فروپاشی نگاهی به درون رژیم شاه

کتاب «فروپاشی: نگاهی به درون رژیم شاه، بحران‌ها، تضادها و ناکامی‌هایش»، اثر هدی صابر
پژوهشی در علل درونی فروپاشی حکومت پهلوی. هدی صابر در کتاب «فروپاشی: نگاهی به درون رژیم شاه، بحران‌ها، تضادها و ناکامی‌هایش» آن دسته از عوامل فروپاشی حکومت پهلوی را تحلیل و بررسی کرده است که نه به حرکت‌های انقلابی مبارزان علیه این حکومت، بلکه به کاستی‌ها و ضعف‌های ساختاری و درونی خود حکومت پهلوی ربط داشته‌اند.
کتاب «فروپاشی» بر ساختار درونی حکومت پهلوی و ناکارآمدی این حکومت در مواجهه با بحران‌ها در دهۀ 50 خورشیدی، یعنی آخرین سال‌های حکومت پهلوی، متمرکز است.
هدی صابر در مقدمۀ کتاب «فروپاشی» درباره رویکرد و هدف خود در این کتاب و روش بررسی خود می‌نویسد: «آنچه مسلّم است، هر بررسی به دنبال آن است تا نتیجه‌ای مشخص را اثبات کند. فروپاشی نیز با پیروی از این قاعده کلی، بر آن است با نگاهی به درون رژیم و روشن ساختن پوسیدگی‌ها، عقب‌ماندگی‌ها، تضادها و ضعف‌های اساسی‌اش، بی‌قابلیتی آن را برای تحول و بی‌صلاحیتی‌اش را برای گذار از شرایط بستۀ دیکتاتوری به وضعیت باز دموکراسی روشن سازد؛ پروسۀ ناموفقی که از نیمۀ دهۀ 50 برای آن خیز برداشته بود.
روش این بررسی، شیوه از بیرون به درون است. بدین مضمون که ابتدا شرایط جهانی دهۀ 1970، در حد ضرورت، تشریح و سپس از جهان به ایران وارد شده و ضمن ارتباط دادن شرایط بین‌المللی و اوضاع داخلی ایران، موقعیت رژیم شاه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.»

مروری بر کتاب فروپاشی
کتاب «فروپاشی» شامل مقدمه‌ای از سعید مدنی، مقدمۀ هدی صابر در توضیح و معرفی محتوا و بخش‌های مختلف کتاب و دو بخش با عنوان «نگاهی به جهان» و «اقتصاد در بحران» است.
کتاب با مقدمۀ سعید مدنی آغاز می‌شود. سعید مدنی در مقدمه‌اش بر کتاب «فروپاشی»، پس از اشاره‌ای به توانایی‌های هدی صابر در زمینۀ پژوهش، تصویری از حال‌وهوای کلی کتاب به دست داده و ضمن توضیح نظریه‌های مربوط به فروپاشیِ حکومت‌ها و نظام‌های سیاسی، به معرفی مباحثی که هدی صابر در کتاب «فروپاشی» مطرح کرده پرداخته است. چنانکه سعید مدنی در این مقدمه توضیح می‌دهد، هدی صابر این تحقیق را در سال‌های 61 ـ 1360 انجام داده بوده است.
بعد از مقدمۀ سعید مدنی، مقدمۀ خود هدی صابر آمده که در آن درباره کتاب توضیح داده شده است.
بخش اول کتاب «فروپاشی» به بحث درباره اوضاع جهان در دهۀ 1970 میلادی، همان دهه‌ای که رژیم شاه در پایان آن سقوط کرد، اختصاص دارد. هدی صابر این بحث را با بررسی بحران‌های ایالات متحده امریکا آغاز می‌کند و آن‌گاه وضعیت دولت ایران در آن دهه را در متن اوضاع جهان در همان دهه بررسی می‌کند و به بحران روابط میان ایران و امریکا و اختلافات میان دولت‌های این دو کشور در نیمۀ دوم دهۀ 50 خورشیدی می‌پردازد.
در بخش دوم کتاب «فروپاشی» به برنامه‌های اقتصادی و سیاسی و اجتماعی حکومت پهلوی در دهۀ 50 خورشیدی و بحران‌های درونی این حکومت و ضعف‌ها و ناکارآمدی‌هایی که فروپاشی آن را رقم زد پرداخته شده است.
هدی صابر، چنانکه خود نیز در کتاب «فروپاشی» تأکید کرده است، در این کتاب بر آن نیست که به تأثیر فعالیت‌های سیاسی و مبارزات مخالفان رژیم شاه در فروپاشی این رژیم بپردازد. او از منظری دیگر به موضوع فروپاشی رژیم شاه پرداخته و عواملی را بررسی کرده است که این رژیم را به‌تدریج و از درون به سمت سقوط و فروپاشی سوق ‌داد. او خود در این باره می‌نویسد: «فروپاشی نه تحلیل انقلاب و علت‌یابی و تشریح شرایط سیاسی و اجتماعی بیرونی منجر به سقوط رژیم، که نگاهی از درون به ضعف‌ها و تضادها و روندهای ناکام و ناموفق آن، در مسیر دگرگونی و تحول است.»
صابر در کتاب «فروپاشی» می‌خواهد نشان دهد که یک نظام سیاسی بسته و مبتنی بر اختناق چگونه با ضعف‌ها و کاستی‌هایش اسباب و زمینه‌های زوال و سقوط خود را فراهم می‌کند.
کتاب «فروپاشی: نگاهی به درون رژیم شاه، بحران‌ها، تضادها و ناکامی‌هایش» در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.

