زن خوراکی

کتاب «زن خوراکی» اثر مارگارت اتوود
رمانی دربارۀ زنان و جایگاه و نقش و مسائل و ترس‌ها و اضطراب‌ها و دغدغه‌های هویتی آن‌ها در جامعۀ مردسالار. کتاب «زن خوراکی»، با عنوان اصلی The Edible Woman، نخستین رمان مارگارت اتوود است.
مارگارت اتوود در کتاب «زن خوراکی» با نگاهی نقادانه به کلیشه‌های جنسیتی تحمیل شده به زنان می‌پردازد و ازخودبیگانگی زنان در جامعۀ مردسالار را روایت می‌کند و تحول یک زن را، از زنی فرورفته در نقشی که جامعه و فرهنگ مردسالار به او تحمیل کرده به زنی رها از قید این کلیشه‌ها، به تصویر می‌کشد.
کتاب «زن خوراکی» رمانی دربارۀ تلاش یک زن برای تن زدن از نقش و جایگاه و تعریفی است که فرهنگ مردسالار به او و همۀ زنان تحمیل کرده است. این رمان، عصیانی است علیه تاریخ مذکر و روایتی که این تاریخ از زنان و معنا و مفهوم زن بودن ارائه می‌دهد.
متن اصلی کتاب «زن خوراکی» اولین بار در سال 1969، یعنی همزمان با ظهور جنبش زنان در امریکای شمالی، منتشر شده است.
کتاب «زن خوراکی» همچنین، چنانکه در توضیح راضیه جلالی در ابتدای ترجمۀ فارسی این رمان آمده است، ریشه در بعضی تجربه‌های شخصی مارگارت اتوود دارد. در بخشی از این توضیح آمده است که اتوود خود مدتی در شرکتی کار می‌کرده که محیط آن شبیه محیط کار شخصیت اصلی کتاب «زن خوراکی» بوده است.

