هوموساکر قدرت حاکم حیات برهنه

کتاب «هومو ساکر» نوشتۀ جورجو آگامبن
بحثی فلسفی و انتقادی درباب زیست‌سیاست و تأسیس سیاست و انسان سیاسی و فلسفۀ وجودی قانون. کتاب «هومو ساکر: قدرت حاکم و حیات برهنه»، با عنوان اصلی Homo Sacer. Il potere sovrano e la nuda vita و عنوان انگلیسی Homo Sacer: Sovereign Power and Bare Life، بخش اول پروژۀ چهاربخشیِ موسوم به «هوموساکر» جورجو آگامبن است.
آگامبن در کتاب «هومو ساکر» به بحث دربارۀ قدرت و ابزارهای آن و بنیان سیاست و اینکه سیاست چگونه و چرا پایه‌گذاری شده و چطور اعمال شده است می‌پردازد.
متن اصلی کتاب «هومو ساکر» اولین بار در سال 1995 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «هومو ساکر»
آن‌چه آگامبن در کتاب «هومو ساکر» در پی تبیین نظری آن است تبارشناسی و بنیان سیاست و سازوکار و شیوۀ اعمال آن و چگونگی تأسیس و عملکرد چیزی است که میشل فوکو آن را «زیست‌سیاست» نامیده است. آگامبن نیز در بحث خود از سیاست و انسان سیاسی در کتاب «هومو ساکر» همین تعبیر فوکو را به‌کار می‌گیرد اما بر این عقیده است که، برخلاف دیدگاه فوکو، زیست‌سیاست نه زادۀ عصر مدرن بلکه وضعیتی است که از دیرباز وجود داشته و نشانه‌های نظری و فلسفی آن را می‌توان در آرای فلاسفۀ یونان باستان جستجو کرد.
نویسنده در کتاب «هومو ساکر» زیست‌سیاست را نقطۀ تفکیک انسان طبیعی از انسان سیاسی و حیات طبیعی و حیوانی از حیات سیاسی و نقطۀ تفکیک آوا، به‌مثابۀ امری حیوانی که در انسان و حیوان مشترک است، از زبان می‌داند. به‌اعتقاد آگامبن سیاست همان اعمال قدرت بر انسان از طریق خلق زبان و حذف آواهای طبیعی پیشازبان و درواقع حذف حیات حیوانی و طبیعی و مظاهر آن از وجود آدمی است. منتها در کتاب «هومو ساکر» این نظریه ارائه شده که چنین حذفی، که به‌منزلۀ حذف انسان طبیعی و حیوانی و تأسیس انسان سیاسی و تحت انقیاد قدرت و قانون است، یک حذف ساده و سرراست نیست بلکه فرایندی پیچیده و خشونت‌بار دارد که نویسنده آن را «حذف ادغامی» می‌نامد. حذف ادغامی، چنانکه در کتاب «هومو ساکر» توضیح داده شده، به‌معنای حفظ حیات طبیعی و حیوانی اما سرکوب آن از طریق قانون است. این بدان معناست که امر حذف‌شده، حیات و آوای طبیعی‌ای که با خشونت جراحی شده و جای خود را به زبان و زیست‌سیاست داده است، غایبی حاضر و البته سرکوب‌شده در زیست‌سیاست است.
از دید آگامبن در کتاب «هومو ساکر» سیاست از نقطۀ تزلزل پیوند آدمی با حیات حیوانی و سرمایه‌گذاری قدرت و قانون بر ماهیت مبهم آدمی که در عین توانایی خلق زبان و جدا کردن خود از آوا و حیات حیوانی همچنان پیوندی نیم‌بند با حیات طبیعی و حیوانی دارد، بر انسان اعمال می‌شود و هومو ساکر یا انسان مقدس انسانی است که قانون و حاکمیت آن را خلق می‌کنند. هومو ساکر همان انسانی است که از آوا و حیات طبیعی و حیوانی جدا شده و زبان‌مند و به قلمرو حیات انسانی و فاضلانه وارد شده اما حیات حیوانی و آوای پیشازبان نیز همچنان به‌صورت حذف ادغامی در او وجود دارد و البته این حیات حیوانی از جانب قدرت و قانون سرکوب می‌شود و از طریق همین مکانیزم است که انسان به انقیاد قدرت درمی‌آید و در وضعیتی از حیات قرار می‌گیرد که آگامبن در کتاب «هومو ساکر» آن را «حیات برهنه» می‌نامد و تجسم حاد و صریح و شدیداً خشونت‌بار آن را در آشویتس می‌بیند.
اما نویسنده در کتاب «هومو ساکر» شکلی از حیاتِ تَکین را نیز برای آدمی مفروض می‌گیرد که بیرون از سازوکارهای قانون و قدرت است و می‌تواند آن سازوکارها را بی‌اعتبار کند و خود را از بند انقیاد برهاند.
کتاب «هومو ساکر» از مقدمه و سه بخش تشکیل شده است.
بخش‌های سه‌گانۀ کتاب «هومو ساکر» عبارتند از: «منطق حاکمیت»، «هومو ساکر» و «اردوگاه به‌مثابۀ الگوی زیست‌سیاسی امر مدرن».
پارادوکس حاکمیت، شکل قانون، ابهام امر مقدس، حیات مقدس، بدن حاکم و بدن مقدس، سیاسی‌سازی حیات، زیست‌سیاست و حقوق انسان و سیاسی‌سازی مرگ از جمله موضوعاتی هستند که در کتاب «هومو ساکر» به آن‌ها پرداخته شده است.

دربارۀ جورجو آگامبن، نویسندۀ کتاب «هومو ساکر»
جورجو آگامبن (Giorgio Agamben)، متولد 1942، فیلسوف و مقاله‌نویس و جُستارنویس ایتالیایی است. آگامبن یک فیلسوف سیاسی چپ‌گراست و بیش از هرچیز به‌خاطر نظریاتش دربارۀ وضعیت استثنایی، هومو ساکر و شکل – حیات معروف است.
از جمله آثار جورجو آگامبن می‌توان به کتاب‌های «وضعیت استثنایی»، «کودکی و تاریخ»، «زبان و مرگ»، «انسان بی‌محتوا» و «جنگ داخلی: استاسیس به‌مثابۀ پارادایم سیاسی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «هومو ساکر»
کتاب «هومو ساکر: قدرت حاکم و حیات برهنه» با ترجمه و مقدمۀ سید محمدجواد سیدی در نشر نو منتشر شده است. اساس این ترجمه، متن انگلیسی کتاب بوده است.
سید محمدجواد سیدی، متولد 1366، مترجم و مؤلف ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «نخستین دانشمند: آناکسیمندر و میراث او»، «فرجامِ عقل: فلسفۀ آلمانی از کانت تا فیشته»، «فهم پساساختارگرایی»، «نوالیس» و «جنگ داخلی: استاسیس به‌مثابۀ پارادایم سیاسی» اشاره کرد.
از سید محمدجواد سیدی مقالاتی تألیفی نیز در نشریات مختلف، از جمله در مجلۀ «سینما و ادبیات»، منتشر شده است.
از کتاب «هومو ساکر» ترجمۀ فارسی دیگری هم موجود است که مترجمان آن مراد فرهادپور و صالح نجفی هستند و نشر مرکز آن را منتشر کرده است.