درباره هدی صابر، نویسنده کتاب فروپاشی
هدی رضازاده صابر، متولد 1337 و درگذشته به سال 1390، پژوهشگر و روزنامه‌نگار ایرانی، مقاله‌نویس، فعال ملی ـ مذهبی و از گردانندگان مجلۀ «ایران فردا» بود. او در اواخر سال 1358 وارد صدا و سیما شد و به عنوان نویسنده و پژوهشگر در گروه اقتصاد صدا و سیما به کار پرداخت و بر اساس بعضی از کارهایش هم برنامۀ تلویزیونی ساخته شد. او همچنین در دوره‌ای که مهندس عزت‌الله سحابی ریاست سازمان برنامه را بر عهده داشت، معاون مهندس سحابی در این سازمان بود.
در دهۀ 70 خورشیدی هدی صابر به همکاری با مؤسسۀ عالی پژوهشِ سازمان تأمین اجتماعی پرداخت. از دیگر فعالیت‌های او کار در شرکتی خصوصی، که مؤسسان آن خودش و چند نفر از دوستانش بودند، در زمینۀ کارآفرینی، توانمندسازی و مطالعات اقتصادی و اجتماعی بود.
از جمله کارهای پژوهشی هدی صابر می‌توان به پژوهش‌هایی برای شرکت نفت، پژوهش‌هایی در زمینۀ تاریخ، پژوهش‌هایی در زمینۀ ورزش، بررسی توسعۀ اقتصادی در غرب و رَوَندهای اقتصادی در کشورهای در حال توسعه و تحلیل برنامه‌های عمرانی اشاره کرد. هدی صابر همچنین پروژه‌هایی را در زمینۀ توانمندسازی 250 جوان در خرمشهر و پروژه‌ای هم در زمینۀ نهادهای خیریه‌ای در ایران انجام داده است.
هدی صابر فیلمی هم درباره دکتر محمد مصدق، با عنوان «مصدق از نگاهی دیگر»، ساخته است. در این فیلم با نزدیکان دکتر مصدق گفت‌وگو شده و آن‌ها خاطرات خود را از مصدق نقل کرده‌اند.

رتبۀ کتاب «فروپاشی» در گودریدز: 3.55 از 5.