دفترهای زندان: دفتر چهارم

کتاب «دفترهای زندان: دفتر چهارم» اثر آنتونیو گرامشی
چهارمین دفتر از زندان‌نوشته‌های آنتونیو گرامشی، فیلسوف ایتالیایی. کتاب «دفترهای زندان: دفتر چهارم» ترجمۀ فارسی جلد چهارم مجموعه‌نوشته‌های فلسفی و انتقادی‌‌ای است که آنتونیو گرامشی آن‌ها را در دوران حبس و در زندان، بین سال‌های 1929 و 1935، نوشته است و از همین رو به «دفترهای زندان» موسومند. این نوشته‌ها در دهۀ 1930 میلادی به‌صورت قاچاق از زندان به بیرون درز کردند و در سال 1947 برای اولین بار به چاپ رسیدند.
مجموعۀ «دفترهای زندان»، با عنوان اصلی Quaderni del carcere و عنوان انگلیسی Prison Notebooks، شامل تأملات نظری گرامشی دربارۀ حوزه‌های مختلف، از سیاست گرفته تا اجتماع و تاریخ و فرهنگ، و ارتباط این موضوعات با یکدیگر است.
گرامشی در یادداشت‌های گردآمده در مجموعۀ «دفترهای زندان» از تاریخ ایتالیا، ناسیونالیسم، انقلاب فرانسه، فاشیسم، فوردیسم، جامعۀ مدنی، فرهنگ عامه و بسیار موضوع دیگر نوشته است.
گرامشی با مجموعۀ «دفترهای زندان» تأثیری مهم بر نظریۀ سیاسی در قرن بیستم نهاده است.

مروری بر دفتر چهارم مجموعۀ «دفترهای زندان»
مجلد چهارم از مجموعه‌کتاب‌های «دفترهای زندان» آنتونیو گرامشی شامل یادداشت‌هایی است که او آن‌ها را بین سال‌های 1930 تا 1932 نوشته است.
گرامشی در جلد چهارم «دفترهای زندان»، مانند دیگر مجلدات این مجموعه، طیف گسترده‌ و متنوعی از موضوعات و مباحث سیاسی و فلسفی و تاریخی و فرهنگی و... را موضوع تأمل و نقد قرار داده و به آن‌ها پرداخته است.
در جلد چهارم «دفترهای زندان» دیدگاه‌های گرامشی را دربارۀ روشنفکران می‌خوانید و همچنین با نظریات او دربارۀ آموزش آشنا می‌شوید. در این مجلد از کتاب «دفترهای زندان» همچنین یادداشت‌های گرامشی در حوزۀ فلسفه و درباب ماتریالیسم و ایدئالیسم آمده است. گرامشی در یادداشت‌های این مجلد از ماکیاولی و مارکس سخن می‌گوید و نیز بحثی را درباب زیربنا و روبنا پیش می‌کشد.
ایدئالیسم و پوزیتیویسم، بندتو کروچه و مارکس، فوردیسم و مسائل بنیادی مارکسیسم از دیگر موضوعات و مباحثی هستند که در جلد چهارم «دفترهای زندان» به آن‌ها پرداخته شده است.
گفتنی‌ست که در جلد چهارم مجموعۀ «دفترهای زندان» بحثی هم دربارۀ بند دهم کتاب «دوزخ» از «کمدی الهی» دانته مطرح شده و تفسیری از این بخش از شاهکار دانته به‌دست داده شده که می‌تواند برای اهالی ادبیات جالب و خواندنی باشد.

دربارۀ آنتونیو گرامشی، نویسندۀ «دفترهای زندان»
آنتونیو فرانچسکو گرامشی (Antonio Francesco Gramsci)، متولد 1891 و درگذشته به سال 1937، فیلسوف، زبان‌شناس، روزنامه‌نگار و سیاستمدار ایتالیایی بود. آثار او حوزه‌های فلسفه، زبانشناسی، نظریۀ سیاسی، جامعه‌شناسی و تاریخ را در بر می‌گیرند.
گرامشی از منتقدان سرسخت بنیتو موسولینی و فاشیسم و یکی از اعضای مؤسس و زمانی هم رهبر حزب کمونیست ایتالیا بود. او در سال 1926، به‌دلیل مواضع انتقادی‌اش نسبت به موسولینی و فاشیسم، به زندان افتاد و تا پایان عمر در زندان ماند و در همان‌جا درگذشت.
گرامشی متفکری مارکسیست با درکی انسان‌گرایانه از مارکسیسم بود. او مارکسیسم را فلسفۀ عملی و تاریخ‌گرایی مطلق و فراتر از ماتریالیسم سنتی و ایدئالیسم سنتی می‌دانست. از گرامشی، به‌دلیل تلاش او برای جدا شدن از جبرگرایی مارکسیسم ارتدوکس، گاه به‌عنوان یک نئومارکسیست یاد می‌شود.
گرامشی بیش از هرچیز بابت نظریه‌اش دربارۀ هژمونی فرهنگی مشهور است؛ نظریه‌ای که از نحوۀ استفادۀ نظام سرمایه‌داری از نهادهای فرهنگی برای حفظ قدرت و سلطۀ خود سخن می‌گوید.
دیگر ایده‌هایی که در حوزۀ نظریۀ مارکسیستی، نظریۀ انتقادی و نظریۀ آموزش با نام گرامشی گره خورده‌اند عبارتند از: نیاز به آموزش مردمی و کارگری برای کمک به رشد روشنفکران طبقۀ کارگر، تمایز میان جامعۀ سیاسی و جامعۀ مدنی، نقد جبرگرایی اقتصادی، تاریخ‌گرایی مطلق و نقد ماتریالیسم فلسفی.

دربارۀ ترجمۀ فارسی دفتر چهارم مجموعۀ «دفترهای زندان»
کتاب «دفترهای زندان: دفتر چهارم» با ترجمه و مقدمۀ اکبر معصوم‌بیگی در نشر چرخ، ناشر کتاب‌های علوم انسانی خانوادۀ فرهنگی چشمه، منتشر شده است. اساس این ترجمه، متن انگلیسی کتاب بوده است.
اکبر معصوم‌بیگی، متولد 1329 در تهران، مترجم و مؤلف ایرانی و از اعضای «کانون نویسندگان ایران» است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «ویتگنشتاین»، «اسپینوزا»، «مارکسیسم و فلسفه»، «فرهنگ‌نامۀ اندیشۀ اجتماعی مدرن»، «درآمدی بر ایدئولوژی»، «چگونه مارکس بخوانیم؟»، «جستارهایی درباره‌ی توماس مان»، «درآمدی تاریخی بر نظریه‌ی اجتماعی»، «نویسنده، نقد و فرهنگ»، «شوپنهاور»، «مارکسیسم و نقد ادبی»، «فوتبال در آفتاب و سایه»، «سه پژوهش در جامعه‌شناسی هنر»، «فرهنگ‌نامه‌ی اندیشه‌ی مارکسیستی» و «فرهنگ‌نامه‌ی مارکس» اشاره کرد.
از اکبر معصوم‌بیگی دو جلد کتاب خاطرات نیز، با عنوان‌های «برگ‌هایی از دفتر ایام» و «همچون در یک آینه»، و نیز مقالات و یادداشت‌هایی در مطبوعات، از جمله روزنامۀ «شرق»، به چاپ رسیده است.