ایرانیان از نگاه آمریکاییان ایران عهد قاجار در روزنامه های آمریکا

کتاب «ایرانیان از نگاه آمریکاییان» اثر علیرضا ساعتچیان
کتاب «ایرانیان از نگاه آمریکاییان» شامل گزیده‌هایی از جراید ایالات متحده در فاصله زمانی 1848 تا 1926 است که در همه آنها به نوعی به ایران پرداخته شده و رویدادهای مرتبط با ایران در آن رسانه‌ها درج شده است. مدارک موجود در کتاب «ایرانیان از نگاه آمریکاییان» شامل اخبار یا یادداشت و تفسیر رویدادها می‌شود که علیرضا ساعتچیان، گردآورنده و مترجم این کتاب با جست‌وجو در آرشیو مطبوعات سایت کتابخانه کنگره آمریکا و گزینش مطالب مربوط ایران که مربوط به عصر قاجار می‌شود ترجمه آنها را انجام داده و به صورت یک کتاب منتشر کرده است.

درباره کتاب «ایرانیان از نگاه آمریکاییان»
با اینکه آمریکا یک کشور نوظهور است قدرت اصلی آن در عرصه بین‌المللی از بعد از جنگ جهانی دوم بر همگان محرز شد، اما این کشور از دیرباز برای بسیاری از ایرانیان نشانه‌ای از دنیای جدید بوده و هر دو کشور نه فقط در چهل سال گذشته و بعد از انقلاب اسلامی، بلکه از مدت‌های پیش و در زمان حکمرانی شاهان قاجار، نسبت به اخبار و مطالب همدیگر واکنش نشان می‌دادند. بخشی از این نگاه حاصل گفته‌های ایرانیانی است که به آمریکا سفر کرده‌ یا در آنجا مقیم شده بودند. این افراد از رده رجال یا طبقات بالای اجتماع بوده و تمامی جامعه ایران را نمایندگی نمی‌کرده‌اند. با همه این احوال آنچه از گفته‌های این افراد برداشت می‌شود،‌ این است که ایران به آمریکا همچون یک فرصت می‌نگریسته است؛ فرصت رها شدن از نظام قدیم بین‌الملل در حوزه‌های سیاست، اقتصاد و فرهنگ. همانطور که رضا مختاری‌اصفهانی، پژوهشگر تاریخ معاصر در مقدمه جامعی که بر کتاب «ایرانیان از نگاه آمریکاییان» نوشته به این نکته اشاره کرده و نوشته است که «آمریکا اگرچه جزیی از دنیای غرب بود، برای ایرانیان نشانه‌ای از دنیای جدید و متفاوت از قدرت‌های استعماری اروپا بود. از همین‌رو ایالات متحده را به زبان ترکی عـثمانی “ینگه دنیا” به معنای دنیای جدید می‌خواندند و بر مجهول بودن آن از سوی خود صحه می‌گذاشتند. اگر شاه‌عباس صفوی برای مقابله با پرتغالی‌ها و عثمانی‌ها دست اتحاد به‌سوی بریتانیایی‌ها دراز کرد و فتحعلی‌شاه قاجار برای مقابله با روس‌ها، فرانسوی‌ها را نیروی سوم می‌دانست اما میرزا تقی‌خان امیرکبیر، صدراعظم اصلاح‌گر ناصرالدین شاه، آمریکا را در این قامت می‌دید.» در دوره‌ای که علیرضا ساعتچیان، انتخاب کرده درواقع اولین سفارتخانه‌های دو کشور در خاک یک دیگر تاسیس شدند، اولین سفیر ایالات متحده از سوی چستر آلن آرتور رئیس جمهور وقت ایالات متحده به ایران اعزام شد. او که ساموئل گرین‌ویلر بنجامین نام داشت، مطالعات شرق‌شناسی هم داشت و به محل ماموریت خود در ایران بسیار علاقه‌مند بود. بنجامین در سال 1883 از طریق بندرانزلی وارد ایران شد و اولین سفارتخانه آمریکا در تهران را با اجاره بنایی در خیابان علاءالدوله (فردوسی فعلی) بنیان گذاشت. او بعدها تجربه دوران سفارتش را در کتاب ایران و ایرانیان قلمی کرد؛ تجربیاتی که نشان از نگاه مثبت او به ایران و تعامل وی با ایرانیان دارد. ناصرالدین شاه اما اولین سفیر خود را سال‌ها بعد از ورود بنجامین به تهران