مروری بر کتاب «زن خوراکی»
شخصیت اصلی کتاب «زن خوراکی» زنی به نام ماریان است که بعد از نامزدی احساس می‌کند بدنش دارد از او جدا می‌شود.
اتوود در کتاب «زن خوراکی» مراحل و مراتب تحول ماریان را از زنی که کلیشه‌های جنسیتی به او تحمیل شده به زنی رها از این کلیشه‌ها روایت می‌کند.
در طول کتاب «زن خوراکی» می‌بینیم که چطور بین ماریان و بدن او فاصله می‌افتد و همچنین ماریان از دوره‌ای به‌بعد، پس از نامزدی، با غذاها همذات‌پنداری می‌کند و به غذاها ویژگی‌های انسانی می‌دهد و همین باعث می‌شود نتواند چیزی بخورد.
ماریان، که مطابق نقش‌های کلیشه‌ای یک زن در نظامی مردسالار تربیت شده و رشد یافته است، دچار این اضطراب می‌شود که بعد از ازدواج، شخصیت قدرتمند شوهرش هویت شکنندۀ او را نابود کند. آگاهی ماریان به جدا شدن بدنش از او و امتناع او از خوردن در کتاب «زن خوراکی» به استعاره‌هایی برای آگاهی ماریان به وضعیت و موقعیت خود، به‌عنوان یک زن، در جهان مردسالار و طغیان علیه کلیشه‌هایی بدل می‌شود که زن تحت سیطرۀ آن‌ها قرار دارد.
ماریان در کتاب «زن خوراکی» از نقشی که تاریخ مذکر به او داده است تن می‌زند و علیه آن طغیان می‌کند.
اتوود زاویۀ دید را نیز در کتاب «زن خوراکی» متناسب با تحول ماریان تغییر می‌دهد و با زاویۀ دید بازی می‌کند، به این صورت که کتاب «زن خوراکی» در آغاز از زاویۀ دید اول‌شخص، وقتی ماریان حس می‌کند بدنش از او جدا شده است از زاویۀ دید سوم‌شخص و بعد از اینکه ماریان هویت خود را بازمی‌یابد، دوباره از زاویۀ دید اول‌شخص روایت می‌شود. اما این اول‌شخصِ دوم، دیگر همان اول‌شخص ابتدای رمان نیست و اول‌شخصی است که تجربه‌ و شهودی را از سر گذرانده و تحول یافته است.
در کتاب «زن خوراکی» ارجاعی هم به کتاب معروف «ماجراهای آلیس در سرزمین عجایب» لوئیس کارول داده شده است.
در بخشی از کتاب «زن خوراکی» می‌خوانید: «گاهی با خودم فکر می‌کنم واقعاً وظیفۀ من چیست، به‌ویژه زمان‌هایی که با یک گاراژ تماس می‌گیرم تا از مکانیک درمورد پیستون‌ها و واشرها بپرسم یا زمان‌هایی که به پیرزن‌هایی که با هزار شک‌وتردید به هم نگاه می‌کنند، چوب‌شور می‌دهم. می‌دانم چرا مرکز تحقیقات سیمور من را استخدام کرده است. (من باید وقتم را صرف ویرایش پرسش‌نامه‌ها بکنم و متن‌های پیچیده و خیلی مفصل و دقیقی که روان‌شناس‌ها نوشته‌اند را به پرسش‌نامه‌های ساده تبدیل کنم، تا هم برای افرادی که آن‌ها را می‌پرسند و هم برای افرادی که به آن‌ها پاسخ می‌دهند قابل‌فهم باشد. مثلاً "به‌نظر شما درصد تأثیرگذاری جلوۀ بصری چقدر است؟"؛ چنین سؤالی اصلاً به درد نمی‌خورَد. وقتی بعد از فارغ‌التحصیلی وارد این کار شدم خودم را خیلی خوش‌شانس می‌دانستم.) این شغل از خیلی از کارهای دیگر بهتر بود، امّا بعد از چهار ماه هنوز حدوحدود کارم به‌درستی تعریف نشده است. گاهی بااطمینان به خودم می‌گویم دارم برای کاری بهتر آماده می‌شوم، امّا از آنجا که تصوّرات مبهمی از ساختار سازمانی مرکز تحقیقات سیمور دارم واقعاً نمی‌دانم آن کار بهتر چه کاری می‌تواند باشد.
شرکت ما مانند یک بستنی ساندویچی چندلایه است، در واقع سه لایه دارد: پوستۀ بالایی، پوستۀ پایینی و لایۀ چسبناک وسط که ادارۀ ماست. طبقۀ بالا برای متخصصان و روان‌شناسان است که به‌خاطر اینکه همۀ آن‌ها مرد هستند به آن‌ها آقایان بالا گفته می‌شود، کسانی که با مشتری‌ها در ارتباط هستند. چند بار نگاهی گذرا به اتاق‌های‌شان انداخته‌ام، اتاق‌هایی مفروش که با مبلمان گران‌قیمت مبله شده‌اند و بر روی دیوارهای‌شان، تصاویری از نقاشی‌های گروه هفت که با چاپ سیلک کپی شده دیده می‌شود.
در طبقۀ پایین ما، دستگاه‌ها قرار دارند. دستگاه‌های تکثیر، دستگاه‌های آی‌بی‌ام برای محاسبه، تقسیم‌بندی و جدول‌بندی اطلاعات. من طبقۀ پایین را هم دیده‌ام، مکانی شبیه کارخانه‌ای پُر از سروصدای دستگاه‌های مختلف و کارگرانی افسرده و خسته با انگشتانی جوهری.
ادارۀ ما این دو طبقه را به هم وصل می‌کند. ما باید به امور انسانی رسیدگی کنیم و مصاحبه‌شوندگان مخاطب ما هستند.»

دربارۀ مارگارت اتوود، نویسندۀ کتاب «زن خوراکی»
مارگارت النور اَتوود (Margaret Eleanor Atwood)، شاعر، داستان‌نویس، منتقد ادبی، جُستارنویس، مدرس دانشگاه، فعال محیط زیست و مخترع کانادایی است.
مسائل اجتماعی و به‌ویژه مسائل زنان و نیز بحران‌های زیست‌بومی و تجسم جهان آینده و ترسیم وضعیت‌های ویرانشهری از موضوعات اصلی آثار داستانی مارگارت اَتوود هستند. او به‌خاطر آثارش جوایز مختلفی گرفته که از جملۀ آن‌ها می‌توان به دو جایزۀ بوکر، یکی در سال 2000 برای رمان «آدمکش کور» و دیگری در سال 2019 برای رمان «شواهد» اشاره کرد.
بعضی از دیگر آثار مارگارت اَتوود عبارتند از: «سرگذشت ندیمه»، «بر امواج»، «آخرین انسان» و «چشم گربه».
اَتوود در اختراع نیز دستی دارد و دستگاه لانگ‌پِن و فناوری‌های مرتبط با آن، اختراع اوست.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «زن خوراکی»
کتاب «زن خوراکی» با ترجمۀ راضیه جلالی در نشر لگا منتشر شده است.
راضیه جلالی، متولد 1366، مترجم ایرانی است. او، علاوه بر کتاب «زن خوراکی»، کتاب «چگونه کلمات مناسب را کشف کنیم: راهنمایی برای انتقال دشوارترین پیام‌ها در زندگی» را هم به فارسی ترجمه کرده است.