از بدن تا هنر پدیدارشناسی زیبایی شناختی مرلوپونتی

کتاب «از بدن تا هنر: پدیدارشناسی زیبایی‌شناختی مرلوپونتی» نوشتۀ ندا محجل
پژوهشی فلسفی در رابطۀ میان بدن و تولید اثر هنری در فلسفۀ موریس مرلوپونتی. کتاب «از بدن تا هنر: پدیدارشناسی زیبایی‌شناختی مرلوپونتی» کتابی‌ست درباره جایگاه مهم بدن در اندیشۀ فیلسوفی که به فیلسوف بدن معروف است.
بدن یکی از مفاهیم اصلی و مرکزی اندیشۀ موریس مرلوپونتی، فیلسوف پدیدارشناسِ فرانسوی، است. مرلوپونتی، چنانکه ندا محجل در فصل اول کتاب «از بدن تا هنر» توضیح می‌دهد، برخلاف فلاسفه‌ای که بدن را در جایگاه و مرتبه‌ای پایین‌تر از ذهن قرار می‌دهند، ارتباط بدنی مستقیم با جهان پیرامون و تجربۀ مستقیم انسان از جهان و پدیده‌های گوناگون هستی را منشاء ادراک و شناخت انسان از خود و جهان می‌داند. بر همین اساس است که او به وجه بدنی تولید هنری می‌پردازد و اثر هنری را نه محصول رابطۀ ذهنی مستقیم هنرمند با جهان، بلکه محصول ارتباط بی‌واسطۀ اعضای بدن با آن می‌داند.
ندا محجل در کتاب «از بدن تا هنر»، با تمرکز بر دیدگاه‌های فلسفی و زیبایی‌شناختی موریس مرلوپونتی و رویکرد پدیدارشناختی او به نقاشی و به‌ویژه دیدگاه‌های پدیدارشناسانه‌اش به نقاشی‌های پل سزان، تحلیلی پدیدارشناختی از بدن در عرصۀ هنر و زیبایی‌شناسی ارائه داده و الگویی به دست داده است برای تحلیل آثار هنری از منظر پدیدارشناسی مرلوپونتی و با تمرکز بر رابطۀ میان بدن و زیبایی‌شناسی و تولید اثر هنری.
کتاب «از بدن تا هنر» کتابی‌ست درباره اندیشه‌های فیلسوفی که بدن را تحقیر نمی‌کرد و آن را منشاء ادراکِ پدیده‌های جهان می‌دانست و برای آن در نظام ادارکی جایگاهی ویژه قائل بود.

