امپریالیسم عناصر و خاستگاه های حاکمیت توتالیتر

کتاب «عناصر و خاستگاه‌های حاکمیت توتالیتر: امپریالیسم» اثر هانا آرنت
دومین بخش از کتاب مشهور و مهم هانا آرنت. کتاب «امپریالیسم» (Imperialismus) ترجمۀ فارسی بخش دوم کتاب «عناصر و خاستگاه‌های حاکمیت توتالیتر» هانا آرنت است.
کتاب «عناصر و خاستگاه‌های حاکمیت توتالیتر»، با عنوان اصلی Elemente und Ursprünge totaler Herrschaft، ویراست آلمانی کتابی است که آرنت اولین بار آن را در سال 1951 با عنوان «خاستگاه‌های توتالیتاریسم»The Origins of) (Totalitarianism به زبان انگلیسی منتشر کرد.
هانا آرنت بعد از انتشار نسخۀ انگلیسی کتاب «عناصر و خاستگاه‌های حاکمیت توتالیتر» نسخه‌ای آلمانی هم از این کتاب تدارک دید. این نسخۀ آلمانی در سال 1955 منتشر شد و کارل یاسپرس، فیلسوف آلمانی و استاد هانا آرنت، بر آن مقدمه‌ای نوشت که ترجمۀ فارسی آن در ابتدای ترجمۀ فارسی بخش اول کتاب «عناصر و خاستگاه‌های حاکمیت توتالیتر»، یعنی کتاب «یهودی‌ستیزی»، آمده است.
کتاب «عناصر و خاستگاه‌های حاکمیت توتالیتر»، چنانکه در مقدمۀ مهدی تدینی بر ترجمۀ فارسی کتاب «یهودی‌ستیزی» اشاره شده، «پرحجم‌ترین کتاب و به گمان بسیاری اثر اصلی هانا آرنت است.»
آرنت در کتاب «عناصر و خاستگاه‌های حاکمیت توتالیتر» به ریشه‌یابی و تحلیل پدیده‌ای پرداخته که از پدیده‌های سیاسی مخوف تاریخ قرن بیستم است و فجایع بی‌شماری به بار آورده است.
کتاب «عناصر و خاستگاه‌های حاکمیت توتالیتر» به ما می‌گوید که حکومت‌های تمامیت‌خواه چه نوع حکومت‌هایی هستند، ریشه در چه ایدئولوژی‌ها و چه افکار و اهداف سیاسی‌ای دارند، چطور شکل گرفته و تکوین یافته‌اند و به چه نحوی عمل می‌کنند.
آرنت، که در بخش اول کتاب «عناصر و خاستگاه‌های حاکمیت توتالیتر» از یکی از عناصر برسازندۀ توتالیتاریسم، یعنی «یهودی‌ستیزی»، سخن گفته بود در بخش دوم این کتاب، که ترجمۀ فارسی آن در قالب کتاب «امپریالیسم» که عنوان بخش دوم کتاب آرنت است ارائه شده، از امپریالیسم به‌عنوان یکی دیگر از عناصر برسازندۀ توتالیتاریسم سخن می‌گوید و این پدیده و مفهوم را در بستری تاریخی و اقتصادی و سیاسی و ایدئولوژیک مورد بررسی قرار می‌دهد تا بعد از آن و در بخش سوم کتاب، برپایۀ آنچه در دو بخش نخست به آن پرداخته، به خود پدیدۀ مخوف توتالیتاریسم بپردازد.
کتاب «عناصر و خاستگاه‌های حاکمیت توتالیتر» از سه بخش تشکیل شده که عبارتند از: «یهودی‌ستیزی»، «امپریالیسم» و «توتالیتاریسم». هر یک از این سه بخش، چنانکه در مقدمۀ ترجمۀ فارسی کتاب «یهودی‌ستیزی» توضیح داده شده، به‌دلیل حجم بالایی که داشته‌اند، در فارسی در قالب کتابی مجزا ترجمه شده‌اند.

