تاریخ پول در ایران از صفویه تا پایان قاجاریه

کتاب «تاریخ پول در ایران» به‌قلم جمعی از نویسندگان
پول ایرانی از عصر صفویه تا قاجار چه سرگذشتی داشته، چه پیوندی با سیاست داشته و چه تأثیری بر زندگی مردم گذاشته است؟ کتاب «تاریخ پول در ایران: از صفویه تا پایان قاجاریه»، با عنوان اصلی The Monetary History of Iran: From the Safavids to the Qajars، کتابی‌ست که به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.
رودی مته، ویلم فلور و پاتریک کلاوسون، نویسندگان کتاب «تاریخ پول در ایران»، در این کتاب نه‌تنها به تاریخ فنی پول و ساخت و شکل ظاهری آن در ایران، بلکه به تاریخ سیاسی و اجتماعی و اقتصادی پول در این کشور نیز پرداخته‌اند و خط سِیرِ پول در ایران را، از عصر صفویه تا قاجار، از منظر نقش دولت و حکومت در سیاست‌های پولی ایران و تأثیر پول بر زندگی اجتماعی و اقتصادی ایرانیان مورد بررسی و تحلیل قرار داده‌اند و بیش از وجوه فنی بر این وجوه از تاریخ پول در ایران متمرکز شده‌اند.
متن اصلی کتاب «تاریخ پول در ایران» اولین بار در سال 2013 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «تاریخ پول در ایران»
چنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد، نویسندگان کتاب «تاریخ پول در ایران» در این کتاب بیش از آن‌که به مختصات فنی و ظاهری پول بپردازند و از انواع سکه و جنس آن سخن بگویند، تاریخ پول را از منظر اجتماعی و اقتصادی و سیاسی مرور و بررسی کرده‌اند.
در کتاب «تاریخ پول در ایران» سخن از رابطه و پیوند تنگانگ پول با زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم ایران در بازۀ زمانی‌ای است که این کتاب به آن اختصاص دارد.
می‌توان گفت که در کتاب «تاریخ پول در ایران» از دریچۀ پول به جامعه و اقتصاد و سیاست در ایران عصر صفوی تا قاجار پرداخته شده است.
با خواندن کتاب «تاریخ پول در ایران»، همراه با نویسندگان این کتاب، سفری در ایران را از دوران صفویان آغاز می‌کنیم و خط سِیرِ پول را در این سفر، که نقطۀ پایان آن ایران عصر قاجار است، دنبال می‌کنیم.
نویسندگان کتاب «تاریخ پول در ایران» در این کتاب سرگذشت پول را از منبع تأمین آن تا ضراب‌خانه و دربار و سپس کوچه و بازار و عرصۀ عمومی زندگی ایرانیان پی گرفته‌اند و پول ایرانی را تا کاروان‌های تجاری و بازارهای پولی امپراتوری عثمانی، اروپا و شبه قارۀ هند دنبال کرده‌اند و از موضوعاتی چون کارکردهای پول، بالا و پایین رفتن ارزش آن و پیوندش با سیاست و روابط بین‌الملل و... سخن گفته‌اند و سرگذشت و سرنوشت پول ایرانی را، از دوران صفویه تا عصر قاجار، از جنبه‌های مختلف مطالعه کرده‌اند.
کتاب «تاریخ پول در ایران» از پیشگفتار، مقدمه، سه بخش و هفت فصل تشکیل شده است. بخش اول کتاب «تاریخ پول در ایران» به تاریخ پول در عصر صفوی، بخش دوم به تاریخ پول در دوره‌های افشاریه و زندیه و بخش سوم به تاریخ پول در عصر قاجار اختصاص دارد.
فصل‌های هفت‌گانۀ کتاب «تاریخ پول در ایران» عبارتند از: «پول، فلزات و ضرب سکه»، «تجارت با شِمش»، «اقداماتی برای جلوگیری از صادرات شمش»، «سیاست ضرب سکه»، «عصر مس»، «سنّت و تحول در استفاده از پول» و «سیاست تأمین پول در شرایط نوسازی».
در بخشی از کتاب «تاریخ پول در ایران» می‌خوانید: «سیاست پولی حکومت‌های صفوی و قاجار چند هدف داشتند که کاملاً با هم سازگار نبودند: در استفاده از ضراب‌خانه به‌عنوان منبع درآمد؛ در حفظ یک معیار قابل بازبینی آسان برای اندازه‌گیری اجبارهای مالیاتی و پرداخت‌ها؛ و برای پیشبرد تجارت تا جایی که درآمد و قدرت حکومت را به اوج برساند. حکومت برای دست‌یابی به این اهداف ضراب‌خانه‌ها را همچون کارگزار اجراییِ اصلی در زمینۀ سیاست پولی ایجاد می‌کرد و قوانینی برای عملکرد آنها وضع می‌کرد. اگرچه شاهان ضراب‌خانه‌ها را برپا می‌کردند، نظارت کامل بر آنها نداشتند. ضراب‌خانه‌ها معمولاً واگذار می‌شدند و دارندگان آنها به درجات مختلف زیر نظارت حاکم قرار داشتند.
دغدغۀ اصلی حکومت افزایش درآمد بود. بنابراین اقداماتی همچون دستکاری در وزن و کیفیت سکه‌ها را با هدف مالی آنی انجام می‌داد. بااین‌حال نتیجۀ این کار تورم و بی‌ثباتی در مناسبات مبادلاتی بود. ممکن بود افزایش درآمد کوتاه‌مدت به‌دست آید، اما پیامدهای ماندگار آن بی‌اعتمادی به پول رایج حکومت، بی‌میلی بازرگانان برای آوردن پول نقد به ایران و افزایش صادرات سکه‌های خوب، همگی منفی بودند.
ایران در مقاطع بسیاری در دورۀ 1500 / 906 تا 1925 / 1344 با وضعیت پیچیده‌ای روبرو شد که در آنها ترکیبی از کمبود شمش و دشواری مالی وجود داشت.»
کتاب «تاریخ پول در ایران: از صفویه تا پایان قاجاریه» با ترجمه و مقدمۀ جواد عباسی در نشر نامک منتشر شده است. این کتاب قبلاً با همین ترجمه و در همین نشر اما تحت عنوان «تاریخ پولی ایران: از صفویه تا قاجاریه» به چاپ رسیده بود.