تحول تاریخ نگاری در ایران معاصر

کتاب «تحولِ تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» نوشتۀ فرزین وجدانی
پژوهشی درباب سرآغاز شکل‌گیری تاریخ‌نگاری نوین در ایران و عواملِ نقش‌آفرین در این رویداد. کتاب «تحولِ تاریخ‌نگاری در ایران معاصر: آموزش، ملی‌گرایی و فرهنگ نشر»، با عنوان اصلی Making History in Iran: Education, Nationalism, and Print Culture، یک پژوهش فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی درباب تحول تاریخ‌نگاریِ سنتی به تاریخ‌نگاری نوین و علمی در ایران معاصر و عواملی است که در این تحول نقش داشتند.
فرزین وجدانی در کتاب «تحولِ تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» سِیرِ تغییر رویکرد در تاریخ‌نگاری در ایران را ترسیم می‌کند و نشان می‌دهد که تجددخواهی در ایران و مدرن‌شدن این کشور چگونه تاریخ‌نگاریِ ایرانی را از افسانه‌پردازی و تاریخ‌نگاری قوم‌وقبیله‌ای و گزینشی و منحصر به سلسله‌ها و افرادی خاص به تاریخ‌نگاری‌ای علمی و ملی‌گرایانه متحول کرد.
متن اصلی کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» اولین بار در سال 2014 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر»
تاریخ‌نگاری در ایرانِ عصر پیشامدرن عمدتاً مبتنی بر افسانه‌پردازی و اساطیر یا منحصر به نگارش تاریخ سلسله‌های شاهی و قبایل و گروههایی خاص بود و جنبۀ ملی نداشت. اما با آغاز تجددخواهی در ایران و شکل‌گیری ایران مدرن و تشکیل نهادهای مدرنِ فرهنگی و آموزشی و نیز ترویج گفتمان ملی‌گرایی در این کشور، تاریخ‌نگاری هم تحول یافت و شکلی منسجم به خود گرفت. کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» از همین تحول سخن می‌گوید و ریشه‌ها و نمودهای آن را مورد واکاوی و بررسی قرار می‌دهد.
پژوهش فرزین وجدانی در کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» بر تاریخ ایران در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی متمرکز است، یعنی دوره‌های قاجار و اوایل عصر پهلوی که زمزمه‌های تجددخواهی در ایران بلند شد و به انقلاب مشروطه انجامید و سپس ایرانِ مدرن پا گرفت و نهادهای مدرن در ایران تثبیت شدند و گفتمان ملی‌گرایی به گفتمانی مهم در ایران بدل شد. در کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» می‌بینیم که این تحولات چگونه بر تحول تاریخ‌نگاری در ایران اثر گذاشتند و شیوه‌ای نو از تاریخ‌نگاری را در این کشور رقم زدند.
نویسنده در کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» با ارجاع به منابع گوناگون مربوط به دورۀ مورد بحث در این کتاب، نظیر کتاب‌های تاریخی و برنامه‌های درسی مدارس و محتوای کتابهای درسی و نشریات و خاطرات، نشان می‌دهد که چگونه برقراری تعامل میان دولت و محققان و معلمان و دانش‌آموزان و روشنفکران و شاعران و فعالان اجتماعی و ترقی‌خواه مدافع حقوق زنان در طلیعۀ شکل‌گیری ایران مدرن بر شکل‌گیری درکی تازه از ملت و تاریخ و پیدایش تاریخ‌نگاری مبتنی بر ملی‌گرایی و هویت ملی و ملت و کشورِ یکپارچه تأثیری مهم گذاشت.
کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» از تأثیر رشد و گسترش نهادهای فرهنگی و حوزۀ عمومی بر تاریخ‌نگاری در ایران سخن می‌گوید و همچنین از اینکه چگونه موقعیت اجتماعی مورخان بر تفسیرشان از گذشته تأثیر گذاشت.
در کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» می‌بینیم که چگونه استقلال نسبی مورخان در دوره‌ای که موضوع این کتاب است با این موضوع که آیا تاریخ باید در خدمت حفظ وضع موجود باشد یا به ابزاری برای تغییرات رادیکال بدل شود ارتباطی مستقیم یافت و تاریخ‌نگاری چگونه با خواست اصلاحات اجتماعی و سیاسی و نقش‌آفرینی زنان در جامعه پیوند خورد و این‌ها همه چگونه شیوۀ نگارش تاریخ را در ایران تحت تأثیر قرار دادند.
کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» نشان می‌دهد که چگونه تاریخِ ایران نه به‌مثابۀ تاریخ قبایل و سلسله‌ها و دودمان‌ها و شاهان مختلف بلکه به‌مثابۀ تاریخ یک ملتِ یکپارچه نوشته شد و ایران از چه دوره‌ای در تاریخ‌نگاری‌ها به‌‌شکل سرزمینی یکپارچه ظهور کرد.
جنبش زنان ایران در دوره‌ای که کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» به بررسی آن، با محوریت موضوع تاریخ‌نگاری، پرداخته است یکی از عواملی است که در این کتاب به‌عنوان عاملی تأثیرگذار بر تاریخ‌نگاری از آن سخن رفته است. در همین راستا بخشی از کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» به موضوعاتی چون انجمن‌های داوطلبانۀ زنان و مطبوعات، ماجراهای حق رأی زنان به‌عنوان شهروند و دولت پهلوی و نگارش تاریخ زنان اختصاص یافته است.
تأثیرِ آمدن صنعت نشر به ایران و تأسیس مدارس نوین در این کشور بر تاریخ‌نگاری از دیگر موضوعاتی هستند که در کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» از آن سخن رفته است. در این کتاب همچنین دربارۀ نگارش تاریخ‌های ادبی، به‌عنوان بخشی از تاریخ‌نگاری نوین و معطوف به ملی‌گرایی و هویت ملی، بحث شده است.
در کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» از کسانی هم که به‌نحوی در درک نوین از تاریخ در ایران معاصر سهمی داشته‌اند و با تاریخ مواجهه‌ای متفاوت با رویکرد سنتی عصر پیشامدرن داشته‌اند و با رویکردی ملی نه رویکرد درباری و دیگر رویکردهای سنتی به نگارش تاریخ پرداخته‌اند سخن رفته است و همچنین از کسانی که در دورۀ تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر به معلمی تاریخ اشتغال داشته‌اند.
کتاب «تحول تاریخ‌نگای در ایران معاصر» از مقدمه و شش بخش تشکیل شده است.
بخش‌های شش‌گانۀ کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» عبارتند از: «نظارت، ترجمه و نشر تاریخ»، «مدارس، شهروندی و انقلاب»، «دولت، آموزش و استانداردسازی تاریخ»، «جنبش زنان، مطبوعات و سرگذشت‌های پندآموز»، «یکپارچگی ملت» و «ملت شاعرپرور».

دربارۀ فرزین وجدانی، نویسندۀ کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر»
فرزین وجدانی استاد دانشگاه، پژوهشگر و مورخ ایرانی است. او استاد تاریخ دانشگاه رایرسون در تورنتو کاناداست.
تحقیقات وجدانی بر تاریخ‌نگاری، تاریخ ملی‌گرایی، تاریخ آموزش، انقلاب، جرم و جنایت، تاریخ شهری و زندگی روزمره در خاورمیانه متمرکز است.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «تحول تاریخ‌نگاری در ایران معاصر»
کتاب «تحولِ تاریخ‌نگاری در ایران معاصر: آموزش، ملی‌گرایی و فرهنگ نشر» با ترجمۀ امیرسعید الهی در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.
امیرسعید الهی، متولد 1328 در تهران، پژوهشگر، مؤلف و مترجم ایرانی است. الهی تحصیلکردۀ علوم سیاسی است. او کنسولیار نمایندگی سیاسی ایران در هند، دبیر اول نمایندگی سیاسی ایران در زیمبابوه و رایزن یکم نمایندگی سیاسی ایران در تایلند بوده است. الهی همچنین مدتی مدیر کتابخانۀ تخصصی وزارت امور خارجه بوده است. عضویت در گروه مترجمان دانشنامۀ دانش‌گستر و سرپرستی بخش پژوهش و ترجمۀ فصلنامۀ «اطلاعات سیاسی – اقتصادی» از دیگر سوابق او در عرصۀ فرهنگ است.
از امیرسعید الهی مقالات فراوانی دربارۀ تاریخ و سیاست در نشریات مختلف به چاپ رسیده است. کتاب‌های «خاور دور در اندیشۀ ایرانی؛ بر پایۀ آثار جغرافیایی و سفرنامه‌های فارسی»، «جامعه و فرهنگ تایلند» و «نامه‌هایی از پاریس: پاریس در نامه‌های روشنفکران ایرانی» از آثار تألیفی او هستند.
الهی همچنین گردآوری کتاب «گوشه‌هایی از تاریخ دیپلماسی ایران (گزیده‌ای از مقالات نشریۀ وزارت امور خارجه)» و ترجمۀ کتاب «واپسین وارث تخت و تاج قاجار: سلطان حمیدمیرزا قاجار» را در کارنامۀ کاری خود دارد.