دفاع از آزادی

کتاب «دفاع از آزادی: خاطرات، گفته‌ها و نوشته‌های علی اردلان از جبهۀ ملی و جنبش‌ آزادی‌خواهی در ایران» به اهتمام علی حاج قاسمعلی و علی شجاع
جبهۀ ملی ایران به‌روایت علی اردلان. کتاب «دفاع از آزادی: خاطرات، گفته‌ها و نوشته‌های علی اردلان از جبهۀ ملی و جنبش آزادی‌خواهی در ایران» روایتگر بخشی از رویدادهای مهم تاریخ معاصر ایران و نقش جبهۀ ملی ایران در این رویدادها از زبان کسی‌ست که خود یکی از چهره‌های سرشناس و رده‌بالای جبهۀ ملی بوده و از آغاز فعالیت‌های جبهۀ ملی با آن همراه و از طرفداران و حامیانِ وفادار دکتر محمد مصدق بوده است.
تاریخ در یادداشت‌های روزانۀ افراد، خود را با جزئیاتی به ما می‌نمایاند که چه بسا در تاریخ‌نگاری‌های رسمی آن‌ها را نیابیم. در یادداشت‌های روزانه و خاطره‌نگاری‌های علی اردلان که در کتاب «دفاع از آزادی» گردآمده‌اند نیز با همین جزئیات مواجه می‌شویم. در این کتاب همچنین، از خلال گفته‌ها و نوشته‌های علی اردلان، با دیدگاه‌های یکی از اعضای فعال جبهۀ ملی درباره بخشی از وقایع تاریخ معاصر ایران آشنا می‌شویم و مشاهدات او از این وقایع را می‌خوانیم.
کتاب «دفاع از آزادی» هم برای پژوهشگران تاریخ معاصر ایران منبعی مناسب در زمینۀ تاریخ جبهۀ ملی است و هم کتابی خواندنی‌ست برای مخاطبان غیرمتخصص اما علاقه‌مند به مطالعۀ تاریخ سیاسی ایرانِ معاصر و به‌ویژه علاقه‌مندان به مطالعه درباره مبارزات آزادی‌خواهانه در ایران.

مروری بر کتاب «دفاع از آزادی»
کتاب «دفاع از آزادی» از یادداشتی به‌قلم علی شجاع، پیشگفتاری به‌قلم محمدعلی سفری، زندگینامۀ علی اردلان به‌قلم سیدحسین مجتهدی، دو بخش اصلی و یک بخش ضمائم و بخشی مربوط به تصاویر و اسناد مرتبط با موضوع کتاب تشکیل شده است.
بخش اول کتاب «دفاع از آزادی» شامل خاطرات علی اردلان، یادداشت‌های دوره زندان او در دهۀ 40 خورشیدی و روایت او از آنچه در زندان می‌گذشته و دیگر زندانیان سیاسی که با او هم‌بند بوده‌اند، خاطرات او از دوره پیش از نهضت ملی و دوره تشکیل جبهۀ ملی ایران، یادداشت‌هایش از دوره زندان در دهۀ 40 خورشیدی و بعد از تشکیل جبهۀ ملی دوم، شرح حوادث بعد از آزادی از زندان و نیز خاطرات اردلان از بعد انقلاب و دورانی است که او در کابینۀ مهندس مهدی بازرگان سِمَتِ وزارت دارایی را عهده‌دار شد. همچنین در پایان این بخش از کتاب، اردلان از آخرین دیدارش با داریوش و پروانه فروهر و آخرین روزهای زندگی آن‌ها می‌گوید.
بخش دوم کتاب «دفاع از آزادی»، با عنوان «گفته‌ها و نوشته‌ها»، شامل مقالات، مصاحبه و گفتگو، سخنرانی و نامه‌های علی اردلان است. از جمله موضوعاتی که در این بخش به آن‌ پرداخته شده، کودتای 28 مرداد 1332 و وقایعی‌ست که تا پایانِ سالِ کودتا در ایران رخ داد. اردلان در بخشی از وقایع‌نگاری کودتا و حوادث بعد از آن می‌نویسد: «شبانگاه 28 مرداد 1332 برای میهن‌دوستان و به‌طور کلی ملیون ایران و آزادی‌خواهان علاقه‌مند به استقلال کشور بس تیره و ظلمانی و غمناک و آکنده از یأس و حرمان و برای دشمنان وطن و یغماگران و عوامل خودفروخته لبریز و سرشار از سرور، شادکامی و غرور پیروزی بود.
برنامه‌ای که با دسیسه‌های انگلستان به دست "کرمیت روزولت" مأمور سازمان سی‌آی‌اِی در نوامبر 1952 (آبان 1331) به‌عنوان "طرح آژاکس" تنظیم شده بود و در ژانویۀ 1953 (دی 1331) به تأیید ژنرال آیزنهاور رئیس‌جمهوری ایالات متحده امریکا رسید و پس از تغییراتی تصمیم به اجرای آن گرفته شد، با دستیاری عوامل خارجی و ایادی داخلی به پشتیبانی و یاری دربار (کانون اصلی فتنه و آشوب علیه دولت دکتر مصدق و ملی شدن صنعت نفت) و سکوت و موافقت ضمنی دولت روسیه (اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی) جامۀ عمل پوشید. خانۀ رهبر ملی ایران و دفتر نخست‌وزیری را تبدیل به ویرانه کردند و آنچه اثاث و وسایل زندگی شخصی و مدارک دولتی و خصوصی در آن‌ها بود در همان روز به یغما بردند. دکتر مصدق و همکاران و همفکرانش از خانه و مأوای خود متواری شدند و محل و باشگاه‌های احزاب ملی (ایران، نیروی سوم، ملت سوم و مردم ایران) و دفاتر روزنامه‌های باختر امروز، کشور، جبهه، آپادانا، نیروی سوم، مردم ایران، اصناف، شورش، حاج‌بابا، اطلاعات، به‌سوی آینده، شهباز، و خانۀ فرهنگ ایران و شوروی (وُکس) و جایگاه فروش روزنامه‌ها (کیوسک‌ها) و سازمان‌های وابسته به ملیون و مخالفان کودتا و بسیاری از امکنۀ شخصی طعمۀ حریق و دچار تخریب گردیدند و در معرض چپاول و غارت قرار گرفتند. با ایلغار مغولانه و یورش وحشیانۀ کودتاچیان تعدادی از مقامات و طرفداران حکومت ملی که هدف حمله و آماج مهاجمان بودند دستگیر یا مخفی شدند.
عصر همان روز 28 مرداد حکومت‌نظامی در همۀ کشور برقرار شد و در تهران از ساعت 8 بعدازظهر عبور و مرور ممنوع و هراس و رعب بر همه‌جا مستولی گردید. غبار غم و اندوه و یأس و پریشانی همۀ ملیون و آزادی‌خواهان را فراگرفت. با اینکه ضربات سهمگین و ناگهانی امکان جنبش و حرکت و ادامۀ مبارزه را در آن برهه از همه سلب کرده بود، ملیون و وطن‌خواهان از پای ننشستند و مبارزه را قطع نکردند.»
کتاب «دفاع از آزادی: خاطرات، گفته‌ها و نوشته‌های علی اردلان از جبهۀ ملی و جنبش‌ آزادی‌خواهی در ایران» به اهتمام علی حاج‌قاسمعلی و علی شجاع گردآوری و تدوین و در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.

