هفتادوپنج برگ و دیگر دست نویس‌های منتشر نشده

کتاب «هفتاد و پنج برگ» نوشتۀ مارسل پروست
یادداشت‌های پشت صحنۀ شاهکار مارسل پروست و یادداشت‌هایی دیگر از او. کتاب «هفتاد و پنج برگ و دیگر دست‌نویس‌های منتشرنشده»، با عنوان اصلی Les soixante-quinze feuillets: Et autres manuscrits inédits، شامل یادداشت‌هایی است که مارسل پروست آن‌ها را برای نوشتن رمان مشهورش، «در جستجوی زمان از دست رفته»، قلمی کرده بود. در کتاب «هفتادوپنج برگ» همچنین مجموعه‌ای از دیگر دست‌نویس‌های قبلاً منتشرنشدۀ پروست گردآوری و منتشر شده است.
با خواندن یادداشت‌های پروست در کتاب «هفتاد و پنج برگ» به تخیل او، در آن‌ هنگام که به رمان «در جستجوی زمان از دست رفته» و وقایع و شخصیت‌های آن فکر می‌کرده است، وارد می‌شویم و او را در لحظۀ پروراندن این رمان تماشا می‌کنیم.
کتاب «هفتاد و پنج برگ» هم برای آن‌ها که رمان «در جستجوی زمان از دست رفته» را خوانده‌اند کتابی جذاب و کارآمد است و هم برای منتقدان و محققان ادبیِ پروست‌پژوه. این کتاب همچنین کتابی کارآمد و آموزنده برای نویسندگان جوان و تازه‌کار است تا دریابند که نویسندگان بزرگ چگونه طرح آثارشان را می‌پرورانده‌اند و مقدمات و مواد خام نوشتن آن آثار را فراهم می‌کرده‌اند.

