در خدمت تخت طاووس یادداشت های روزانه آخرین سفیر شاه در لندن

کتاب «در خدمت تخت طاووس» نوشتۀ پرویز راجی
آخرین سال‌های حکومت محمدرضاشاه پهلوی به‌روایت آخرین سفیر او در لندن. کتاب «در خدمت تخت طاووس: یادداشت‌های روزانۀ آخرین سفیر شاه در لندن»، با عنوان اصلی In the Service of the Peacock Throne: The Diaries of the Shahs Last Ambassador to London، یادداشت‌های روزانۀ پرویز راجی، آخرین سفیر ایران در بریتانیا در دوران حکومت پهلوی دوم، است که متن اصلی آن اولین بار به‌صورت پاورقی در هفته‌نامۀ «ساندی تایمز»، در سه شماره، منتشر شده است.
کتاب «در خدمت تخت طاووس»، چنانکه راجی خود در مقدمه‌اش بر ترجمۀ فارسی این کتاب توضیح می‌دهد، نه خاطره‌نگاری است و نه تاریخ. این کتاب، ماحصل یادداشت‌هایی است که در لحظات مختلف و براساس حس و برداشت و دریافتی که نویسنده در همان لحظه داشته است روی کاغذ آمده‌اند، اگرچه تاریخ را می‌توان از ورای آن دید.
کتاب «در خدمت تحت طاووس» اگرچه تاریخ نیست اما مواد خامی ارزنده برای مطالعات تاریخی دربارۀ ایران عصر پهلوی دوم، به‌ویژه سال‌های پایانی آن عصر، است و اطلاعاتی مفید دربارۀ اوضاع سیاسی و اجتماعی آن دوران در اختیار خوانندگان می‌گذارد.
متن اصلی کتاب «در خدمت تخت طاووس» اولین بار در سال 1983 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «در خدمت تخت طاووس»
آن‌چه در کتاب «در خدمت تخت طاووس» فراهم آمده است، یادداشت‌های روزانۀ پرویز راجی را در فاصلۀ سال‌های 1355 تا 1357، یعنی دوران خدمت او به‌عنوان سفیر ایران در بریتانیا، دربرمی‌گیرد.
یادداشت‌های روزانۀ راجی در کتاب «در خدمت تخت طاووس» همزمان است با سه سال پایانی حکومت محمدرضاشاه. از همین رو از خلال این یادداشت‌ها تصویری از تحولات و رویدادهای آن دوره از سلطنت پهلوی دوم، از منظر کسی که خود سِمَتی در آن حکومت داشته و از نزدیک با سرانِ آن در ارتباط بوده، ارائه می‌شود.
نخستین یادداشت کتاب «در خدمت تخت طاووس» در بیست‌وششم خرداد 1355 و آخرین یادداشت در ششم بهمن 1357 نوشته شده است. هدف اصلی راجی از نوشتن این یادداشت‌ها، چنانکه او خود در پیشفگتار کتاب «در خدمت تخت طاووس» توضیح می‌دهد، این بوده که کم‌وکیف و چَم‌وخمِ کار به‌عنوان مأمور سیاسی در لندن را، برای ایرانیانی که روزی به سفارت ایران در بریتانیا اعزام می‌شدند، توضیح دهد و نقشۀ راهی مقدماتی برای آن‌ها فراهم کند. اما، همان‌طور که در ادامۀ همین مقدمه توضیح داده شده، حضور راجی در لندن و انجام وظایف دیپلماتیک او مصادف می‌شود با تحولات و تلاطماتی در ایران که درنهایت به فروپاشی و سقوط حکومت پهلوی انجامید. از همین رو راجی دیگر نمی‌توانست از نظرگاه یک ناظر بی‌طرف به رویدادهای سیاسی و اجتماعی ایران و بازتاب بین‌المللی این رویدادها بنگرد و یادداشت‌های او بدل شد به بیان احساسات و عواطف و ذهنیات و ادراکات آنی و متغیر او از وقایع ایران در آن دورانِ پرالتهاب و هرآن‌چه به‌نحوی به آن وقایع مربوط بود.
راجی در پیشگفتار کتاب «در خدمت تخت طاووس» می‌گوید که «این کتاب شرحی از انقلاب ایران نیست، تجربۀ فردی است از آن انقلاب.»
کتاب «در خدمت تخت طاووس»، از همان نخستین یادداشت، با اشاره به مخالفان حکومت شاه که در لندن علیه حکومت شعار می‌دهند آغاز می‌شود و در یادداشت‌های بعدی نیز راه‌به‌راه به ناآرامی‌های ایران در سال‌های آخر حکومت پهلوی دوم و اعتراضات و تظاهرات علیه حکومت اشاره می‌شود.
