برلین الکساندر پلاتس

کتاب «برلین الکساندرپلاتس» اثر آلفرد دوبلین
روایتی از سقوط و تباهی در سیاهچاله‌های یک کلانشهر. کتاب «برلین الکساندر پلاتس»، با عنوان اصلی Berlin Alexanderplatz: Die Geschichte vom Franz Biberkopf، قصۀ سفری‌ست از تاریکی به تاریکی؛ قصۀ آدمی که می‌خواهد نیک باشد اما به دامِ شَر می‌افتد.
آلفرد دوبلین در کتاب «برلین الکساندرپلاتس»، که امروزه یکی از کلاسیک‌های مدرن در حوزه ادبیات داستانی به حساب می‌آید، ما را با خود به دل تاریکیِ برلینِ اواخر دهۀ دوم قرن بیستم می‌برد و بر تاریک‌جاهای یک کلانشهر نور می‌تاباند و زندگی آدمی از اعماق جامعه را در متن این کلانشهر روایت می‌کند.
کتاب «برلین الکساندرپلاتس» را یکی از مهمترین رمان‌های مدرن و از آثار بدیع و برجستۀ ادبیات آلمان در دوران جمهوری وایمار و رمانی هم‌طراز با «اولیس» جیمز جویس می‌دانند.
متن اصلی کتاب «برلین الکساندرپلاتس» اولین بار در سال 1929 منتشر شده است. این رمان در سال 2002، طبق یک نظرسنجی از صد نویسنده مطرح، به‌عنوان یکی از صد کتاب برتر تمام دوران‌ها انتخاب شد.
براساس کتاب «برلین الکساندر پلاتس» دو فیلم و یک مینی‌سریال نیز ساخته شده است. اولین اقتباس سینمایی از این رمان، مربوط به سال 1931، یعنی حدود دو سال بعد از اولین انتشارِ آن، است. این اقتباس سینمایی را پیل جوتزی کارگردانی کرد و خود آلفرد دوبلین نیز در نوشتن فیلمنامۀ آن مشارکت داشت.
راینر ورنر فاسبیندر، کارگردان برجستۀ آلمانی، هم یک مینی‌سریال براساس کتاب «برلین الکساندرپلاتس» ساخته‌ است. این مینی‌سریال در سال 1980 از تلویزیون آلمان پخش شد.
جدیدترین اقتباس سینمایی از کتاب «برلین الکساندر پلاتس» مربوط به سال 2020 است. این اقتباس را برهان قربانی، کارگردان افغان‌الاصل آلمانی، کارگردانی کرده است. قربانی در اقتباس خود از کتاب «برلین الکساندرپلاتس» داستان این رمان را به برلینِ امروز آورده و در آن، به جای فرانتس بیبرکُف، شخصیت اصلی رمان که یک کارگر آلمانی در برلینِ اواخر دهۀ دوم قرن بیستم است، یک پناهنده آفریقایی – آلمانی اهل گینۀ بیسائو را گذاشته است.

