جریده ی فریده

کتاب «جریدۀ فریده» به‌کوشش زهره ترابی
منتخبی از مطالب دومین نشریۀ زنان در ایران. کتاب «جریدۀ فریده» گزیده‌ای است از مطالب منتشر شده در روزنامۀ «شکوفه» که دومین روزنامۀ مختص زنان در تاریخ مطبوعات ایران است.
روزنامۀ «شکوفه» نشریه‌ای بود که بین سال‌های 1291 تا 1295 خورشیدی، به‌صاحب‌امتیازی و مدیرمسئولی مریم عمید، ملقب به مزین‌السلطنه، به‌صورت دوهفته‌نامه در ایران به چاپ رسید. در کتاب «جریدۀ فریده»، که به‌کوشش زهره ترابی گردآوری شده، بخشی از مطالب منتشر شده در شماره‌های مختلف این روزنامه را می‌خوانید.
کتاب «جریدۀ فریده» کتابی است که ما را به‌طور بی‌واسطه با بخشی کمتر شناخته‌شده از تاریخ مطبوعات ایران، که مختص روزنامه‌نگاری زنان است، آشنا می‌کند و تصویری از پیشینۀ روزنامه‌نگاری زنان در ایران را به دست می‌دهد.
کتاب «جریدۀ فریده»، چنانکه در مقدمۀ زهره ترابی بر این کتاب توضیح داده شده، کتابی است که، علاوه بر روزنامه‌نگاران و علاقه‌مندان به مطبوعات، همۀ کسانی را که در حوزه‌های جامعه‌شناسی و علوم ارتباطات و تاریخ، کار و پژوهش می‌کنند و نیز فعالان حقوق زنان و آن‌هایی را که علاقمند به تاریخ فعالیت‌های اجتماعی زنان و دانستن سیر پیشرفت آزادی‌های زنان ایران از دوران مشروطه به بعد هستند، به کار می‌آید.
در کتاب «جریدۀ فریده» تصویری از مطالبات اجتماعی و دغدغه‌ها و مسائل زنان در اواخر عصر قاجار به دست می‌آوریم و نیز با رویکرد زنان ترقی‌خواه آن دوره به حقوق زنان آشنا می‌شویم.
کتاب «جریدۀ فریده» همچنین منبعی مهم برای مطالعات ادبی است و شمه‌ای از نثر ساده و روزنامه‌ای اواخر دوره قاجار را به دست می‌دهد.

