اسکندر رمان وهم

کتاب «اسکندر» نوشتۀ کلائوس مان
رمانی تاریخی دربارۀ اسکندر مقدونی و سرگذشت و فتوحات او. کتاب «اسکندر (رمان وهم)»، با عنوان اصلی Alexander, Roman Der Utopie، یک رمان تاریخی دربارۀ قدرت و جاه‌طلبی است.
کلائوس مان در کتاب «اسکندر»، با دستمایه قرار دادن زندگی و فتوحات و کشورگشایی‌های اسکندر مقدونی، فرجام قدرت را به تصویر می‌کشد و از تنهایی و تباهی‌ای می‌نویسد که قدرت و جاه‌طلبی به‌همراه می‌آورد.
کتاب «اسکندر» اگرچه یک رمان تاریخیِ نوشته شده برپایۀ مستندات موجود در تاریخ است اما، همان‌طور که محمود حدادی در ترجمۀ فارسی این کتاب اشاره می‌کند، دقت تاریخی کلائوس مان در نگارش این رمان و استفاده‌اش از مستندات تاریخی باعث نشده که وجوه داستانی کتاب کمرنگ و از زبان تصویری و بیان عاطفی آن، به‌عنوان یک رمان، کاسته شود.
کتاب «اسکندر» رمانی تأمل‌برانگیز است که ما را با خود به اعصار دور می‌برد اما نه برای غرق شدن در خلسۀ گذشته بلکه برای تأمل در اکنون از چشم‌انداز گذشته و تاریخ و برای اینکه روزگار معاصر را در آینۀ تاریخ و گذشته بنگریم.

مروری بر کتاب «اسکندر»
کلائوس مان در کتاب «اسکندر» ما را با خود به دوردست‌های تاریخ می‌برد و با اسکندر مقدونی در ماجراجویی‌ها و کشورگشایی‌هایش همسفر می‌کند و تصویری عینی از یک شخصیت تاریخی – افسانه‌ای و زمانۀ او به دست می‌دهد.
اسکندر مقدونی شخصیتی است که دستمایۀ انواع قصه‌پردازی‌ها و افسانه‌پردازی‌ها قرار گرفته و شهرتش از عرصۀ تاریخ فراتر رفته است. به همین دلیل در نقل سرگذشت او گاه تاریخ و افسانه به هم آمیخته‌اند.
شخصیت اسکندر در ادبیات کلاسیک و عامیانۀ ایران نیز حضور دارد. نظامی در منظومۀ «اسکندرنامه» این شخصیت را شخصیت محوری این منظومه قرار داده و همچنین یکی از قصه‌های شفاهی معروف ایرانی، که دستمایۀ نقلِ نقالان بوده، متنی منثور با عنوان «اسکندرنامه» است که روایتی تخیلی و عامیانه از اسکندر و فتوحات اوست.
کلائوس مان در کتاب «اسکندر»، هم به روایت‌های اساطیری و افسانه‌ای دربارۀ اسکندر مقدونی نظر دارد و هم به مستندات تاریخی‌ای که به واقعیت نزدیک‌تر می‌نمایند. کتاب «اسکندر» اما صرفاً اثری حماسی و ماجراجویانه دربارۀ فتوحات و جنگ‌های اسکندر مقدونی نیست. کلائوس مان در این رمان تاریخی، از خلال روایت داستان اسکندر، درون یک قدرتمند فاتح کشورگشا را نیز به یاری تخیل قصه‌پردازانه‌اش به صحنۀ رمان احضار می‌کند و از این طریق به کندوکاوی روان‌شناختی در ماهیت قدرت و تأثیر آن بر مناسبات انسانی می‌پردازد و همچنین وجه سیاسی قدرت را زیر ذره‌بین قرار می‌دهد و به تصویر می‌کشد.
در کتاب «اسکندر» می‌بینیم که چگونه جاه‌طلبی‌های اسکندر و فتوحاتش به ویرانی و تباهی خود او و دیگران می‌انجامد و این جاه‌طلبی‌ها و فتوحات، دست آخر درمانی برای تنهایی او نمی‌شوند. اسکندر در این رمان، بی‌اعتنا به اطرافیانش، در پی اهداف جاه‌طلبانۀ خود است و در این راه، جز تباهی چیزی نصیب خودش و دیگران نمی‌کند.
کتاب «اسکندر» را چه‌بسا بتوان تراژدی قدرت به حساب آورد. این را هم باید در نظر داشت که کلائوس مان کتاب «اسکندر» را در بحبوحۀ دورانی نوشته است که نازیسم در آلمان داشت قدرت می‌گرفت و کشور آلمان در آستانۀ ورود به دوران سلطۀ نازی‌ها به‌رهبری آدولف هیتلر بود و این می‌رفت که عواقب فاجعه‌باری را برای جهان رقم بزند. از این منظر، کتاب «اسکندر» را می‌توان در زمینۀ تاریخی زمانۀ نوشته شدنش هم مورد بررسی قرار داد و آن را رمانی دانست که در آن، از خلال نقب زدن به گذشته‌ای دور و ردیابی قدرت و جاه‌طلبی در سیمای اسکندر مقدونی و روایت تبعات جاه‌طلبی‌های او، تصویری از آیندۀ جهانی ترسیم شده که قرار بود عرصۀ تاخت‌وتاز هیتلر و افرادش بشود.
نویسندگان از گذشته می‌نویسند اما معمولاً در آینۀ گذشته، اکنون و زمانۀ خود را بازتاب می‌دهند و این‌گونه است که در ادبیات، گذشته با اکنون معاصر می‌شود. کتاب «اسکندر» را نیز می‌توان رمانی دانست که گذشتۀ تاریخی در آن چنین کارکردی یافته و با زمانۀ نویسنده، معاصر شده و حتی از زمانۀ او فراتر رفته است، چراکه تا قدرت و جاه‌طلبی‌ و جنگ‌افروزی‌ها و تاخت‌وتازها و کشورگشایی‌های برآمده از قدرت و جاه‌طلبی باقی است رمانی هم که دربارۀ قدرت نوشته می‌شود موضوعیت دارد و کهنه نمی‌شود.