مروری بر کتاب «برلین الکساندرپلاتس»
کتاب «برلین الکساندرپلاتس» شرح ماجرای کارگری‌ست به نام فرانتس بیبرکُف که به جُرم قتل در زندان بوده و وقتی آزاد می‌شود تصمیم می‌گیرد زندگی‌ای همراه با راستی و درستی را در پیش گیرد اما شرایط و محیطی که او در آن است به گونه‌ای‌ست که به ورطۀ شَر می‌افتد و از چاهی به چاهی دیگر سقوط می‌کند و مدام ضربه می‌خورد.
آلفرد دوبلین، چنانکه خود نیز در توضیحاتش درباره کتاب «برلین الکساندرپلاتس» تأکید می‌کند، در این رمان بر آن است تا تباهی محتومِ شخصیتی را نشان بدهد که در جامعه‌ای تباه گیر افتاده است. چنین آدمی، هرچقدر هم که بخواهد نیک باشد، باز از شَر در امان نیست چون در جامعه‌ای زندگی می‌کند که غرق شرارت و تباهی است و این شرارت، شخصیت اصلی کتاب «برلین الکساندرپلاتس» را چنان احاطه کرده که او را از آن گریزی نیست و این شخصیت فرجامی جز ویرانی ندارد.
کتاب «برلین الکساندرپلاتس» را با کتاب «اولیس» جیمز جویس مقایسه کرده‌اند اما آلفرد دوبلین خود تأثیرپذیری از «اولیس» را رد می‌کند و می‌گوید وقتی با رمان «اولیس» جویس آشنا شده که نوشتن کتاب «برلین الکساندرپلاتس» را شروع کرده و در حال نوشتن یک‌چهارم ابتدایی این کتاب بوده است.
دوبلین در کتاب «برلین الکساندرپلاتس» شگرد روایی مبتنی بر مونتاژ را به کار گرفته است. والتر بنیامین، فیلسوف و منتقد مشهور آلمانی، در مقالۀ معروفی که بر این رمان نوشته درباره کاربرد تکنیک مونتاژ در آن بحث کرده است.
آلفرد دوبلین از زاویه‌دیدی ترکیبی برای روایت کتاب «برلین الکساندرپلاتس» استفاده کرده است، به این صورت که رمان، جاهایی از زاویۀ‌ دید سوم‌شخص و جاهایی از زاویۀ ‌دید اول‌شخص روایت می‌شود و تک‌گویی درونی شخصیت اصلی رمان با روایت سوم‌شخص می‌آمیزد. گاهی هم راوی، شخصیت اصلی را خطاب قرار می‌دهد، جوری که انگار خود اوست که با خودش حرف می‌زند و خود را مخاطب قرار می‌دهد. جاهایی از رمان نیز راوی گویی در مقام دانای کل سخن می‌گوید و چشم‌اندازی از کلانشهر و مظاهر گوناگون آن به دست می‌دهد. در چنین لحظه‌هایی، پیش می‌آید که سوم‌شخصِ دانای کل به اول‌شخصِ جمع بیامیزد، به‌نحوی که انگار این همۀ مردم برلین‌اند که به‌عنوان یک «ما» سخن می‌گویند. این‌گونه است که گویی بحران شخصیت اصلی کتاب «برلین الکساندرپلاتس» به بحران جمعی، به بحران یک کلانشهر، پیوند می‌خورد.
کتاب «برلین الکساندرپلاتس» یکی از رمان‌های کلانشهری کلاسیک به حساب می‌آید. دوبلین در این رمان تصویری پانورامیک و اکسپرسیونیستی از کلانشهری مدرن ارائه می‌دهد و برلینِ دوران جمهوری وایمار را به شیوه‌ای هنرمندانه در این رمان ثبت و جاودانه می‌کند.
در کتاب «برلین الکساندرپلاتس» با تصویری انتقادی از اروپای صنعتیِ تحت سلطۀ سرمایه‌داری و تجسم آن در برلین اوایل قرن بیستم مواجهیم.

درباره آلفرد دوبلین، نویسنده کتاب «برلین الکساندرپلاتس»
برونو آلفرد دوبلین (Bruno Alfred Döblin)، متولد 1878 و درگذشته به‌سال 1957، داستان‌نویس، جُستارنویس، نمایشنامه‌نویس، فیلمنامه‌نویس و پزشک آلمانی است. دوبلین یکی از مهمترین نویسندگان مدرنیست آلمان است. او از نویسندگان و روشنفکرانی بود که در زمان قدرت گرفتن نازیسم در آلمان مجبور به ترک آلمان شد.
دوبلین در ژانرهای مختلفی، از ژانر تاریخی گرفته تا علمی – تخیلی و...، رمان نوشته است.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «برلین الکساندرپلاتس»
کتاب «برلین الکساندرپلاتس» با ترجمۀ علی‌اصغر حداد و همراه با ترجمۀ توضیحات خود آلفرد دوبلین درباره این رمان در انتشارات لاهیتا منتشر شده است.
علی‌اصغر حداد، متولد 1323 در قزوین، مترجم ایرانی است. حداد از مترجمان مطرح ادبیات آلمانی‌زبان است و آثار مهمی را از ادبیات کلاسیک آلمانی‌زبان و نویسندگانی که از کلاسیک‌های مدرن این حوزه به حساب می‌آیند به فارسی ترجمه کرده است.
حداد تحصیلات دانشگاهی‌اش را در آلمان گذرانده و بعد از گرفتن فوق لیسانس جامعه‌شناسی، با گرایش کشورهای در حال توسعه، به ایران بازگشته است. او، علاوه بر ترجمه، به تدریس زبان آلمانی هم می‌پردازد.
در سال 1397 بالاترین نشان افتخار فرهنگی کشور اتریش به علی‌اصغر حداد اهدا شد. از ترجمه‌های او می‌توان به «بودنبروک‌ها»، «داستان‌های کوتاه کافکا»، «قصر»، «محاکمه»، «امریکا»، «سه‌گانه‌ی خواب‌گردها» و «دستیار» اشاره کرد.

رتبۀ کتاب «برلین الکساندرپلاتس» در گودریدز: 3.85 از 5.