شکست

کتاب «شکست» نوشتۀ متیو کی. شانن
تحقیقی تاریخی در وجهی از روابط ایران و امریکا که کمتر به آن پرداخته شده است. کتاب «شکست: تحصیل‌کردگان غرب چگونه انقلابی شدند؟»، با عنوان اصلی Losing Hearts and Minds: American-Iranian Relations and International Education during the Cold War، کتابی است که در آن از منظر آموزش به روابط ایران و امریکا در دوران حکومت پهلوی دوم پرداخته شده و همچنین انقلاب ایران، با محوریت دانشجویان انقلابی که پیش از انقلاب در امریکا درس می‌خواندند، مورد مطالعه قرار گرفته است.
کتاب «شکست» پژوهشی تاریخی است که نه فقط بر وجهی کمتر شناخته شده از روابط ایران و امریکا نور می‌تاباند بلکه تاریخ انقلاب ایران را نیز از همین وجه، یعنی از منظر جنبش‌های دانشجویی و مبارزات گروهی از دانشجویان خارج از کشور با حکومت پهلوی، روایت می‌کند.
متیو کی. شانن در کتاب «شکست» نشان می‌دهد که چگونه رابطۀ آموزشی میان امریکا و ایران در زمان پهلوی دوم و فراهم آمدن امکان تحصیل ایرانیان در امریکا در آن دوران، به‌رغم هدف دو دولت از برقراری چنین رابطه‌ای، به سلاحی علیه دولت امریکا و رژیم پهلوی تبدیل شد و در براندازی حکومت پهلوی نقشی ایفا کرد.
مجلۀ «تاریخ امریکا» در توصیف کتاب «شکست» می‌نویسد: «شانن [در این کتاب] به خاطر تحقیقات آرشیوی چشمگیر و وسیع و تمرکز بر دانشجویان به عنوان بازیگران فراملّی، شایستۀ ستایش است... کتاب شکست ضمیمه‌ای مهم به ادبیات روابط ایالات متحد و ایران است.»
همچنین «تاریخ دیپلماتیک» دربارۀ کتاب «شکست» می‌نویسد: «این یکی از بهترین پژوهش‌های موجود در مورد دانشجویان به عنوان بازیگران فراملّی است. خواندن این کتاب برای کسانی که مایل به درک کامل داستان روابط ایالات متحد با ایران پهلوی هستند، ضروری است.»
متن اصلی کتاب «شکست» اولین بار در سال 2017 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «شکست»
متیو کی. شانن در کتاب «شکست» ماجرای تحصیل دانشجویان ایرانی در دانشگاه‌های امریکا، در بین سال‌های 1950 میلادی (1330 خورشیدی) و 1979 میلادی (1357 خورشیدی، یعنی از دهۀ 30 خورشیدی تا دوران انقلاب ایران، را روایت می‌کند.
دربارۀ روابط ایران و امریکا کتاب‌های مختلفی نوشته شده است اما، چنانکه در مقدمۀ سوگند رجبی‌نسب بر ترجمۀ فارسی کتاب «شکست» اشاره شده، این کتاب از نخستین کارهای پژوهشی در این باره است که روابط آموزشی بین ایران و امریکا را در کانون توجه خود قرار داده و از این منظر، کتابی متفاوت در میان کتاب‌های با موضوع روابط ایران و امریکا است.
متیو کی. شانن در کتاب «شکست» پیشینۀ روابط آموزشی ایران و امریکا و شروع رفتن دانشجو از ایران به امریکا برای تحصیل و چگونگی شکل‌گیری چنین رابطه‌ای را مورد بررسی و واکاوی قرار می‌دهد.
در کتاب «شکست» می‌بینیم که چگونه گروهی از دانشجویانی که، در راستای هدف پیشبرد برنامه‌های توسعه‌محور ایران عصر پهلوی دوم و پروژۀ مدرن‌سازی‌ای که از جانب حکومت محمدرضاشاه دنبال می‌شد و نیز طبق سیاست‌های دوران جنگ سرد و برنامۀ مقابلۀ امریکا با نفوذ شوروی، به تحصیل در امریکا مشغول بودند، در کشور امریکا به مبارزه با حکومت پهلوی و انتقاد از حمایت‌های دولت امریکا از این حکومت برخاستند و در این مبارزه، حمایت و همدلی گروهی از امریکایی‌ها را هم برانگیختند.
