نقد الهیات سیاسی 4: مصائب لیبرالیسم اسلامی

کتاب «نقدِ الهیات سیاسی - جلد چهارم: مصائب لیبرالیسم اسلامی» نوشتۀ محمد قوچانی
مباحثی درباب لیبرالیسم سیاسی و قابلیت هم‌زیستی لیبرالیسم با تفکر ایرانی – اسلامی، با نگاهی به اندیشه‌های لیبرال‌های اسلامی. کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» جلد چهارم از مجموعه کتاب‌های «نقد الهیات سیاسی» محمد قوچانی است.
قوچانی در کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» به وجهی از الهیات سیاسی نظر دارد که به‌اعتقاد او، وجه مثبت و ایجابی آن است و می‌توان آن را به‌عنوان روش حکمرانی انتخاب کرد.
کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی»، با عنوان فرعی «پژوهشی راهبردی در موانع تاسیس جنبش آزادیخواهی در ایران»، ضمن طرح مباحثی نظری دربارۀ لیبرالیسم، جریان‌های فکری مربوط به لیبرالیسم اسلامی را در چشم‌اندازی تاریخی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد و به معرفی متفکران و نظریه‌پردازان لیبرالیسم اسلامی در ایران می‌پردازد.
کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» همچنین از موانعی که بر سر راه پا گرفتن لیبرالیسم اسلامی در ایران قرار داشته سخن می‌گوید.

مروری بر کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی»
یکی از پرسش‌های مهمی که در کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» مطرح شده، چنانکه قوچانی خود در دیباچۀ این کتاب اشاره می‌کند، این است که «چرا از ترکیب مارکسیسم با اسلام‌گرایی معجونی ساخته شد که تاریخ پنجاه‌سالۀ ایران را تحت‌تأثیر خود قرار داد، اما ترکیب لیبرالیسم با اسلام‌خواهی چندان قرین توفیق نبود؟»
قوچانی در کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» بر آن است که، ضمن نقد دیدگاه‌هایی که براساس آن‌ها لیبرالیسم نوعی دشنام تلقی می‌شود، نشان دهد که لیبرالیسم نه‌تنها دشنام و اتهام نیست بلکه عناصری از آن قابلیت هم‌زیستی با تفکر ایرانی – اسلامی را دارد و می‌توان لیبرالیسم سیاسی را در حکومت اسلامی به‌عنوان روشی از حکومت به کار برد.
قوچانی همچنین در کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» بر این موضوع تأکید می‌کند که لیبرالیسم مستلزمِ سکولاریسم نیست و لزومی ندارد که یک نظام مبتنی بر لیبرالیسم، حتماً سکولار باشد.
کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» از دیباچه، شش فصل و دو پیوست تشکیل شده است. فصل‌های شش‌گانۀ کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» عبارتند از: «جای خالی لیبرالیسم: چرا اندیشۀ سیاسی آزادی‌خواهی از تاریخ معاصر ایران غایب است؟»، «بازشناسی لیبرالیسم سیاسی: هنگامی که از لیبرالیسم حرف می‌زنیم از چه حرف می‌زنیم؟ (مبانی نظری لیبرالیسم سیاسی در ایران)»، «راه ناتمام لیبرالیسم دینی: چگونه عبدالکریم سروش به تفسیر دینی از لیبرالیسم کمک کرد و چرا نتوانست این نظریه را به فرجام برساند؟»، «بازسازی لیبرالیسم سیاسی: نگاهی به تجربۀ مهندس مهدی بازرگان در سیاست عملی»، «بازآفرینی لیبرالیسم: ظهور نئولیبرالیسم: چگونه تکنوکرات‌ها لیبرال‌دموکرات شدند؟» و «بیراهۀ سکولاریسم سیاسی: آیا سکولار بودن شرط لیبرال بودن است؟»
پیوست‌های کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» هم عبارتند از: «لیبرالیسم چه ربطی به آمریکا دارد؟ بررسی کتاب سه‌جلدی قانون، قانونگذاری، آزادی از فریدریش فون هایک، در گفت‌وگوی محمد قوچانی با دکتر موسی غنی‌نژاد» و «منشور آزادی: متن کامل سند مواضع حزب کارگزاران سازندگی ایران».
فصل اول کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» با بحث دربارۀ موانع تاریخی و نظری لیبرالیسم در ایران آغاز می‌شود و در آن به این پرسش پرداخته می‌شود که چرا لیبرالیسم در ایران پا نگرفت. بحران مدرنیسم دولتی، فقر فردیت و اینکه چرا لیبرالیسم بر دموکراسی مقدم است موضوعاتی هستند که در این فصل از کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» از آن‌ها سخن رفته است.
فصل دوم کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» کوششی است برای رفع اتهام از لیبرالیسم و تبیین و اثبات این نکته که لیبرالیسم یک ناسزا و امر منفی و منافی دین نیست. نویسنده در این فصل از کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» منظور خود از لیبرالیسم را توضیح می‌دهد و می‌گوید که چگونه می‌توان رابطه‌ای بین وجوه و ابعاد و عناصری از لیبرالیسم با تفکر ایرانی – اسلامی برقرار کرد. در این فصل از کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» همچنین به شباهت‌های افکار مهدی بازرگان با جان لاک، نسبت میان نظریۀ حکومت معتدل و حکومت لیبرال و بررسی نظریۀ حکومت معتدل، از ارسطو تا امروز، پرداخته شده است. به چالش کشیدن این فرضیه که نئولیبرالیسم، تفسیری افراطی از لیبرالیسم است، با ارجاع به آرای فریدریش فون هایک، و بحث در این باب که بین لیبرالیسم و ولنگاری دینی یا ملی نسبتی وجود ندارد، موضوعات دیگری هستند که در فصل دوم کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» به آن‌ها پرداخته شده است.
فصل سوم کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» به لیبرالیسم دینی یا به‌بیان دقیق‌تر: لیبرالیسم الهیاتی و بحث دربارۀ نظریات عبدالکریم سروش و بررسی مجادلات او و رضا داوری اختصاص دارد.
در فصل چهارم کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» به بررسی تلاش‌های سیاسی و اقتصادی مهدی بازرگان برای بازسازی لیبرالیسم و نیز بررسی تجربۀ نهضت آزادی ایران، به‌عنوان میراث بازرگان، پرداخته شده است.
نئولیبرالیسم ایرانی، موضوع فصل پنجم کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» است. در این فصل از کتاب، به تجربۀ تأسیس حزب کارگزاران سازندگی ایران، به‌عنوان تنها حزب ایران که رسماً خود را لیبرال‌دموکرات نامیده، پرداخته شده است.
فصل ششم و پایانی کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» هم به نقد این گزاره می‌پردازد که لیبرالیسم سیاسی را نمی‌توان از لیبرالیسم معرفتی جدا کرد و اساس لیبرالیسم، سکولاریسم است. در این فصل از کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی» از امتناع سکولاریسم سیاسی سخن رفته و تلاشی در جهت اثبات اینکه لیبرالیسم، مستلزم سکولاریسم نیست، صورت گرفته است.
پیوست‌های کتاب «مصائب لیبرالیسم سیاسی» نیز به گفت‌وگوی بلند محمد قوچانی با موسی غنی‌نژاد دربارۀ نظریات هایک و متن منشور سازندگی، که سند مواضع حزب کارگزاران سازندگی ایران است و به‌گفتۀ محمد قوچانی در دیباچۀ کتاب، «نمونه‌ای از امکان جمع لیبرالیسم سیاسی و اندیشۀ دینی و اسلامی را نشان می‌دهد»، اختصاص دارد.
کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی: پژوهشی راهبردی در موانع تاسیس جنبش آزادیخواهی در ایران» در انتشارات سرایی و با همکاری نشریۀ «آگاهی نو» منتشر شده است.

