ضد روشنگری از قرن هجدهم تا امروز

کتاب «ضد روشنگری، از قرن هجدهم تا امروز» نوشتۀ گریم جرارد
چه کسانی به روشنگری شلیک کرده‌اند؟ کتاب «ضد روشنگری، از قرن هجدهم تا امروز»، با عنوان اصلی Counter-Enlightenments: From the Eighteenth Century to the Present، کتابی است که به جریان‌های مخالف و منتقد سرسخت روشنگری، از ابتدای عصر روشنگری در قرن هجدهم تا زمانۀ حاضر، می‌پردازد.
کتاب «ضد روشنگری» اولین کتابی است که در آن انتقاد از روشنگری و حمله به آن، در چشم‌اندازی تاریخی و فلسفی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
گریم جرارد در کتاب «ضد روشنگری» از جریان‌های مختلفی سخن می‌گوید که از آغاز پیدایش روشنگری تا به امروز به روشنگری تاخته‌اند و آن را آماج حملات و نقدهایی تند قرار داده‌اند.
کتاب «ضد روشنگری» همچنین به ما می‌گوید که روشنگری از دید مخالفان و منتقدان جدی آن چه معنا و مفهوم و تعریفی داشته است.
متن اصلی کتاب «ضد روشنگری» اولین بار در سال 2004 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «ضد روشنگری»
گریم جرارد، چنانکه خود در دیباچۀ کتاب «ضد روشنگری» توضیح می‌دهد، در نگارش این کتاب، بیش از هرچیز، نظر به آرای آیزایا برلین درباب روشنگری و دشمنان آن داشته است و کتاب «ضد روشنگری» را تحت تأثیر نظریات و نوشته‌های برلین دربارۀ مخالفان روشنگری نوشته است.
جرارد در کتاب «ضد روشنگری» ضمن تأثیرپذیری از اندیشه‌های آیزایا برلین دربارۀ دشمنان روشنگری، به گفت‌وگویی نقادانه با آرای برلین در این باب می‌پردازد و بر آن است که مباحثی را که برلین دربارۀ دشمنان روشنگری و نقد رادیکال آن مطرح کرده است، تکمیل کند.
در کتاب «ضد روشنگری» از جریان‌ها و طیف‌های گوناگون فکری‌ای سخن رفته است که همگی در مخالفت جدی با روشنگری اشتراک نظر داشته‌اند. این طیف‌ها و جریان‌ها، چنانکه در مقدمۀ فرهاد سلیمان‌نژاد بر ترجمۀ فارسی کتاب «ضد روشنگری» اشاره شده، عبارتند از: کاتولیسیسم محافظه‌کار، رمانتیسیسم آلمانی، نومارکسیسم، محیط‌زیست‌گرایی و پست‌مدرنیسم.
جرارد همچنین در کتاب «ضد روشنگری» می‌کوشد روشنگری را از دید مخالفان آن به ما بشناساند تا دریابیم مخالفان روشنگری چه برداشت و تلقی‌ای از آن داشته‌اند.
کتاب «ضد روشنگری» از توضیح ناشر انگلیسی کتاب دربارۀ آن، دیباچه، مقدمه و هشت فصل تشکیل شده است.
فصل‌های هشت‌گانۀ کتاب «ضد روشنگری» عبارتند از: «نخستین شلیک‌ها»، «ضدروشنگری و ضدانقلاب»، «بازگشت به ایمان و احساس»، «مورد عجیب نیچه و روشنگری»، «تمامیت‌خواهی روشنگر»، «چالش پست‌مدرن»، «از روشنگری به نیست‌انگاری» و «نتیجه‌گیری، موفقیت‌ها و اشتباهات».
در بخشی از کتاب «ضد روشنگری» می‌خوانید: «خوشمان بیاید یا نه، غرب امروز (و نه صرفاً غرب) میراث آن چیزی است که در انگلیسی با نام روشنگری شناخته می‌شود. بسیاری از ارزش‌ها، رویه‌ها و نهادهای تمدن امروز ما، ریشه در قرن هجدهمی دارند که به آزادسازی یک قابلیت عظیم انسانی کمک کرد، که تعیین‌کننده‌ی شکل و جهت‌گیری جهانی است که امروز در آن زندگی می‌کنیم. از این‌رو، این ادعای میشل فوکو که روشنگری، "دست‌کم تا حدی، تعیین‌کننده‌ی ماهیت، افکار، و افعال امروز ما است"، فراتر از یک بحث جدلی است.