مروری بر کتاب «هفتاد و پنج برگ»
دست‌نوشته‌های اولیۀ شاهکارهای ادبی بخشی از تقلا و عرقریزان روح نویسندگان این شاهکارها برای اهلی‌کردن تخیلات گریزپایی را که آغازگاه آن شاهکارها هستند در خود نهفته دارند. دست‌نوشته‌های مارسل پروست در کتاب «هفتاد و پنج برگ» نیز چنین تقلاهایی را مرئی می‌کند و دری می‌گشاید به پشت‌وپسله‌های رمانی سترگ، یعنی رمان «در جستجوی زمان از دست رفته» که یکی از نخستین و مهمترین آثار مدرن ادبیات جهان است.
آن‌چه از مارسل پروست در کتاب «هفتاد و پنج برگ» منتشر شده دست‌نوشته‌هایی از اوست که پس از مرگ برنار دُ فلوآ، ناشر و ویراستار فرانسوی، در سال 2018 در خانۀ فلوآ پیدا شدند. این دست‌نویس‌ها را برادرزادۀ مارسل پروست، به‌همراه دست‌نویس‌های دیگری از پروست، به فلوآ سپرده بود. فلوآ براساس بخشی از این دست‌نویس‌ها دو کتاب «ژان سانتُی» و «ضدِ سَنت بوو» را از پروست منتشر کرد اما بخشی دیگر از آن‌ها، از جمله هفتاد و پنج برگ دست‌نویس مربوط به رمان «در جستجوی زمان از دست رفته»، را رو نکرد و فقط در مقدمه‌اش بر کتاب «ضد سنت بوو» به وجود آن هفتاد و پنج برگ اشاره‌ای کرد.
دست‌نوشته‌های مذکور همان‌هایی هستند که در کتاب «هفتاد و پنج برگ» به چاپ رسیده‌اند؛ کتابی که، علاوه بر هفتاد و پنج برگ یادداشت‌های مربوط به رمان «در جستجوی زمان از دست رفته»، دست‌نوشته‌های دیگری از پروست را هم شامل می‌شود، اگرچه بخش مهمتر دست‌نوشته‌های پروست در این کتاب، هفتاد و پنج برگ دست‌نویسی است که به رمان «در جستجوی زمان از دست رفته» اختصاص دارد و پرده از نخستین تکاپوهای ذهنی پروست برای نوشتن این رمان برمی‌دارد.
کتاب «هفتاد و پنج برگ» ما را به آغازگاه نطفه‌بستن و پرورانده‌شدن رمان «در جستجوی زمان از دست رفته» در ذهن مارسل پروست و ابتدای مسیر شکل‌گیری و ساخت‌وپرداختِ این رمان می‌برَد. خواندن این کتاب به‌مثابه سرک‌کشیدن به نخستین لحظه‌های شکل‌گیری رمان «در جستجوی زمان از دست رفته» است.
کتاب «هفتاد و پنج برگ» از پیش‌گفتاری به‌قلم ژان‌ایو تادیه، با عنوان «آن قدسی»، دو یادداشتِ توضیحی دربارۀ کتاب، به نام‌های «دست‌نویس» و «نکاتی در مورد این ویراست»، دو بخش، شامل هفتاد و پنج برگ دست‌نوشته‌های پروست که به رمان «در جستجوی زمان از دست رفته» مربوطند و دیگر دست‌نویس‌های مارسل پروست، بخشی با عنوان «یادداشت‌ها، ترتیب زمانی و تعلیقات» به‌قلم ناتالی مُریاک دی‌یر، و بخشی شامل ضمایم تشکیل شده است.
آن‌چه می‌خوانید بخشی از یکی از یادداشت‌های پروست در ارتباط با رمان «در جستجوی زمان از دست رفته» است که با عنوان «شبی در ییلاق» در کتاب «هفتاد و پنج برگ» منتشر شده است: «صندلی‌های حصیری گران‌قیمت را به زیر ایوان برده بودند چون باریدنِ چند قطره باران آغاز شده بود و پدر و مادرم پس از دمی استقامت بر صندلی‌های آهنی، برگشته بودند و در امان نشسته بودند. اما مادربزرگم، موهای جوگندمی در باد، گردش سریع و تک‌وتنهای خود را در راه‌های مشجر ادامه می‌داد چون بر این باور بود که به ییلاق می‌آییم تا در هوای آزاد باشیم و دل عالمی بسوزد به حال کسی که از هوا بهره نمی‌برد. سر به بالا، دهانش باد را نفس می‌کشید، باد می‌وزید و او را وامی‌داشت تا بگوید: "بالاخره نفسی کشیدیم." قدم تند می‌کرد، و گویی نه باران را احساس می‌کرد که آرام‌آرام به وجودش نفوذ می‌کرد و نه تمسخرهای خان‌عمویم را که از ایوان فریاد می‌زد: "اَدِل، باران دلپذیر است؛ خوب است، مگر نه؟ برای لباس جدیدت خوب است (با این حرف تلاش می‌کرد موذیانه پدربزرگم را با خود هم‌داستان کند و او به تکان‌ دادنِ سرش اکتفا کرد). البته خنده‌دار است که هرگز مثل همه نیست." این حرف را می‌زد چون به آن باور داشت. اما به این دلیل نیز این حرف را می‌زد که آن زن هرگز شبیهِ او نبود، و شاید به این دلیل که در ژرفای ذهنش – هر چند نمی‌پذیرفت – مطلقاً مطمئن نبود همیشه حق با او باشد، پس معذب نبود که "همه" را با خود همراه کند. باغ زیاد بزرگ نبود و به همین دلیل هرگز زیاد طول نمی‌کشید که مادربزرگم باز از کنارمان رد بشود. همین‌که می‌دیدمش که از راه مشجرِ میان‌بر بیرون می‌آید، رعشه‌ای به وجودم می‌افتاد، چون احساس می‌کردم که به او حرفی خواهند زد، چیزهای ناخوشایندی به او خواهند گفت که دلم را به درد می‌آوردند و حتی از این می‌ترسیدم که پدربزرگم او را مجبور کند که به خانه برگردد؛ در آن لحظات دلم می‌خواست همه را بکشم تا انتقامش را بگیرم و گاهی دیگر طاقت نمی‌آوردم می‌دویدم و خود را در آغوشش می‌انداختم و دیوانه‌وار می‌بوسیدمش تا تسلایش بدهم و به او ثابت کنم دست‌کم کسی او را درک می‌کند، بعد به اتاق‌های کوچک می‌گریختم، در آن دوران تنها پناهگاهم بودند و آن‌جا سدّ مقابل هق‌هق‌هایم را می‌شکستم.»

دربارۀ مارسل پروست
مارسل پروست (Marcel Proust)، متولد 1871 و درگذشته به سال 1922، داستان‌نویس، منتقد ادبی و مقاله‌نویس فرانسوی بود. از پروست به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین نویسندگان قرن بیستم یاد می‌شود. او، با رمان هفت‌جلدیِ «در جستجوی زمان از دست رفته» که از شاهکارهای ادبیات مدرن به‌حساب می‌آید، تأثیری چشمگیر بر جریان مدرنیسم ادبی گذاشت.
از دیگر آثار مارسل پروست می‌توان به کتاب «ضدِ سَنت بوو» اشاره کرد.
پروست در ترجمه نیز دستی داشت و دو اثر از جان راسکین را از انگلیسی به فرانسه ترجمه کرده بود.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «هفتاد و پنج برگ»
کتاب «هفتاد و پنج برگ و دیگر دست‌نویس‌های منتشرنشده» با ترجمۀ محمدمهدی شجاعی در نشر چشمه منتشر شده است.
محمدمهدی شجاعی، متولد 1365، مترجم ایرانی است. شجاعی تحصیلکردۀ ادبیات فارسی و ادبیات فرانسه در دانشگاه تهران و نیز دارای فوق لیسانس ترجمۀ فرانسه از همین دانشگاه است. او هم آثاری از ادبیات کودکان و هم آثاری از ادبیات بزرگسال را به فارسی ترجمه کرده است.
از ترجمه‌های محمدمهدی شجاعی می‌توان به کتاب‌های «تأدیب»، «کتاب مادرم»، «آموس در سرزمین تاریکی»، «زمین سرما خورده»، «خاطرات یک دیوانه و داستان‌های دیگر» و «ادبیات در مخاطره» اشاره کرد.