مروری بر کتاب «امپریالیسم»
چنانکه گفته شد، کتاب «امپریالیسم» بخش دوم کتاب «عناصر و خاستگاه‌های حاکمیت توتالیتر» هانا آرنت است و در آن از امپریالیسم، به‌عنوان یکی از عناصری که توتالیتاریسم با آن در پیوند است و ریشه در آن دارد، سخن رفته است.
آرنت که در بخش نخست کتاب «عناصر و خاستگاه‌های حاکمیت توتالیتر»، یعنی کتاب «یهودی‌ستیزی»، پدیدۀ یهودی‌ستیزی را در نسبت با فروپاشی دولت – ملت در اروپا مورد بررسی و تحلیل قرار داده و از آن به‌عنوان یکی از عناصر برسازندۀ توتالیتاریسم سخن گفته، در کتاب «امپریالیسم» رابطۀ ظهور امپریالیسم با فروپاشی دولت – ملت در اروپا را مورد واکاوی قرار می‌دهد تا یکی دیگر از عناصر و خاستگاه‌های توتالیتاریسم را مرئی کند و سازوکار آن را شرح دهد.
کتاب «امپریالیسم» یک روایت تاریخی - تحلیلی از ظهور امپریالیسم در اروپا و ریشه‌های اقتصادی آن است. آرنت در کتاب «امپریالیسم» با نگاهی واقع‌بینانه و نه احساسی به امپریالیسم و استعمار می‌نگرد تا نشان دهد چه عوامل و اقتضائات اقتصادی‌ای در ظهور اندیشه‌های امپریالیستی در اروپا و عمل به این اندیشه‌ها نقش داشتند.
با خواندن کتاب «امپریالیسم» برایمان روشن می‌شود که چه تضادی میان دولت – ملت و استعمار وجود داشته است.
آرنت در کتاب «امپریالیسم» سازوکار امپریالیسم را شرح می‌دهد و ظهور آن را در متن تاریخ اروپا مورد واکاوی قرار می‌دهد. او در این کتاب، با مرور و واکاوی تاریخ امپریالیسم و پرداختن به عواملی که سبب‌ساز آن شدند، این زمینه و مقدمه را فراهم می‌کند که برسد به خود پدیدۀ توتالیتاریسم و نشان دهد که توتالیتاریسم چگونه پایه‌های خود را بر امپریالیسم بنا کرد و امپریالیسم چگونه شرایط را برای ظهور و استقرار حاکمیت‌های مخوف توتالیتر در قرن بیستم مهیا کرد. این شرایط، چنانکه در کتاب «امپریالیسم» نشان داده شده، با فروپاشی دولت – ملت و جایگزینی آن با اندیشۀ سلطه بر جهان و حکومت جهانی و تصرف سرزمین‌هایی خارج از مرزهای ملی فراهم شد و توتالیتاریسم از چنین شرایطی بود که سربرآورد.
آرنت با طرح مبحث امپریالیسم، ما را برای ورود به بخش سوم و پایانی کتاب «عناصر و خاستگاه‌‌های حاکمیت توتالیتر»، یعنی بخش «توتالیتاریسم»، آماده می‌کند.
کتاب «امپریالیسم»، همان‌طور که در مقدمۀ مهدی تدینی بر ترجمۀ فارسی آن اشاره شده، موضوعاتی گسترده، «از آثار نویسندگانی چون فرانتس کافکا، رودیارد کیپلینگ و جوزف کنراد تا مباحثی دربارۀ حقوق بشر و زندگی بی‌تابعیت‌شدگان و مهدورالدم‌های مدرن در گوشۀ اردوگاه‌ها، از نژادباوری و جنبش‌های پان‌ژرمنیست و پان‌اسلاویست در اروپا تا حاکمیت بوروکراتیک در مناطق استعماری و درگیری بوئرهای هلندی‌تبار با انگلیسی‌های امپریالیست در مستعمرۀ دماغۀ امید نیک» را دربرمی‌گیرد.
کتاب «امپریالیسم» از پیش‌گفتار و پنج فصل تشکیل شده است. فصل‌های پنج‌گانۀ کتاب «امپریالیسم» عبارتند از: «رهایش سیاسی بورژوازی»، «تکامل پیشاامپریالیستی مفهوم نژاد»، «نژاد و بوروکراسی»، «امپریالیسم قاره‌ای و جنبش‌های پان» و «افول دولت – ملت و پایان حقوق بشر».

دربارۀ هانا آرنت
هانا آرنت (Hannah Arendt)، زادة 1906 در آلمان و درگذشته به سال 1975 در امریکا، از فیلسوفان و نظریه‌پردازان سیاسی مطرح قرن بیستم است. آرنت یهودی بود و با قدرت گرفتن نازی‌ها در آلمان از کشور خود به فرانسه گریخت و از آنجا نیز، به دلیل اینکه فرانسه نیز داشت به اشغال آلمان نازی درمی‌آمد، به امریکا مهاجرت کرد. وضعیت مهاجران و آوارگان و پناهندگان سیاسی یکی از دغدغه‌های آرنت بود و در مباحث نظری‌اش به این موضوع می‌پرداخت. او همچنین در مدتی که در فرانسه اقامت داشت با سازمانی که کودکان یهودی بی‌سرپرست را به فلسطین انتقال می‌داد همکاری می‌کرد.
آرنت در دانشگاه و در رشتۀ فلسفه شاگرد مارتین هایدگر، ادموند هوسرل و کارل یاسپرس بود. زمینۀ اصلی کار فلسفی او فلسفه و نظریۀ سیاسی بود. نظریات آرنت در باب توتالیتاریسم، حقوق بشر و مسئلۀ شَر از جمله نظریات مطرح او در حوزه فلسفۀ سیاسی است.
از کتابهای آرنت می‌توان به «وضع بشر»، «آیشمن در اورشلیم: گزارشی در باب ابتذال شَر»، «محبت و آگوستین قدیس» و «انقلاب» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «امپریالیسم»
کتاب «امپریالیسم» با ترجمه و مقدمۀ مهدی تدینی در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه تجدید چاپ شده است. این کتاب قبلاً با همین ترجمه در نشر ثالث منتشر شده بود.
مهدی تدینی، متولد 1359، مترجم و روزنامه‌نگار ایرانی و پژوهشگر حوزۀ تاریخ و اندیشۀ سیاسی است. او دبیری بخش جامعه‌شناسی سیاسی نشریۀ «سیاست‌نامه» و نیز دبیری بخش علوم اجتماعی و فلسفۀ نشر ثالث را در کارنامۀ کاری خود دارد.
تدینی کتاب‌های زیادی را در زمینۀ فلسفه و علوم سیاسی ترجمه و منتشر کرده که از آن میان می‌توان به کتاب‌های «بوروکراسی»، «لیبرالیسم»، «نظریه‌های فاشیسم»، «فاشیسم و کاپیتالیسم: نظریه‌هایی دربارۀ خاستگاه‌ها و کارکرد اجتماعی فاشیسم»، جنبش‌های فاشیستی: بحران نظام لیبرالی و تکامل فاشیسم»، «قرن بیستم: ایدئولو‌ژی‌های خشونت»، «بولشویسم از موسی تا لنین: گفتگویی میان من و آدولف هیتلر» و «گفتگو با موسولینی» اشاره کرد.