کتاب «در خدمت تخت طاووس» شرح نگرانی‌ها و دلواپسی‌ها و تشویش‌های مأموری سیاسی است که درست در سال‌‌هایی پر التهاب و بحرانی از دوران حکومت محمدرضاشاه، سفیر ایران در بریتانیا شده و نگران فرجامِ کار است و نگران اینکه در چنین محیط طوفان‌زایی وظایف سیاسی و دیپلماتیک خود را چگونه ایفا کند و چه واکنشی به بازتاب ناآرامی‌های ایران در خارج از کشور داشته باشد.
با خواندن کتاب «در خدمت تخت طاووس» همچنین درمی‌یابیم که التهابات ایران در سال‌های پایانی حکومت محمدرضاشاه و شرایط سیاسی ایران در آن دوره، چگونه در نشریات خارجی منعکس می‌شده و واکنش‌های بین‌المللی به وضعیت سیاسیِ آن روزهای ایران چگونه بوده است.
از خلال یادداشت‌های راجی در کتاب «در خدمت تخت طاووس» میزان اعتراضات و واکنش‌های بین‌المللی به شکنجۀ مبارزان و مخالفان سیاسی در ایران را نیز درمی‌یابیم. مثلاً در یکی از این یادداشت‌ها می‌بینیم که باب سیلورز، یکی از گردانندگان مجلۀ «بررسی کتاب نیویورک»، با راجی دربارۀ شکنجۀ رضا براهنی توسط مأموران حکومت محمدرضاشاه صحبت می‌کند و به شکنجۀ براهنی معترض می‌شود و حرف شکنجه که به میان می‌آید، زبان راجی، به‌عنوان کسی که مدافع و توجیه‌گر اقدامات حکومت وقتِ ایران است، در بحث با سیلورز بسته می‌شود چون اشارات او به شکنجه در ایران را کم‌وبیش مستند می‌داند.
کتاب «در خدمت تخت طاووس» از پیشگفتار، سه فصل و یک مؤخره تشکیل شده است.

دربارۀ پرویز راجی، نویسندۀ کتاب «در خدمت تخت طاووس»
پرویز راجی، متولد 1315 در تهران و درگذشته به سال 1393، سیاستمدار و دیپلمات ایرانی بود. او فرزند عبدالحسین راجی، وزیر بهداری کابینۀ منوچهر اقبال، بود.
راجی در سال 1338 از دانشگاه کمبریج لیسانس اقتصاد گرفت و در سال 1339 در ایران، در شرکت نفت، مشغول به کار شد. استخدام او در شرکت نفت باعث آشنایی‌اش با امیرعباس هویدا شد. هویدا در آن زمان یکی از مدیران شرکت نفت بود. وقتی هویدا به نخست‌وزیری رسید، راجی، که مدتی در شرکت نفت مُنشیِ مخصوصش بود، رییس دفتر او شد.
راجی، چنانکه پیش‌تر اشاره شد، از سال 1355 تا 1357 خورشیدی، سفیر ایران در بریتانیا بود.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «در خدمت تخت طاووس»
کتاب «در خدمت تخت طاووس: یادداشت‌های روزانۀ آخرین سفیر شاه در لندن» با ترجمۀ حسن کامشاد، همراه با یادداشتی کوتاه از مترجم و نیز یادداشت‌های نویسنده بر چاپ‌های اول و دوم ترجمۀ فارسی این کتاب، در انتشارات فرهنگ جاوید منتشر شده است.
حسن کامشاد، متولد 1304 در اصفهان، از مترجمان و پژوهشگران صاحبنامِ ایرانی است. کامشاد فارغ‌التحصیل رشتۀ حقوق از دانشگاه تهران و نیز دارای دکتری زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه کمبریج انگلستان است. او در زمانی که، به‌واسطۀ ابراهیم گلستان، از جانب پروفسور روبن لیوی برای تدریس زبان فارسی به دانشگاه کمبریج رفته بود، دکترای خود را نیز در همین دانشگاه گرفت.
کامشاد به‌مدت یک سال نیز به‌عنوان استاد مهمان در دانشگاه UCLA امریکا به تدریس زبان فارسی پرداخته است. او در ایران کارمند شرکت نفت و مدتی هم از اعضای حزب تودة ایران بوده است. در زمان عضویت در حزب توده از جانب این حزب، به همراه پنج تن از کارگران شرکت نفت، برای شرکت در کنگرة صلح جهانی به وین فرستاده شد. در این کنگره بزرگانی چون دیمیتری شوستاکوویچ، ناظم حکمت، پابلو نرودا و ژان پل سارتر حضور داشتند.
از ترجمه‌های حسن کامشاد می‌توان به کتاب‌های «دنیای سوفی»، «تاریخ چیست؟»، «تاریخ بی‌خردی» و «ایران: برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیسیها» اشاره کرد. «حدیث نفس: خاطرات رسته از فراموشی» و «پایه‌گذاران نثر جدید فارسی» هم از جملۀ تألیفات او هستند.