ایران و همسایگان روابط دیپلماتیک ایران با بریتانیا و ترکیه و روسیه

کتاب «ایران و همسایگانش» اثر فریدون آدمیت
پژوهشی تاریخی دربارۀ روابط ایران با انگلیس، روسیه و ترکیه در دهه‌های آغازین قرن نوزدهم. کتاب «ایران و همسایگانش: روابط دیپلماتیک ایران با بریتانیا و ترکیه و روسیه (1830 – 1815)» ترجمۀ فارسی رسالۀ دکترای فریدون آدمیت است؛ رساله‌ای که آدمیت در سال 1338 در مدرسۀ اقتصاد لندن از آن دفاع کرد.
فریدون آدمیت در کتاب «ایران و همسایگانش» به پژوهش در دوره‌ای مهم از تاریخ معاصر ایران می‌پردازد؛ دوره‌ای که مقارن با توسعه‌طلبی‌های روسیه و انگلیس و ورود آن‌ها به عرصۀ رقابت در میدانِ ایران بود و یکی از معروف‌ترین و ننگین‌ترین نتایج آن برای ایرانیان، جنگهای ایران و روسیه و معاهدۀ ترکمانچای.
کتاب «ایران و همسایگانش»، ضمن بررسی و تحلیل روابط دیپلماتیک ایران با روسیه و انگلیس و تأثیر این روابط بر رابطۀ ایران با ترکیه، تصویری از سیاست خارجی ایران و عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری‌های دیپلماتیک در ایرانِ دورۀ پادشاهی فتحعلی‌شاه قاجار به دست می‌دهد.

مروری بر کتاب «ایران و همسایگانش»
رقابتی که در دورۀ فتحعلی‌شاه قاجار بین روسیه و انگلیس بر سرِ ایران درگرفت، رقابتی که موضوع اصلی کتاب «ایران و همسایگانش» است، تأثیری درازمدت بر اوضاع سیاسی ایران و فراتر از آن، بر ذهنیت مردم ایران از دولتهای روس و انگلیس گذاشت. نمودهای این تأثیر را در فرهنگ عامۀ ایرانیان و آنچه آن‌ها در محاوراتشان دربارۀ روسیه و انگلیس به زبان می‌آورند نیز می‌توان دید. بی‌دلیل نیست که فریدون آدمیت در کتاب «ایران و همسایگانش» از دورۀ مورد مطالعه در این کتاب، یعنی بین سالهای 1815 تا 1830، به‌عنوان دوره‌ای مهم از تاریخ ایران سخن می‌گوید و بر مناسبات دیپلماتیک ایران در این دوره تمرکز می‌کند.
کتاب «ایران و همسایگانش» به ریشه‌یابی وقایعی می‌پردازد که به جنگهای ایران و روسیه، جنگ ایران و ترکیه و نیز بسته شدن معاهدۀ ترکمانچای با روسیه و از دست رفتن بخشی از ایران و تعلق یافتن آن به روسیه انجامید.
در کتاب «ایران و همسایگانش» از دوره‌ای سخن می‌رود که خلیج فارس تحت سیطرۀ بریتانیا و دریای خزر و قفقاز تحت سیطرۀ روسیه درآمدند و ایران در این میان، بازیچه‌ای دست‌بسته در میان این دو قدرت بود.
آدمیت در کتاب «ایران و همسایگانش» سیاست خارجی ایران در دورۀ مورد بحث در این کتاب و عوامل تأثیرگذار بر روابط بین‌الملل ایران در آن دوره را مورد واکاوی و تحلیل قرار می‌دهد و نیز نشان می‌دهد که روسیه و انگلیس چگونه و چرا وارد رقابت بر سرِ ایران شدند و این رقابت چگونه صورت گرفت و به چه انجامید.
کتاب «ایران و همسایگانش» از دیباچه، یازده فصلِ تنظیم شده در چهار بخش و یک بخش ضمایم، شامل چهار ضمیمه، تشکیل شده است.
فصل‌های یازده‌گانۀ کتاب «ایران و همسایگانش» عبارتند از: «مقدمات»، «سازوکار سیاست خارجی ایران»، «تحلیل عمومی از روابط ایران – روسیه»، «سفارت سِر گور اوزلی و میرزا ابوالحسن‌خان به سن‌پترزبورگ»، «سفارت ژنرال یرمولوف در ایران و مناقشات مرزی ایران – روسیه»، «آغاز جنگ، مقصر آن، و موضع بریتانیای کبیر»، «مذاکرات صلح، پیشینۀ آن، عهدنامۀ ترکمانچای»، «سفارت گریبایدوف در ایران»، «جنگ ایران – ترکیه و عهدنامۀ ارزروم»، «لشکرکشی بریتانیا در 1819/1198 و مسألۀ جزیرۀ قشم» و «مسألۀ جزیرۀ بحرین و عهدنامۀ شیراز».
بخش ضمایم کتاب «ایران و همسایگانش» شامل این چهار ضمیمه است: «نامۀ ویلیامز وین به جورج کنینگ»، «پاسخ کنینگ به وین»، «اولتیماتوم دولت روس که به قائم‌مقام تسلیم شد» و «قرارداد شیراز».

