پدران بنیان گذار ایران جدید: سیدحسن تقی زاده مشروطه خواه لیبرال

کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده» به‌کوشش فرهاد سلیمان‌نژاد و به‌قلم جمعی از نویسندگان
کتابی دربارۀ زندگی فکری و سیاسی یکی از بنیانگذاران ایران جدید. کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده» اولین کتاب از مجموعه‌ای با عنوان «پدران بنیان‌گذار ایران جدید» است که دبیری آن را فرهاد سلیمان‌نژاد به‌عهده دارد.
مجموعۀ «پدران بنیان‌گذار ایران جدید» مجموعه‌ای است که با رویکرد نشان دادن دستاوردهای روشنفکران ایرانیِ پیش از دهۀ 1320 خورشیدی و نیز نگاه نقادانه به دیدگاه‌های آن‌ها فراهم آمده است.
این روشنفکران، چنانکه فرهاد سلیمان‌نژاد در مقدمۀ کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده» توضیح داده است، کسانی هستند که سنگ بنای تجددخواهی در ایران را بنا نهادند و این پروژه را پیش بردند و ایران مدرن را پایه گذاشتند.
ویژگی روشنفکرانی که در مجموعۀ «پدران بنیان‌گذار ایران جدید»، از جمله کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده»، به افکار سیاسی آن‌ها و دستاوردهایشان پرداخته شده است، چنانکه فرهاد سلیمان‌نژاد در مقدمه‌اش بر همین کتاب توضیح می‌دهد، ایران‌دوستی است. آن‌ها، فارغ از هر مرام و مشربی، پیشرفت ایران را می‌خواسته‌اند و برای آن می‌کوشیده‌اند.
در مجموعۀ «پدران بنیان‌گذار ایران جدید» از میراث روشنفکرانی سخن رفته است که از عصر ناصرالدین‌شاه تا دوران مشروطه و نیز در ابتدای دوران پهلوی اول، در آوردن اندیشۀ سیاسی مدرن به ایران و مدرن‌سازی این کشور و پایه‌گذاری نهادهای مدرن در آن کوشیدند. رویکرد این مجموعه، از جمله کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده»، این است که دستاوردهای مثبت این روشنفکران، که امروز نیز به کار می‌آید، معرفی و شناخته شود و نیز وجوه قابل نقد اندیشه‌ها و اقدامات آنان با نگاهی نقادانه مورد بررسی قرار گیرد.
کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده» شامل مقالاتی از پژوهشگران و متخصصانی است که هر یک به وجهی از کارنامۀ سیدحسن تقی‌زاده پرداخته‌اند.