مروری بر کتاب «از بدن تا هنر»
در کتاب «از بدن تا هنر» اندیشه‌های مرلوپونتی و به‌ویژه جایگاه خاص بدن در فلسفۀ او و نیز رویکرد پدیدارشناختی‌‌اش به هنر و به‌طور خاص هنر نقاشی شرح داده شده است.
ندا محجل در کتاب «از بدن تا هنر» با شرح دیدگاه‌های مرلوپونتی درباره نقاشی و مخصوصاً دیدگاه‌هایش درباره نقاشی‌های پل سزان، نقاش مشهور پساامپرسیونیست فرانسوی، نشان می‌دهد که مرلوپونتی چه تحلیلی از تولید اثر هنری داشته و چه اهمیتی برای بدن، به‌عنوان اصلی‌ترین عامل ادراک جهان و پدیده‌های آن، قائل بوده است.
کتاب «از بدن تا هنر» نشان می‌دهد که موریس مرلوپونتی نقاشی اصیل را هنری برآمده از رابطۀ بی‌واسطۀ اعضای بدن با جهان پیرامون و آنچه قرار است روی بوم نقاشی نقش بشود می‌داند و معتقد است هنرمند واقعی کسی‌ست که حس بی‌واسطه‌اش از پدیده‌ها را به‌صورت اثر هنری بیان می‌کند و به تصویر می‌کشد.
کتاب «از بدن تا هنر» از مقدمه، بیست و یک فصل و یک مؤخره تشکیل شده است. فصل‌های بیست‌ویک‌گانۀ کتاب «از بدن تا هنر» عبارتند از: «مرلوپونتی، فیلسوف بدن»، «مرلوپونتی و پدیدارشناسی»، «تجربه زیسته»، «ماهیت ادراک»، «ماهیت قصدی ادراک»، «میدان پدیداری»، «بدن چیست؟»، «حرکت و مکانمندی بدن»، «نظرگاه بدنی»، «غیاب بدن»، «شاکلۀ بدن»، «گوشت»، «پدیدارشناسی زیبایی‌شناختی مرلوپونتی»، «پل سزان و سبک پساامپرسیونیستی»، «سبک امپرسیونیسم و پست امپرسیونیسم»، «ویژگی‌های اصلی سبک امپرسیونیسم»، «پست امپرسیونیسم»، «ویژگی‌های عمده سبک پست امپرسیونیسم»، «سزان برای مرلوپونتی»، «دیدن و سبک هنری» و «نقاشی و بدن».
اگرچه بحث اصلی کتاب «از بدن تا هنر» بدن در اندیشۀ مرلوپونتی و دیدگاه زیبایی‌شناختی اوست و تحلیل او از رابطۀ بدن و جهان و بدن و خلق هنری، اما نویسنده، پیش از ورود به مباحث اصلی، در فصل‌های ابتدایی کتاب «از بدن تا هنر» به معرفی پدیدارشناسی و فلسفۀ پدیدارشناختی مرلوپونتی و نیز شرح زندگی او پرداخته و آن‌گاه مشخصاً سراغ نظریات مرلوپونتی درباره بدن و توضیح رابطۀ بدن و هنر در اندیشۀ او رفته است.
همچنین از آنجا که نقاشی و به‌ویژه نقاشی‌های پساامپرسیونیستی و نقاشی‌های پل سزان، که مرلوپونتی در شرح دیدگاه‌های زیبایی‌شناختی‌اش به آن‌ها ارجاع می‌دهد، در کتاب «از بدن تا هنر» جایگاهی ویژه دارد، در فصل‌هایی از کتاب نیز به توضیح امپرسیونیسم و پساامپرسیونیسم در نقاشی و ویژگی‌های نقاشی‌های این دو جنبش هنری و نیز معرفی پل سزان پرداخته شده است.
در بخشی از کتاب «از بدن تا هنر»، درباره رابطۀ بدن و هنر در اندیشۀ موریس مرلوپونتی و دیدگاه او درباره کارکرد بدن در ادراکِ یک نقاش از آنچه نقاشی می‌کند، می‌خوانید: «هنر و بدن در اندیشه مرلوپونتی یک نسبت اگزیستانسیال دارد. هنرمندان و در رأس آنها نقاشانی مثل سزان به واسطه توانایی‌های بدنی‌شان رابطۀ بدنی خوبی برای به چنگ آوردن جهان دارند چون هنرمند همان سوژه بدنمندی است که به نحو اگزیستانسیال در جهان قرار دارد نه به مثابه اگوی اندیشنده برکنار از جهان. از این روست که نقاشی به واسطۀ درگیری بدنی هنرمند با جهان باعث می‌شود که امر مرئی در نقاشی مرئی گردد، چون نقاش با ادراک حسی خود این اجازه را می‌دهد که جهان وجه مرئی‌اش را نمایان سازد و جهان نیز به نوبه خود به مرئی شدن ادراک هنرمند در نقاشی کمک می‌کند. بدن و نقاشی مرئی شدن امر مرئی را ممکن می‌سازند. مرلوپونتی با نقل قولی از مالبرانش می‌گوید که ذهن از راه چشم‌ها بیرون می‌رود تا میان اعیان پرسه بزند.»
کتاب «از بدن تا هنر: پدیدارشناسی زیبایی‌شناختی مرلوپونتی» در انتشارات فرزانگی منتشر شده است.

درباره ندا محجل، نویسنده کتاب «از بدن تا هنر»
دکتر ندا محجل، متولد 1362، دارای دکترای رشتۀ فلسفۀ معاصر از دانشگاه تبریز است. جایگاه بدن در زیبایی‌شناسی مرلوپونتی، همان موضوعی که کتاب «از بدن تا هنر» به آن اختصاص یافته، موضوع رسالۀ دکترای ندا محجل بوده است.