لهجه‌ها اهلی نمیشوند تجربه‌ی زندگی میان زبان‌های عربی و انگلیسی

کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند» به قلم جمعی از نویسندگان و ویراستاری پائولین قلدس و خالد مطاوع
روایت‌هایی از تجربۀ زیستن در میان دو زبان. کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند: تجربه‌ی زندگی میان زبان‌های عربی و انگلیسی»، با عنوان اصلی Beyond Memory: An Anthology of Contemporary Arab American Creative Nonfiction، مجموعه جُستارهایی است از نویسندگان مختلفی که همگی در یک تجربه باهم مشترکند: تجربۀ دوزبانگی و حرف زدن و نوشتن به دو زبان عربی و انگلیسی و تجربۀ تداخل دو فرهنگ و دو زبان و دو هویت؛ یکی شرقی و دیگری غربی.
در جُستارهای کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند»، که به‌ویراستاری پائولین قلدس و خالد مطاوع در این کتاب گرد آمده‌اند، گروهی از نویسندگان عرب - ‌انگلیسی، از چشم‌‌انداز زبان، به تأمل در مقوله‌ها و مفاهیمی چون هویت، فرهنگ، استعمار، نژاد، غربت، وطن و بیگانگی پرداخته‌اند.
در جهان امروز که مهاجرت پدیده‌ای مرسوم است و مهاجران، با ملیت‌ها و فرهنگ‌های مختلف، سراسر دنیا را فراگرفته‌اند، خواندن کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند» امکانی است تا به‌واسطۀ تأثیری که مهاجرت بر زبان و تجربۀ زبانی می‌گذارد به این موضوع بنگریم و در آن تأمل کنیم.
متن اصلی کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند» اولین بار در سال 2020 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند»
همۀ نویسندگان کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند» اهل ادبیاتند و همگی دغدغۀ چندفرهنگی، هویت شرقی – غربی و زندگی بین دو زبان عربی و انگلیسی را دارند و در این زمینه کار و تأمل کرده‌اند و در آثارشان به‌نحوی به این مضامین پرداخته‌اند.
هر نویسنده اما در کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند»، در عین دغدغه‌ها و تجربه‌های مشترک، با فردیت متفاوت و متمایز خودش به این دغدغه‌ها و تجربه‌ها نگریسته است. به همین دلیل در کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند» از زوایایی گوناگون و متنوع به موضوع زندگی در دو زبان و دو فرهنگ مختلف پرداخته شده است.
ادبیات، عرصۀ جولانِ جزئیات است و از آن‌جا که نویسندگان جستارهای کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند» به عالم ادبیات اِشراف دارند با نگاهی جزئی‌نگر به وجوه گوناگون تجربۀ دوفرهنگی و دوزبانگی خود نگریسته‌اند و از عناصر و جذابیت‌های داستانی برای نوشتن از تجربه‌های هویتی خود، به‌عنوان افرادی از دو فرهنگ و زبان مختلف و متفاوت، استفاده کرده‌اند و صرفاً به تئوری‌پردازی و طرح نظری دغدغه‌های خود بسنده نکرده‌اند. از همین رو در کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند» با نمودهایی ملموس از تجربۀ زیستن در دو زبان و دو فرهنگ عربی و انگلیسی مواجهیم.
کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند» از ده جُستار تشکیل شده است. جستارهای ده‌گانۀ کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند» عبارتند از: «شدت پریشانی‌ات چقدر است؟ (خاطره‌ی درد)» نوشتۀ الماز ابی‌نادر، «در آغوش جاده: پدرم مثل گاوچران‌ها بود» نوشتۀ نبیل ابراهیم، «آن‌ها هنوز کلید خانه‌شان را دارند: پیشنهاد ناممکن خودکشی به اسرائیل» نوشتۀ جورج ابراهیم، «راهم را که گم می‌کنم... (پیاده تا خانه)» نوشتۀ پائولین قلدَس، «اوهام تسلی‌بخش: ما آن دیگری‌های بامزه هستیم» نوشتۀ ربیع عَلَم‌الدین، «استعمار خیال: شاید بهتر است اصلاً ننویسم» نوشتۀ لیلی العلمی، «بابا و پونتیاک: هرگز به رشته‌کوه‌های لبنان نرسیدم» نوشتۀ هدیل غنیم، «صدای آواره: لهجه‌ آخرین تقلای زبان مادری است» نوشتۀ ایمان مرسال، «مناسک بازگشت: آن‌ها به لیبی بازمی‌گردند و من در غربت می‌مانم» نوشتۀ خالد مطاوع و «فراموش کرده بودم چقدر کوچک است: ساخت‌وساز روی خاک‌های سست» نوشتۀ نعومی شهاب نای.
بخشی از جُستار «صدای آواره» نوشتۀ ایمان مرسال را از کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند» می‌خوانید: «انرژیِ لهجه آهنگی متفاوت دارد؛ آهنگی متناسب با زبان مادری. وقتی صدا لهجه را با خود به زبانی بیگانه می‌آورد، حاصلش چیزی نیست مگر تلاشی توهم‌آمیز برای سخن ‌گفتنِ همزمان به دو زبان، یکی پیدا و دیگری پنهان. یکی در حرکت و دیگری در حاشیه، خشمگین و برآشفته از ناشنیده ماندن و رها شدن. بنابراین لهجه لزوماً نقص گفتار نیست؛ تقلای زبان مادری است در برابر مرگ و فنا. رقابت زبان مادری است با زبان بیگانه از راه کارشکنی، از راه تخریب پیوند میان صدا و ضرب‌آهنگ. این‌جا یا آن‌جا، هجایی از کلمه جدا می‌شود، حرفی ناآشنا که باید منتظر نوبتش می‌مانده زودتر از موعد به میدان می‌آید، یا آوایی بر سر آوایی دیگر آوار می‌شود و بخشی از فضای اختصاصی او را می‌بلعد. گاهی نیز کارشکنیِ لهجه از سر سخاوت زبان مادری در مواجهه با زمان است: لهجه، درست آن‌جا که زبان بیگانه اجازه‌ی چنین کاری را نمی‌دهد، مصوت‌ها را چند دهم ثانیه بیشتر می‌کِشد.»