دربارۀ محمد قوچانی، نویسندۀ کتاب «مصائب لیبرالیسم اسلامی»
محمد قوچانی، متولد 1355 در رشت، روزنامه‌نگار و مقاله‌نویس ایرانی است. شروع کار روزنامه‌نگاری قوچانی همکاری با نشریۀ محلی «کادح» گیلان بود. او در این نشریه یادداشت‌های سینمایی می‌نوشت. سپس با نشریۀ «گام» همکاری کرد و بعد از آن به قصد ادامۀ تحصیل عازم تهران شد و در تهران کار روزنامه‌نگاری را با همکاری با نشریۀ «عصر ما»، که ارگان سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران بود، ادامه داد. قوچانی از سال 1374 همکاری با این نشریه را آغاز کرد. اوج کار روزنامه‌نگاری او اما مربوط به بعد از دوم خرداد 1376 و دورۀ اصلاحات بود. در آن دوران با روزنامه‌های «جامعه»، «نشاط» و «عصر آزادگان» همکاری می‌کرد.
قوچانی تاکنون سردبیری نشریات بسیاری، از جمله «شرق»، «هم‌میهن»، «شهروند امروز»، «ایراندخت»، «مهرنامه» و «سازندگی»، را به عهده داشته است. او اکنون صاحب امتیاز، مدیر مسئول و سردبیر مجلۀ «آگاهی نو» است.
از آثار محمد قوچانی می‌توان به کتاب‌های «پارادوکس مارکسیسم اسلامی: پژوهشی انتقادی در تبارشناسی جنبش چپ اسلامی ایران»، «تراژدی پروتستانتیسم اسلامی: پژوهشی انتقادی در اندیشه‌ی سیاسی نهضت اصلاح دینی در ایران»، «سه اسلام: مکتب نجف، مکتب قم، مکتب تهران» و «نازی‌آبادی‌ها» اشاره کرد.