مروری بر کتاب «جریدۀ فریده»
مطالب کتاب «جریدۀ فریده»، برحسب موضوع، در هفت بخش تنظیم شده‌اند. بخش‌های هفت‌گانۀ کتاب «جریدۀ فریده» عبارتند از: «سوادآموزی زنان»، «حفظ‌الصحۀ خواتین»، «در تربیت دوشیزگان»، «درباره خانم‌های اروپ و ممالک متمدنه»، «وطن‌دوستی و وطن‌خواهی»، «راپورت مدارس نسوان» و «مکتوبات وارده».
کتاب «جریدۀ فریده» همچنین با مقدمه‌ای از زهره ترابی، گردآورنده کتاب، همراه است که در آن معرفی‌ای از روزنامۀ «شکوفه» و مریم عمید (مزین‌السلطنه)، که بنیانگذار و صاحب‌امتیاز و مدیرمسئول آن روزنامه بوده، آمده است. بعد از این مقدمه، یادداشتی از خود مریم عمید آمده که برگرفته از اولین شماره روزنامۀ «شکوفه» است.
گفتنی‌ست که روزنامۀ «شکوفه» اولین نشریۀ زنان در ایران است که در آن از کاریکاتور نیز برای طرح نقدهای اجتماعی استفاده شده است. در کتاب «جریدۀ فریده» بعضی کاریکاتورهای این روزنامه هم آمده است.
مطالب روزنامۀ «شکوفه» نثر و زبانی ساده دارند و به‌راحتی برای مخاطب امروزی هم قابل درک‌اند. با این حال، با توجه به زمان انتشار این نشریه، طبعاً اصطلاحات و واژگانی هم در نوشته‌های این روزنامه به کار رفته که امروزه دیگر متداول نیستند و ممکن است مخاطبان امروزی معنای آن‌ها را ندانند. برای رفع این مشکل، در کتاب «جریدۀ فریده» واژه‌نامه‌ای آمده که در آن معنای لغات و اصطلاحات دشوار و نامتداول در زمانۀ ما آمده است.
کتاب‌هایی از نوع «جریدۀ فریده» نه فقط به‌لحاظ مطالعات تاریخی و اجتماعی که به‌لحاظ کمک به گسترش دایره واژگان مخاطبان نیز مفید هستند و به‌ویژه به کار کسانی که کارشان نوشتن است می‌آیند. در مطالب کتاب «جریدۀ فریده» با نثر و زبانی مواجهیم که در عین سادگی، نشان از تسلط نویسندگان مطالب بر ادبیات کلاسیک و متون کهن فارسی دارد.
کتاب «جریدۀ فریده» مطالبی متنوع درباره مطالبات اجتماعی زنان اواخر عصر قاجار را پیش روی مخاطبان امروز می‌گذارد. در این کتاب همچنین، از خلال مطالب و یادداشت‌هایی که از روزنامۀ «شکوفه» انتخاب شده، با سبک زندگی زنان در دوران قاجار آشنا می‌شویم و همچنین درمی‌یابیم که زنان روشنفکر آن روزگار چه نگاهی به مقولۀ پیشرفت و ترقی داشته‌اند و چقدر از اوضاع زنان در غرب مطلع بوده‌اند.
بخشی از کتاب «جریدۀ فریده» به مطالبی از روزنامۀ «شکوفه» اختصاص دارد که در آن‌ها، زنان ایرانی، به‌لحاظ نقش اجتماعی و حضورشان در اجتماع، با زنان غربی مقایسه شده‌اند و از این لحاظ به حضور و نقش فعال نداشتن زنان ایرانی در جامعه انتقاد شده است. در مطالب این کتاب همچنین با نقد موانعِ سرِ راه پیشرفت و تحصیل زنان و نقد عقاید کهنه و بازدارنده‌ای مواجهیم که بر طبق آن‌ها زنان از تحصیل و سوادآموزی منع می‌شده‌اند.
در یکی از مطالب کتاب «جریدۀ فریده» می‌خوانید: «هرگاه به صفحۀ روزگار به قهقرا برگردیم همانا خواهیم دید که در این جهان زنانی بوده‌اند که در زیر مقنعه کله‌داری‌ها کرده، در فهم حقایق اجتهاد فرموده، لشکر شکسته‌اند و کشور گرفته‌اند. صد کار کرده‌اند و صد راه رفته‌اند. در علم و دانش معلمۀ دهر بوده‌ و در هر علمی و فنی با بینش چه سلطنت‌ها که کرده‌اند و چه حکم‌ها که فرموده‌اند. چه ملکه‌ها که بر سریر سلطنت تکیه فرموده و فرمانفرمایی نموده و امورات مملکت را در نهایت عدل و نَصَف پیش برده و مردان روزگار را در تحت اطاعت خویش درآورده تا بر همه‌کس واضح شود که خداوند علیِ اعلی در آفرینش بخل نفرموده، مرد و زن را در قوای ظاهری و باطنی یکسان خلق کرده و در هر دو صنف گوهر گران‌بها که عقل باشد به ودیعه گذارده و هر دو صنف را قابل ترقی و تحصیل علوم و صنایع فرموده. پس ای خانم‌های محترمه، چشم باز کنید. حواس ظاهره و باطنۀ خودتان را جمع فرمایید و سخنان و اقوال بعضی از عوام را دور اندازید که عقیده دارند که زن‌ها نباید علم و خط و سواد داشته باشند. این حرف‌ها شنیدنی و گوش‌دادنی نیست و بدون تأمل و تحقیق است. این‌ها یعنی چه؟ پیغمبر اکرم فرموده که تحصیل علم فریضۀ هر مسلم و مسلمه است.
هرگاه به‌دقت تصور بفرمایید منافع علم بسیار است. در این مقام نیستم، همین‌قدر عرض می‌کنم علم است که ما را باعفت می‌کند، علم است که ماها را باشرافت می‌نماید. علم است که ماها را از فقر و پریشانی نجات می‌دهد. علم است که ما را از چاه جهل خارج کرده به جاه دانش و معرفت می‌رساند. علم است که ماها را خوشبخت و محبوب شوهران می‌نماید. علم است که ما را قابل خانه‌داری و بچه‌داری و تربیت نوباوگان می‌نماید. علم است که اخلاق پست و رذیله را از ما دور می‌کند و ما را متصف می‌نماید به آداب تربیت و وضع معاشرت و نجابت و شرافت، و به ما نشان می‌دهد راه حق و باطل را و می‌رساند ما را به زندگی ابدی. اگر ما زن‌ها حس داشته باشیم نباید بگذاریم آنی دخترهامان از تحصیل علم و هنر کوتاهی کنند. به هر شکلی و هر زحمتی که هست اسباب تحصیل آن‌ها را باید فراهم کنیم و نگذاریم که اولادهای ما مثل خودمان بی‌علم بار بیایند.»
کتاب «جریدۀ فریده» در نشر اطراف منتشر شده است.

درباره مریم عمید (مزین‌السلطنه)، صاحب‌امتیاز و مدیرمسئول روزنامۀ «شکوفه»
مریم عمید سمنانی، ملقب به مزین‌السلطنه، روزنامه‌نگار و مترجم ایرانی و از زنان روشنفکر و پیشرو عصر قاجار است. او دختر میرزا ابراهیم عمیدالسلطنه، پزشک قشون ناصرالدین‌شاه، بود. تحصیلات ابتدایی را نزد پدرش آموخت و بعد به آموختن زبان فرانسه و عکاسی پرداخت. مریم عمید، علاوه بر تأسیس روزنامۀ «شکوفه»، در سال 1291 خورشیدی مدرسه‌ای دخترانه به نام «مزینیه» تأسیس کرد. او به‌منظور ترویج و تشویق تحصیل دختران، در مدرسۀ مزینیه به‌ازای دو دانش‌آموز که شهریه پرداخت می‌کردند، یک دانش‌آموز را رایگان ثبت نام می‌کرد و با والدین و خانواده‌های دانش‌آموزان هم توافق می‌کرد که تا پایان سال تحصیلی دانش‌آموزان را از مدرسه بیرون نیاورند.
مریم عمید کتاب‌هایی را هم از زبان فرانسه به فارسی ترجمه کرده است.

رتبۀ کتاب «جریدۀ فریده» در گودریدز: 2 از 5.