تقدیر هنر (گیلگمش) بیگانگی زیباشناختی از کانت تا دریدا و آدورنو

کتاب «تقدیر هنر: بیگانگی زیباشناختی از کانت تا دریدا و آدورنو» نوشتۀ جی. ام. برنستین
بحثی درباب بیگانه‌شدن هنر از حقیقت، با تمرکز بر نقد سوم کانت در کتاب «نقد قوه‌ی حکم». کتاب «تقدیر هنر: بیگانگی زیباشناختی از کانت تا دریدا و آدورنو»، با عنوان اصلی The Fate of Art: Aesthetic Alienation from Kant to Derrida and Adorno، کتابی‌ست در حوزه فلسفۀ هنر.
جی. ام. برنستین در کتاب «تقدیر هنر» به موضوعی مهم و بحث‌برانگیز در حوزه فلسفۀ هنر و زیبا‌شناسی می‌پردازد. او در این کتاب از نسبت میان هنر مدرن با حقیقت سخن می‌گوید و این موضوع را به پرسش می‌کشد که چرا هنر مدرن، به‌مثابه امری خودآیین، رابطۀ خود را با حقیقت گسسته است؟ در تلاش برای پاسخ به این پرسش انتقادی است که برنستین به کتاب «نقد قوه‌ی حکم» کانت می‌رسد و قرائت‌هایی از نقد سوم کانت و بحث مربوط به زیباشناسی در این کتاب را برجسته می‌کند که با قرائت‌های سنتی از این بحث متفاوت‌اند. برنستین از همین منظر و با همین رویکرد در کتاب «تقدیر هنر» به بررسی آرای مارتین هایدگر، ژاک دریدا و تئودور آدورنو درباب زیباشناسی می‌پردازد.
کتاب «تقدیر هنر» کتابی‌ست مناسب کسانی که به‌طور تخصصی در حوزه فلسفۀ هنر کار می‌کنند. این کتاب همچنین مناسب کسانی‌ست که به مباحث مربوط به رابطۀ زیبا‌شناسی و فلسفه علاقمند هستند و با این مسئله درگیرند که آیا هنر می‌تواند بیانگر حقیقت باشد و با اخلاق و امور عقلانی در ارتباط باشد یا هنر را باید بیرون از قلمروهایی از این دست نگه داشت؟
متن اصلی کتاب «تقدیر هنر» اولین بار در سال 1992 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «تقدیر هنر»
کتاب «تقدیر هنر» با این نقل قول از نیچه آغاز می‌شود: «از آغاز شکل‌گیری حیات فکری‌ام، نسبت هنر با حقیقت را مسئله‌ای جدی و اساسی تلقی کرده‌ام: هنوز هم که هنوز است، در مواجهه با ناهمسازیِ این دو، خوفی مقدس بر وجودم مستولی می‌شود.»
این قولی که نویسنده در ابتدای درآمدِ کتاب «تقدیر هنر» از نیچه نقل کرده است، در واقع جان کلام این کتاب و اندیشۀ جوهری‌ و دغدغۀ اصلی آن است.
برنستین در کتاب «تقدیر هنر» در پی کشف و توضیح ریشۀ بیگانگی هنر مدرن از حقیقت است و به دنبال اینکه دریابد چرا میان هنر مدرن و هرآنچه به قلمرو اخلاق و عقلانیت و حقیقت تعلق دارد، جدایی افتاده است و هنر در دوران مدرن در قلمرو نوعی خودآیینی محصور مانده و از به زبان آوردن حقیقت ناتوان است. برنستین برای بیان این وضعیت، تعبیر «بیگانگی زیباشناختی» را به کار می‌برد و در توضیح این تعبیر می‌نویسد که «چنین ترکیبی به بیگانگی هنر از حقیقت اشاره می‌کند که خود از زیباشناختی ‌شدنِ هنر نشئت گرفته است».
برنستین ریشۀ این «بیگانگی زیباشناختی» را در تلقی سنتی و غیرانتقادی از نقد سوم کانت می‌یابد و بر ضرورت توجه به قرائت‌های متفاوت از گفتار کانت درباب زیباشناسی تأکید می‌کند، چرا که به اعتقاد او با بازنگری در قرائت‌های سنتی از نقد سوم کانت در کتاب «نقد قوه‌ی حکم» می‌توان به دریافتی متفاوت از هنر خودآیین رسید و نشان داد که هنر چگونه می‌تواند، براساس همان نظریه‌ای که کانت در نقدم سوم مطرح می‌کند، به حقیقت متصل شود و بیانگر حقیقت باشد. برنستین در کتاب «تقدیر هنر» از همین منظر به آرای هایدگر و دریدا و آدورنو درباب هنر و زیباشناسی می‌پردازد و نظریات آن‌ها را در حوزه فلسفۀ هنر، در پرتو کتاب «نقد قوه‌ی حکم» کانت و گفتار زیباشناختی او در آن کتاب، مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد تا نشان دهد فیلسوفان مورد بحث او چه قرائتی از نقد سوم کانت ارائه داده‌اند و از خلال این قرائت، به چه دریافتی از زیباشناسی رسیده‌اند.
برنستین در بخشی از کتاب «تقدیر هنر» می‌نویسد: «داستان بیگانه گشتن هنر از حقیقت، و این در و آن در کوفتنش در هوای رفع این بیگانگی واجد پرده‌ای است که از اهمیتی ویژه برخوردار است: نقد قوه‌ی حکم کانت. اهمیت این اثر کانت از دو سرچشمه‌ی جداگانه نشئت می‌گیرد. از یک ‌سو، این اثر به منزله‌ی سومین گام از نقد کانت است که باید شالوده‌های قلمروِ امر زیباشناختی، به معنای مطلقاً مدرن کلمه، را پی‌ریزی کند، آن را از گزند آسیب‌های بعدی محافظت کند و دست‌آخر، قلمرویی تازه و نفوذناپذیر بر پا دارد. در اثنای تحکیم قلمرویی خودآیین برای قوه‌ی حاکمه‌ی زیباشناختی، قلمرویی که هنجارها، زبان و مجموعه‌کردارهای خاص خود را داشت، کانت هم‌زمان به مقاوم ساختنِ قلمروهای شناخت و ارزش اخلاقی در برابر مداخلات زیباشناختی و مآلاً تحکیم استقلال آن دو نیز می‌اندیشید.» برنستین اما نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با قرائتی متفاوت از گفتار کانت درباب زیباشناسی، مرزبندی خود کانت را درهم شکست و دیوار میان هنر و حقیقت را برداشت.
برنستین درباره مواجهۀ انتقادی با نقد سوم کانت و ارائۀ برداشتی متفاوت از آن، به‌نحوی که با اتکا به این نظریۀ کانت بتوان تقسیم‌بندی خودِ او را منحل کرد، می‌نویسد: «هر آن کس که نقد مذکور را بسان تلاشی در جهت خنثی‌سازیِ ریشه‌ایِ تقسیم‌بندی‌های بنیادینی قرائت کند که میان معرفت و اخلاق و زیباشناسی فاصله انداخته است، عملاً در مسیر سنت قاره‌ای قرار می‌گیرد. پی گرفتن این مسیر مستلزم نقد مدرنیته‌ی روشنگرانه خواهد بود. پس راست آن است که نقد قوه‌ی حکم، و نه فلسفه‌ی هگل، معرف آن زمینی است که بر آن، پرسش مدرنیته به روشن‌ترین وجه قد علم می‌کند؛ آن‌جاست که آشکارا دعاوی اساسی‌ای به بحث گذاشته شده‌اند که مدرنیته‌ی روشنگرانه ملزم به اثبات صحت آن‌ها خواهد بود. راستی، آیا اهداف مدنظر روشنگری به واسطه‌ی جدایی و تفکیک بنیادین حوزه‌ها محقق گشته است؛ یا این‌که چنین تفکیک‌گذاری‌هایی سد راه همان اهداف و مقاصدی شده‌اند که خود با وعده‌ی تحقق آن‌ها به صحنه آمده‌ بودند؟»
کتاب «تقدیر هنر» از درآمدی با عنوان «بیگانگی زیباشناختی» و پنج فصل تشکیل شده که عبارتند از: «زیباشناسی یادبودی: نقد قوه‌ی حکم کانت»، «نبوغ وجود: "خاستگاه اثر هنری" هایدگر»، «امر والای واسازانه: حقیقت در نقاشی دریدا»، «منظومه‌هایی از مفهوم و شهود: نظریه‌ی زیباشناختی آدورنو» و «برخاستن خدایان کهن: عدم ادغام و گمان‌ورزی در نظریه‌ی زیباشناختی».

