ملخک بازی زندگی آرمانشهر

کتاب «ملخک» نوشتۀ برنارد سوتس
به‌راستی حق با کدام است؟ ملخ یا مورچه؟ برنارد سوتس در کتاب «ملخک» می‌گوید ملخ. پاسخ او البته پاسخی متفاوت با نتیجه‌گیری اخلاقی حکایت معروف و قدیمی ملخ و مورچه است اما اگر کتاب «ملخک» را بخوانید درمی‌یابید که چرا سوتس از ملخِ بازیگوش دفاع می‌کند نه از مورچۀ کاری.
کتاب «ملخک: بازی، زندگی، آرمانشهر»، با عنوان اصلی The Grasshopper: Games, Life and Utopia، برمبنای حکایتی بسیار قدیمی از یونان باستان نوشته شده که همه احتمالاً آن را شنیده‌اید: حکایت مورچه‌ای سختکوش و آینده‌نگر که سراسر تابستان را کار می‌کند تا برای زمستان آذوقه ذخیره کند و درنمانَد و ملخی بازیگوش و بی‌خیال و تنبل که تابستان به بازی مشغول است و فکر زمستانش را نمی‌کند و در زمستان محتاج لقمه‌ای غذا می‌شود و سراغ مورچه می‌رود اما مورچه به او کمکی نمی‌کند. این حکایت، برگرفته از کتاب «افسانه‌های اِزوپ» است اما برنارد سوتس در کتاب «ملخک» نتیجۀ اخلاقی آن را وارونه و نقض کرده و حکایت را از منظری دیگر دیده و این‌بار، با استدلال‌ها و بحث‌های شیرین و جذاب فلسفی، حق را به ملخ داده است نه مورچه.
کتاب «ملخک» کتابی است درباب فلسفۀ بازی. این کتاب اما یک کتاب معمولِ فلسفی نیست و رویکردِ آکادمیک ندارد. برنارد سوتس در کتاب «ملخک» مفاهیم و استدلال‌های فلسفی مدّ نظرش را با قصه‌پردازی و نقل حکایت‌‌های مختلف بیان کرده و از همین‌رو کتاب «ملخک» کتابی است که با مخاطبانی از اقشار گوناگون به‌خوبی ارتباط برقرار می‌کند.
کتاب «ملخک»، چنانکه در مقدمۀ آرش فرزاد بر ترجمۀ فارسی این کتاب اشاره شده، از نظر گوناگونی شیوه‌های روایی و روش نویسنده در بیان اندیشه‌هایش، همیشه مورد توجه و تحسین منتقدان بوده و بسیاری از آن به‌عنوان یکی از لذت‌بخش‌ترین کتاب‌های فلسفی یاد کرده‌اند.
متن اصلی کتاب «ملخک» اولین بار در سال 1978 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «ملخک»
شخصیت اصلی کتاب «ملخک» همان ملخی است که در حکایت مشهور کتاب «افسانه‌های اِزوپ» به‌عنوان نماد و تجسم تنبلی و بیکارگی به ما معرفی شده است؛ ملخی که سزای بیکارگی و بی‌خیالی و تنبلی‌اش را می‌بیند و در زمستان که گرسنه است مورچۀ کوشا کمکش نمی‌کند.
در کتاب «ملخک» اما آن ملخِ بی‌خیال و تنبل و بازیگوش که اِزوپ او را به‌عنوان درسِ عبرت پیش روی ما گذاشته بود به‌عنوان مظهر خرد و فرزانگی معرفی می‌شود.
ملخِ کتاب «ملخک» برنارد سوتس، چنانکه در ابتدای این کتاب و بخش معرفی شخصیت‌های کتاب معرفی شده است، «یک کارورز کاهل ولی اندیشمند در حشره‌شناسیِ کاربردی» است. این ملخ، یک فیلسوفِ طرفدار بازی و بیکارگی است و پشت بازی و بیکارگی فلسفه‌‌ای یافته و آن را به‌عنوان شکل درست و آرمانی زندگی مطرح می‌کند و البته مرگی را هم که پیامد ناگزیر این شیوه از زیستن در زمانه‌ای است که اکثریت جور دیگر و مورچه‌وار زندگی می‌کنند، می‌پذیرد اما قبل از آنکه تسلیم این مرگ ناگزیر بشود از آرمان خود و مرگی که به‌دنبال آن می‌آید، دفاع می‌کند.