روانه واشنگتن کرد، زمانی که بنجامین با تغییر رئیس‌جمهور در آمریکا به کشورش بازگشته بود. اولین سفیر ایران در آمریکا، حسینقلی صدرالسلطنه، پسر میرزا آقاخان نوری بود. شاید جالب باشد که بدانید این حسینقلی صدرالسلطنه بود که به دلیل همین ماموریت به «حاجی واشنگتن» معروف شده است. حاجی واشنگتنی که علی حاتمی بعدها فیلمی بر اساس داستان او با نام حاجی واشنگتن و با بازی عزت‌الله انتظامی ساخت. با اینکه حضور حاجی واشنگتن در آمریکا و ارتباطات او با رسانه‌های وقت در آنجا سبب شده است که بخشی از اسناد و مدارک کتاب به آن دوران مربوط باشد اما انعکاس نام و حضور ایران در رسانه‌های ایالات متحده فقط به زمان او محدود نمی‌شود و ایران عصر قاجاری سال‌ها پیش و در آغاز سلطنت ناصرالدین شاه به صفحات اخبار و گزارش‌های این روزنامه‌ها راه یافته بود. نگاه روزنامه‌های آمریکایی به اخبار ایران متنوع بود. گاهی اخباری از وقایع سیاسی سرزمینی شرقی و گاهی اطلاعاتی از اقدام‌های اصلاحگرانه در این سرزمین بود. ادبیات و هنر سرزمین دور که دارای فرهنگ و تمدنی کهنسال بود، برای روزنامه‌نگاران این کشور و به تبع آن خوانندگان جالب بود، زیرا کم‌کم در حال شناخت دنیای جدیدی در شرق بودند که پیش از آن هیچ ذهنیتی از آن نداشتد. نکته جالب اینکه در آن زمان آمریکا به عنوان دشمن شناخته نمی‌شد و برعکس در مواجهه با دشمنان آن زمان ایران یعنی روسیه و انگلستان، به نوعی همراه و همسوی ایران به حساب می‌آمد. درواقع ایران در کشاکش رقابت روس و انگلیس گرفتار شده بود و ایالات متحده در این میان به عنوان ناظری ظاهرا بی‌طرف سعی می‌کند در لوای حمایت از ایرانیان جلوی نفوذ بیشتر روسیه و انگلیس را بگیرد. این بود که آمریکایی‌های مقیم ایران، نمادهایی برای حمایت از آزادی‌خواهان ایرانی بودند مثلا باسکرویل، معلم مدرسه آمریکایی تبریز، در کنار مشروطه‌خواهان کشته شد و مورگان شوستر، مستشار مالیه، پس از بازگشت مشروطه، در اصلاح امور مالی ایران تلاش کرد و در این راه با آنکه بیگانه بود، نمادی برای اصلاح و استقلال ایرانیان شد. گزارش‌هایی که از این تلاش‌ها در روزنامه‌های ایالات متحده درج می‌شد، می‌توانست افکار عمومی این کشور را با جنبش آزادی‌خواهی ایرانیان در مقابله با روس و انگلیس همراه سازد. همچنان‌که حسن‌ظن ایرانیان را نسبت به آمریکاییان موجب می‌شد. از همین رو در مجموع می‌توان گفت آنچه در روزنامه‌های آمریکا درباره ایران عصر قاجاری منتشر می‌شد، نگاهی مثبت و همدلانه بود؛ نگاهی که منتقد سیاست‌های بریتانیا در قبال ایران بود و خشونت روس‌ها را در دوره مشروطه تقبیح می‌کرد. بر مبنای این نگاه، قحطی دوره جنگ جهانی اول در سطور مطبوعات آمریکا جایگاهی ویژه داشت. این دست گزارش‌ها و انعکاس آنها همواره در جراید آمریکا دیده می‌شده و کتاب «ایرانیان از نگاه آمریکاییان» هم این امکان را فراهم می‌سازد که علاوه بر آگاهی از دید آمریکایی‌ها نسبت به ایران در آن زمان مشخص، خواننده با بسیاری از حوادث ریز و درشت تاریخی آشنا شود.

درباره ترجمه فارسی «ایرانیان از نگاه آمریکاییان»
مطالب کتاب «ایرانیان از نگاه آمریکاییان» را علیرضا ساعتچیان گردآوری و خود ترجمه کرده که از سوی بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.