دربارۀ کلائوس مان، نویسندۀ کتاب «اسکندر»
کلائوس هاینریش توماس مان (Klaus Heinrich Thomas Mann)، متولد 1906 و درگذشته به سال 1949، داستان‌نویس، جستارنویس و روزنامه‌نگار آلمانی است. کلائوس مان فرزند توماس مان، نویسندۀ شهیر آلمانی، است. او در جوانی با پدرش رابطۀ پُرتَنشی داشت اما رابطه‌اش با خواهرش، اِریکا مان، که یک سال از او بزرگتر بود، رابطۀ بسیار صمیمانه‌ای بود. کلائوس مان عمر کوتاهی داشت و در سال 1949، در چهل‌ودوسالگی، براثر مصرف زیاد قرص‌های خواب‌آور، درگذشت. معروف‌ترین رمان او رمان «مفیستو» است.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «اسکندر»
کتاب «اسکندر (رمان وهم)» با ترجمۀ محمود حدادی در نشر نیماژ منتشر شده است. محمود حدادی، متولد 1326 در قزوین، از مترجمان مطرح ادبیات آلمانی‌زبان است و ترجمۀ برخی از مهمترین آثار کلاسیک و نیز کلاسیک‌های مدرن ادبیات آلمانی‌زبان را در کارنامۀ کاری خود دارد. حدادی استادیار گروه زبان و ادبیات آلمانی دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی و دارای فوق لیسانس ادبیات آلمانی از دانشگاه آزاد برلین است. از جمله ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «دیوان غربی – شرقی»، «فاؤست»، «رنج‌های ورتر جوان»، «مرگ در ونیز»، «میشائیل کلهاس» و ««فرشتۀ آبی» اشاره کرد.