درباره علی اردلان
علی اردلان، متولد 1293 در تهران و درگذشته به سال 1378، فعال سیاسی ملی‌گرا و روزنامه‌نگار ایرانی است. اردلان از اعضای اصلی حزب ایران و پس از آن جبهۀ ملی ایران و نیز از سردمداران و پایه‌گذاران جبهۀ ملی دوم بود. او همچنین نخستین وزیر دارایی ایران در بعد از انقلاب و در دوره نخست‌وزیری مهندس بازرگان است. او تحصیلکرده حقوق اقتصادی در دانشگاه تهران بود و در کنار تحصیل در این رشته، یک دوره آموزش تخصصی روزنامه‌نگاری را نیز در همین دانشگاه گذراند و در سال 1324 روزنامۀ «ندای حقیقت» را منتشر کرد. بعد از تمام‌شدن درسش در دانشگاه تهران، برای ادامۀ تحصیل در دوره دکتری دانشگاه پاریس اسم نوشت اما تحصیلاتش در پاریس را نیمه‌کاره رها کرد و به ایران برگشت تا به فعالیت‌های اجتماعی بپردازد. فعالیت سیاسی را از قبل از شروع نهضت ملی و با عضویت در حزب ایران آغاز کرد. او از فعالان پُرشور نهضت ملی ایران بود و از طرفداران سرسخت مصدق، چنانکه با وقوع کودتای 28 مرداد نیز از مبارزه دست نکشید و با جمعی دیگر از مبارزان سیاسی ملی‌گرا، برای تجدید سازمان نهضت مقاومت ملی تلاش کرد و همچنین هم‌صدا با روزنامه‌نگاران معترضِ دیگر، به دولت کودتا به‌خاطر اختناق حاکم بر مطبوعات اعتراض کرد. اردلان در این دوران روزنامۀ «صرصر» را منتشر می‌کرد. او همچنین از مؤسسان جبهۀ روزنامه‌نگاران ملی ایران در سال 1340 بود و در تشکیل جبهۀ ملی دوم نیز نقشی مؤثر داشت. در سال 1341 دستگیر شد و به زندان افتاد. سختی‌های زندان را تاب آورد و حضورش در زندان، قوت قلبی برای زندانیان دیگر و مخصوصاً زندانیان جوان بود. او تا پایان عمر، ملی‌گرا و آزادی‌خواه باقی ماند و با وجود دشواری‌های راهی که پیش گرفته بود هرگز تسلیم یأس نشد.