برنارد سوتس در دیباچۀ کتاب «ملخک» ملخِ کتاب خود را «نمونۀ روشن – و بازگویندۀ شیوای – ارزشمندترین شیوۀ زندگی» و یک آرمان‌شهراندیشِ کوشا که از زمانه‌اش پیش است توصیف و معرفی می‌کند. سوتس از زبان ملخِ کتاب خود می‌گوید که «هستیِ آرمان‌شهر در بنیاد وابسته به بازی‌کردن است، و از این رو این کتاب بیش از همه در پی فرمول‌بندی یک نظریۀ بازی‌هاست.»
سوتس البته تأکید می‌کند که نظریه‌ای که او در کتاب «ملخک» به تبیین آن می‌پردازد ربطی به آنچه در محافل رسمی با عنوان «نظریۀ بازی» شناخته می‌شود ندارد و در حوزۀ جامعه‌شناسی یا روانشناسی اجتماعی هم نیست و گرایش آن فلسفی است. او در دیباچۀ کتاب «ملخک» از ما می‌خواهد که برخلاف ویتگنشتاین، که بازی‌ها را چندان به جد نمی‌گرفت و بر آن‌ها درنگ نمی‌کرد، در بازی‌ها تأمل کنیم.
در طول کتاب «ملخک» شاهد بحث‌های جذاب ملخِ فیلسوف با شاگردان شکاک او هستیم؛ شاگردانی که مدام پرسش‌هایی را مطرح می‌کنند و استاد خود را به چالش می‌کشند و ملخ فرزانه هم در پاسخ به این شاگردان، به تبیین و شرح نظریۀ خود می‌پردازد.
چنانکه پیش‌تر اشاره شد در کتاب «ملخک» با طرح مفهومی فلسفی در هیئت قصه و حکایت مواجهیم و همین ویژگی، این کتاب را به یک کتاب فلسفی شیرین و جذاب و متفاوت با کتاب‌های فلسفی آکادمیکِ صرفاً نظری تبدیل کرده است. درواقع برنارد سوتس در این کتاب، در سخن از بازی به‌عنوان شیوه‌ای آرمانی از زیستن، فُرمی بازی‌گونه و بازیگوشانه و سرخوشانه را برگزیده است و کتابش دربارۀ بازی را همچون تجسمی از بازی تألیف کرده است.
کتاب «ملخک» از دیباچه، پانزده فصل و دو پیوست به نام‌های «ابله بر سر تپه» و «ویتگنشتاین در چمن‌زار» تشکیل شده است.
فصل‌های پانزده‌گانۀ کتاب «ملخک» عبارتند از: «مرگ ملخ»، «شاگردان»، «ساخت یک تعریف»، «شوخی‌گیران، متقلبان، بازی‌خراب‌کنان»، «بازگشت به خانه از مسیر طولانی‌تر»، «ایوان و عبدل»، «بازی‌ها و پارادکس»، «کوه‌نوردی»، «ضربۀ وارونه»، «پیشۀ فوق‌العادۀ پرفیریو اسنیک»، «شرح حال بارتولومه درگ»، «بازی‌های باز»، «آماتورها، حرفه‌ای‌ها، و بازی‌هایی که آدم‌ها می‌کنند»، «رستاخیز» و «گره‌گشایی».

دربارۀ برنارد سوتس، نویسندۀ کتاب «ملخک»
برنارد هربرت سوتس (Bernard Herbert Suits)، متولد 1925، استاد دانشگاه و فیلسوف امریکایی است. پژوهش‌های فلسفی سوتس بر بازی‌ها و بازی‌کردن متمرکز است و ایده‌های خلاقانه‌اش در این زمینه بسیار مورد توجه محافل دانشگاهی و غیردانشگاهی قرار گرفته است.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «ملخک»
کتاب «ملخک: بازی، زندگی، آرمانشهر» با ترجمه و مقدمۀ آرش فرزاد در نشر بیدگل منتشر شده است.
آرش فرزاد، متولد 1363 در خوزستان، مترجم ایرانی است. فرزاد دانش‌آموختۀ مترجمی زبان انگلیسی و مطالعات امریکای شمالی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌ «چرا سیاستمداران دروغ می‌گویند: حقایقی در باب دروغ‌پردازی در سیاست بین‌الملل» (ترجمۀ مشترک با محمد حیدری) اشاره کرد.