دربارۀ فریدون آدمیت، نویسندۀ کتاب «ایران و همسایگانش»
فریدون آدمیت، متولد 1299 در تهران و درگذشته به سال 1387، مورخ و دیپلمات ایرانی بود. او فرزند عباسقلی‌خان قزوینی، از فعالان سیاسی دورۀ مشروطه، بود.
آدمیت تحصیلکردۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و نیز دارای دکترای تاریخ دیپلماسی و حقوق بین‌الملل از مدرسۀ اقتصاد و علوم سیاسی لندن بود.
پژوهش‌های فریدون آدمیت بر تاریخ ایرانِ عصر قاجار و تاریخ مشروطه متمرکز است. او در تاریخ‌نگاری، پیروِ روش تحلیلی – انتقادی بود.
آدمیت در دوران پهلوی دوم، سِمَت‌های گوناگون و مهمی در وزارت خارجۀ ایران داشت که بعضی از آنها عبارتند از: دبیر دوم سفارت ایران در لندن، دبیر اول نمایندگی دائمی ایران در سازمان ملل متحد، رایزن سفارت ایران در سازمان ملل، مشاور عالی وزارت خارجه، مدیر کل سیاسی وزارت خارجه، معاون وزارت خارجه و سفیر ایران در هند. او همچنین حدود بیست سال داور بین‌الملل در دیوان لاهه بود.
در سال 1357 که «کانون نویسندگان ایران» برای دومین بار فعالیت خود را آغاز کرد، آدمیت ریاست اولین جلسۀ عمومی کانون را عهده‌دار شد اما کمی بعد، از این سِمَت کناره‌گیری کرد.
از آثار فریدون آدمیت می‌توان به کتابهای «امیرکبیر و ایران»، «ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران» و «فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «ایران و همسایگانش»
کتاب «ایران و همسایگانش: روابط دیپلماتیک ایران با بریتانیا و ترکیه و روسیه (1830 – 1815)» با ترجمۀ شفق سعد، همراه با افزوده‌ای از مترجم با عنوان «دربارۀ کتاب بحرین، نوشتۀ فریدون آدمیت»، در نشر نو منتشر شده است.
شفق سعد، متولد 1339، مترجم ایرانی است. او، به‌جز کتاب «ایران و همسایگانش»، کتابی با عنوان «در تکاپوی تمدن جهانی: سیری در برخورد تمدن‌های بودایی و اسلامی» را نیز به فارسی ترجمه کرده است.
از کتاب «ایران و همسایگانش» ترجمۀ فارسی دیگری هم، با عنوان «روابط دیپلماتیک ایران با انگلستان، عثمانی و روسیه (1830 – 1815)»، منتشر شده که مترجم آن علیرضا پلاسید و ناشرش انتشارات گستره است.