مروری بر کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده»
چنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد، کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده» اولین کتاب از مجموعۀ «پدران بنیان‌گذار ایران جدید» است.
کتاب «مشروطه‌خواه لیبرل: سیدحسن تقی‌زاده» با مقدمه‌ای از فرهاد سلیمان‌نژاد درباب مجموعۀ «پدران بنیان‌گذار ایران جدید» آغاز می‌شود. در این مقدمه همچنین توضیحاتی دربارۀ کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده» و اهمیت پرداختن به تقی‌زاده ارائه شده است.
کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده» از سیزده مقاله از پژوهشگران گوناگون تشکیل شده است. در مقالات این کتاب، به دوره‌های مختلف زندگی فکری و فرهنگی و سیاسی سیدحسن تقی‌زاده و شرح زندگی او پرداخته شده است.
کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده» صرفاً به فعالیت‌ها و دیدگاه‌های سیاسی تقی‌زاده نمی‌پردازد و بر کارهای فرهنگی و ادبی و پژوهشی او نیز نور می‌تاباند.
مقالات سیزده‌گانۀ کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده» عبارتند از: «مروری بر زندگی سیدحسن تقی‌زاده: از تولد تا پایان انقلاب مشروطه» نوشتۀ ایرج افشار، «سیدحسن تقی‌زاده در دوره‌ی پهلوی اول» نوشتۀ کاوه بیات، «از متحدی قابل‌اعتماد تا رقیبی حیله‌گر: نگاهی به روابط متغیر سیدحسن تقی‌زاده و ارامنه در جریان انقلاب مشروطه‌ی ایران» نوشتۀ حوری بربریان، «تحلیلی بر سخنان سیدحسن تقی‌زاده در مجلس اول از منظر دانش حقوق» نوشتۀ فردین مرادخانی، «فعالیت‌های ضدامپریالیستی سیدحسن تقی‌زاده در خارج از ایران و تلاش‌های او در دفاع از حق حاکمیت ایران در سال‌های 1908 تا 1918» نوشتۀ منصور بنکداریان، «تقی‌زاده در برلین (1922 – 1915)» نوشتۀ تیم اپکنهانس، «به‌هم‌بافتن سنت و مدرنیته: تار روش سیدحسن تقی‌زاده و پود تقویم یزدگردی» نوشتۀ سیمون کریستوفورتی، «یادداشت‌هایی بر مقالات شاهنامه‌شناختی استاد تقی‌زاده» نوشتۀ سجاد آیدنلو، «نیوشاگان و برگزیدگان زن مانوی: مدارکی در زمینه‌ی ساختار طبقاتی، وظایف مذهبی و تبلیغات دینی» نوشتۀ محمد شکری فومشی، «تأثیر مطالعات فرهنگی بر اندیشه‌ی سیاسی تقی‌زاده» نوشتۀ مجید دهقانی، «نگاهی به جشن‌نامه‌ی سیدحسن تقی‌زاده به دبیری والتر برونو هنینگ و احسان یارشاطر (1962)» نوشتۀ محمدتقی عطائی، «تجدد، اودیسه‌ی درراه‌مانده‌ی ایرانی: تأملی بر نگرش سیدحسن تقی‌زاده، شیخ فضل‌الله نوری و ابوالقاسم‌خان ناصرالملک به مدرنیته» نوشتۀ محمد شعله‌سعدی و «مشروطه‌خواه لیبرال: درآمدی بر اندیشه‌ی سیاسی سیدحسن تقی‌زاده» نوشتۀ فرهاد سلیمان‌نژاد.
گفتنی است که از بین مقالات گردآوری و منتشر شده در کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده»، مقاله‌های ایرج افشار، حوری بربریان، منصور بنکداریان، تیم اپکنهانس و سیمون کریستوفورتی به زبان انگلیسی نوشته شده بوده‌اند و به‌جز مقالۀ ایرج افشار، باقی آن‌ها را فرهاد سلیمان‌نژاد خود به فارسی ترجمه کرده است.
آنچه در ادامه می‌خوانید قسمتی از مقالۀ فرهاد سلیمان‌نژاد، با عنوان «مشروطه‌خواه لیبرال: درآمدی بر اندیشه‌ی سیاسی سیدحسن تقی‌زاده» از کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده» است: «آن‌چه در طول همه‌ی این سال‌ها، تحت سیطره‌ی بلامنازعِ روایت آدمیت از نهضت مشروطه و نیروهای دخیل در آن، تندروی و افراطی‌گری تقی‌زاده در برهه‌ی مجالس اول و دومِ مشروطه خوانده شده است، درواقع، هیچ نیست جز تعبیری خصمانه از ایستادگی تقی‌زاده در دفاع از برخی اصول سیاسی و اخلاقی ماهیتاً لیبرالی مشروطیت، مهم‌تر از همه دو اصل تفکیک قوا و متساوی‌الحقوق بودن همگان در برابر قانون، که گنجانده‌شدنشان در متن متممِ قانون اساسی مشروطه را، نظر به مرام‌نامه‌ی فرقه‌ی دموکرات و عضویت تقی‌زاده در هیئت تدوین متممِ قانون اساسی، می‌توان محصول تلاش‌ها و ایستادگی‌های او قلمداد کرد. درواقع، به یک معنا، طرحِ اتهامِ تندروی و افراطی‌گری به تقی‌زاده، تلویحاً به معنی تعطیل‌کردن برخی از مهم‌ترین اصول مشروطیت است؛ چراکه فروکش‌کردن مجادلات سیاسی آن برهه‌ی پرتنش، تا آن‌جا که به نقش تقی‌زاده ربط دارد، تنها با عدم ایستادگی او در دفاع از آن اصول ممکن بود ولاغیر. البته، این بدین معنا نیست که در آن برهه، افراط و تندروی نبود؛ حتماً بود. توهین‌ها و هتاکی‌های برخی روزنامه‌ها، در رأس همه‌ی آن‌ها صور اسرافیل و مساوات، به محمدعلی‌شاه قاجار امری ناپسند و مذبوحانه بود. اما، همان‌طور که مستند خواهد شد، تقی‌زاده خود در جرگه‌ی مخالفان اصلی این بی‌حرمتی‌های بی‌شرمانه و از آن فراتر خواستار برخورد قانونی با آن‌ها بود.»
کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده» در نشر اگر منتشر شده است.

دربارۀ فرهاد سلیمان‌نژاد، دبیر مجموعۀ «پدران بنیان‌گذار ایران جدید»
فرهاد سلیمان‌نژاد، متولد 1362، پژوهشگر تاریخ اندیشۀ سیاسی جدید در غرب و ایران است. به‌‌جز کتاب «مشروطه‌خواه لیبرال: سیدحسن تقی‌زاده»، کتاب «طلایه‌دار مدرنیسم سیاسی در ایران: میرزا فتحعلی آخوندزاده» هم به‌دبیری سلیمان‌نژاد در مجموعۀ «پدران بنیان‌گذار ایران جدید» منتشر شده است.
سلیمان‌نژاد همچنین کتاب «ضد روشنگری، از قرن هجدهم تا امروز» را به فارسی ترجمه کرده است.