عازم این سفر پرمخاطره شده‌ایم. و شاید اکنون زمان آن است که فلسفه ردپای آن گام‌های نخستین را دنبال کند.»
کتاب «استیلای امر نفی» از پیش‌گفتار گری بنهام، مقدمه، نُه فصل و یک مؤخره تشکیل شده است.
فصل‌های نُه‌گانۀ کتاب «استیلای امر منفی» عبارتند از: «تراژدی»، «منطق»، «منفیت»، «تراژدی و منطق»، «زمان و حرکت دایره‌وار»، «طبیعت»، «زبان»، «غایت‌شناسی» و «تاریخ».

درباره کارین دبور، نویسنده کتاب «استیلای امر منفی»
کارین دبور (Karin de Boer)، متولد 1965 در هلند، پژوهشگر حوزه فلسفه است. دبور دانش‌آموختۀ رشتۀ فلسفه است. گرایش‌های او در پژوهش فلسفی، فلسفۀ کانت، فلسفۀ هگل، فلسفۀ مدرن و ایدئالیسم آلمانی را شامل می‌شود.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «استیلای امر منفی»
کتاب «استیلای امر منفی: شرحی انتقادی بر فلسفه‌ی هگل» با ترجمۀ حسین نیکبخت و همراه با پیش‌گفتار مؤلف برای ترجمۀ فارسی این کتاب، در نشر شب‌خیز منتشر شده است. حسین نیکبخت متولد 1364 است. او کتاب «مکانیسم در فلسفه‌ی اجتماعی و سیاسی هگل» را نیز به فارسی ترجمه کرده است.

رتبۀ کتاب «استیلای امر منفی» در گودریدز: 3.75 از 5.