ارزیابی این میراث به‌مراتب دشوارتر از تأیید صرف گستره و اهمیت آن است. از یک سو، روشنگری در بسیاری جهات "یک جهش بزرگ" بود که منجر به رشد بی‌سابقه‌ی اکتشافات و برنامه‌های علمی، اصلاحات سیاسی، آزادی اجتماعی و توانمندی فردی شد. با توجه به تاریخ طولانی شکنجه‌ها و جنگ‌های مذهبی در غرب پیش از روشنگری و نیز افراط‌گری‌های بنیادگرایانه‌ی بسیار شایع در زمانه‌ی ما، میراث رواداری مذهبی آن رهاوردی گران‌بها بوده است. ایمان روشنگری به قابلیت علم مدرن برای ارتقای دانش – و لذا قدرت – انسان، تا حد بسیار زیادی محال‌ترین رؤیاهای فیلوزوف‌های بسیار خوش‌بین را توجیه می‌کند. از سوی دیگر، تجربه‌ی قرن بیستم به جنبه‌ی تاریک دانش چنان پرتوی افکند که می‌توانست بسیاری از مدافعان قرن هجدهمی روشنگری را به وحشت اندازد. افزایش آزادی و تحرک، گسترش سطح سواد، کاهش مرگ‌ومیر کودکان، افزایش طول عمر انسان، و کاهش بیماری‌های جسمانی از طریق پزشکی مدرن، با فرسایش بالقوه فاجعه‌بار محیط‌زیست، کاهش منابع حیاتی و تجدیدناپذیر طبیعی، ظهور تسلیحات هسته‌ای، شیمیایی و بیولوژیکی، و قابلیت‌های ویران‌گر مهندسی ژنتیک همراه بوده است. این توان بالقوه‌ی ویران‌گر، که در اختیار انسان تشنه‌ی قدرت، شقاوت، سفاهت و نفرت قرار گرفته است، امروزه در حال رشد و گسترش است. علاوه‌براین، با این‌که افزایش آزادی وجدان فردی و بیان عقاید مذهبی و پویایی و حق تعیین سرنوشت – که روشنگری به تسهیل آن‌ها کمک کرد – بسیاری از ریشه‌های سنتیِ ستیزها را از بنیاد برکنده است، اما توأمان موجب رویش ریشه‌های دیگری شده است. امروزه، بسیاری بر این باورند که اگر سود و زیان زندگی در یک تمدن روشنی‌یافته را – البته اگر واقعاً بتوانیم تمدنمان را چنین بنامیم – سبک‌سنگین کنیم، آن‌گاه دیگر نخواهیم توانست که این خوش‌بینی ساده‌انگارانه را، که جزئی از پیکره‌ی روشنگری بوده است، تأیید کنیم. اما از نظر برخی دیگر، که تعدادشان روزبه‌روز بیشتر می‌شود، این سبک‌سنگین کردن بی‌تردید به نفع خوانش عمیقاً خوش‌بینانه – و ای‌بسا آخرالزمانی – از سیر تاریخ بشر از قرن هجدهم تاکنون خواهد بود.»
کتاب «ضد روشنگری، از قرن هجدهم تا امروز» با ترجمۀ فرهاد سلیمان‌نژاد و مقدمه‌ای به‌قلم مترجم با عنوان «دو برداشت از مفهوم پیشرفت در اندیشه‌ی روشنگری» و نیز همراه با پیوستی شامل ترجمۀ مقالۀ «ضدروشنگری» آیزایا برلین، در نشر اگر منتشر شده است.

دربارۀ گریم جرارد، نویسندۀ کتاب «ضد روشنگری»
گریم جرارد (Graeme Garrard)، متولد 1965، استاد دانشگاه، پژوهشگر و نظریه‌پرداز سیاسی اهل کانادا است. از آثار او می‌توان به کتاب‌های «چگونه سیاسی فکر کنیم: حکیمان، محققان و دولتمردانی که ایده‌هایشان جهان را شکل داده است» و «بازگشت دولت» اشاره کرد.