درواقع کتاب «شکست»، در عین روایت تاریخ روابط ایران و امریکا با محوریت آموزش و تحصیل محصلان ایرانی در دانشگاه‌های امریکا، تأثیر این موضوع بر انقلاب ایران را نیز بررسی می‌کند.
کتاب «شکست» از مقدمه‌ای با عنوان «آموزش میان ایران و غرب»، پنج فصل، یک بخش نتیجه‌گیری با عنوان «فراملی‌گرایی انقلاب ایران» و یک مؤخره تشکیل شده است.
فصل‌های پنج‌گانۀ کتاب «شکست» عبارتند از: «ریشه‌ها: آموزش، توسعه و مسیر ناهموار دهۀ 1950 (1330)»، «فرصت: مذاکرات مدرن‌سازی و حقوق بشر در دوران کِندی»، «جوانان: فراملی‌گرایی دانشجویان در طول دهۀ 1960 (1340)»، «رونق: ایرانِ امریکا در دهۀ 1970 (1350)» و «آمار و ارقام: حقوق بشر، ایران و جهان».
در بخشی از کتاب «شکست» می‌خوانید: «آموزش بین‌المللی تنها به عنوان ابزاری تعریف‌شده توسط دولت ایران و امریکا برای دستیابی به اهدافی استراتژیک عمل نمی‌کرد و ابزاری برای ایستادگی هم بود. دانشجویان ایرانی خارج از کشور یکی از تأثیرگذارترین جنبش‌های مخالف دورۀ جنگ سرد را تشکیل می‌دادند و ابعاد و ترکیب این جنبش در طول سال‌هایی تغییر کرد که شاه از اعمال آزادی سیاسی در برنامۀ مدرن‌سازی خود امتناع می‌کرد. از آنجایی که حکومت پهلوی تحمل مخالفت در کشور را نداشت، نافرمانی جزئی از شبکه‌های آموزشی شد که امریکا را به ایران متصل می‌کردند. واشینگتن برای حفظ امنیت و ایجاد توسعه از شاه حمایت می‌کرد اما دانشجویان مخالف شاه دولت و مردم امریکا را از هم جدا می‌دانستند. این موضوع باعث شد دانشجویان ایرانی بتوانند به عنوان سفیرانی غیررسمی فعالیت کنند و با امریکایی‌های ترقی‌خواهِ منتقد استبداد شاه متحد شوند. دانشجویان ایرانی و هم‌پیمانان امریکایی آن‌ها، دیدگاه‌هایی را به‌کار گرفتند که از محاسبات سنتی منافع ملی فراتر می‌رفت، به عنوان قدرتی جایگزین بر پایۀ دولت‌های ملی عمل می‌کرد و وارد مذاکرات حقوق بشر می‌شد تا از ادعای شاه مبنی بر اینکه حاکمی خیرخواه و نواندیش است، سلب مشروعیت کند.»

دربارۀ متیو کی. شانن، نویسندۀ کتاب «شکست»
متیو کی. شانن (Matthew K. Shannon) استاد دانشگاه و مورخ امریکایی است. تحقیقات و مطالعات تاریخی شانن بر روابط امریکا و ایران متمرکز است و گرایش او در این زمینه، تحقیق در تاریخ دیپلماسی، آموزش و جنبش‌های دانشجویی، توسعه و حقوق بشر و مذهب در قرون نوزدهم و بیستم است.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «شکست»
کتاب «شکست: تحصیل‌کردگان غرب چگونه انقلابی شدند؟» با ترجمه و مقدمۀ سوگند رجبی‌نسب در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.
سوگند رجبی‌نسب، متولد 1369، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «خانه شکلاتی»، «شیطان در شهر سپید: قتل، جادو و جنون در نمایشگاهی که آمریکا را دگرگون کرد»، «آخرین تابستان اروپا: چه کسی در سال 1914 ماشه را کشید؟»، «منشأ» و مجموعه کتاب‌های «آزمون‌های آپولو» اشاره کرد.