دربارۀ پائولین قلدس و خالد مطاوع، ویراستاران کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند»
پائولین قلدس (Pauline Kaldas)، متولد 1961، داستان‌نویس، شاعر، استاد دانشگاه و جُستارنویس مصری – امریکایی است. او استاد ادبیات انگلیسی و نویسندگی خلاق در دانشگاه هالینز است.
قلدس در جُستارهایش بیشتر به ادبیات چندفرهنگی و ادبیات مهاجران و زنان نویسندۀ عرب می‌پردازد. از آثار او می‌توان به دفتر شعر «قطب‌نمای مصری» اشاره کرد.

خالد مطاوع (Khaled Mattawa)، متولد 1964، شاعر، جُستارنویس و مترجم ادبی مشهور و برجستۀ لیبیایی – امریکایی است. او همچنین استادیار نویسندگی خلاق در دانشگاه میشیگان است.
مطاوع شاعری با دغدغۀ هویت عربی و معرفی ادبیات عرب به جهان غرب است و علاوه بر آثار تألیفی، اشعار زیادی را از شاعران مختلف جهان عرب، از جمله ادونیس، از عربی به انگلیسی ترجمه کرده است.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند»
کتاب «لهجه‌ها اهلی نمی‌شوند: تجربه‌ی زندگی میان زبان‌های عربی و انگلیسی» با ترجمه و مقدمۀ بتول فیروزان، همراه با مقدمه‌ای از ناشر، در نشر اطراف منتشر شده است.
بتول فیروزان، متولد 1367 و درگذشته به سال 1402، مترجم ایرانی – لبنانی بود. او تحصیلکردۀ رشته‌های روانشناسی در دانشگاه علامه طباطبایی و مطالعات روانکاوی نظری در دانشگاه یوسی‌اِلِ لندن بود.
از ترجمه‌های بتول فیروزان می‌توان به کتاب‌ «نقطه می‌خواست فرار کند» اشاره کرد.