درباره جی. ام. برنستین، نویسنده کتاب «تقدیر هنر»
جی. ام. برنستین (Jay M. Bernstein)، متولد 1947، استاد دانشگاه و فیلسوف امریکایی و یکی از سردبیران مجلۀ «افق‌های انتقادی» است. برنستین دارای دکترا از دانشگاه ادینبورگ است. او متخصص فلسفۀ قاره‌ای و مفسر برجستۀ آدورنو است. او همچنین بابت سخنرانی‌هایش درباره کانت و هگل مشهور است. از آثار برنستین می‌توان به کتاب‌های «فلسفۀ رمان: لوکاچ، مارکسیسم و دیالکتیک فرم»، «بازیابی زندگی اخلاقی: یورگن هابرماس و آینده نظریۀ انتقادی»، «آدورنو: افسون‌زدایی از اخلاق» و «شکنجه و کرامت: جستاری درباره آسیب اخلاقی» اشاره کرد.

ترجمۀ فارسی کتاب «تقدیر هنر»
کتاب «تقدیر هنر: بیگانگی زیباشناختی از کانت تا دریدا و آدورنو» با ترجمه و مقدمۀ صابر دشت‌آرا در نشر گیلگمش و با همکاری نشر چشمه منتشر شده است. صابر دشت‌آرا، متولد 1365، مترجم ایرانی است. او کتاب «دهلیزهای رستگاری: مقالاتِ معرفت‌شناختی» را نیز به فارسی ترجمه کرده است.

رتبۀ کتاب «تقدیر هنر» در گودریدز: 3.71 از 5.