کتاب «مدار صفر درجه» اثر احمد محمود
رمانی دربارۀ حوادث سیاسی ایران عصر پهلوی دوم. کتاب «مدار صفر درجه» رمانی است که در آن، دورانی مهم و حساس و بحرانی از تاریخ معاصر ایران دستمایۀ قصه‌پردازی قرار گرفته است؛ دورانی که با کودتای 28 مرداد 1332 آغاز و با انقلاب 1357 به پایان می‌رسد.
احمد محمود در «کتاب مدار صفر درجه» با رئالیسمی جاندار که از ویژگی‌های اصلی آثار اوست و با خلق شخصیت‌هایی که ساخت‌وپرداخت آن‌ها ماهرانه صورت گرفته است، تصویری از جامعۀ ایران و التهابات و تنش‌های سیاسی آن را، در بازۀ زمانی 1332 تا 1357 خورشیدی، به دست می‌دهد.
کتاب «مدار صفر درجه» روایتگر زندگی آدم‌هایی است که هر یک نمایندۀ طیفی از مردم ایران در دورانی هستند که وقایع این رمان در آن اتفاق می‌افتد.
کتاب «مدار صفر درجه» از آثار متأخر احمد محمود است. محمود این رمان را در دوران پختگی خود نوشت و این پختگی به‌خوبی در روایتگری و قصه‌پردازی و ساخت‌وپرداخت شخصیت‌ها و نیز در زبان رمان مشهود و محسوس است.
کتاب «مدار صفر درجه» اولین بار در سال 1372، در سه جلد، در انتشارات معین منتشر و بعد از آن بارها، در همین انتشارات، تجدید چاپ شده است.
مروری بر کتاب «مدار صفر درجه»
وقایع کتاب «مدار صفر درجه» در شهر اهواز، زادگاه احمد محمود، اتفاق می‌افتد. محمود در کتاب «مدار صفر درجه» زیست اجتماعی و مبارزات سیاسی مردم ایران را، در فاصلۀ بین کودتای 28 مرداد 1332 که از پس نهضت ملی شدن نفت رخ داد و امیدهای مردم ایران را برباد داد و آرزوهایشان را نقش بر آب کرد تا انقلاب 1357 و سقوط سلطنت پهلوی، از خلال داستانی جذاب و پرکشش و پرتحرک به تصویر می‌کشد.
اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران در دوران مورد اشاره، مضمون اصلی کتاب «مدار صفر درجه» است.
احمد محمود در کتاب «مدار صفر درجه» با خلق شخصیت‌هایی متعدد و متنوع و قرار دادن آن‌ها در کنار یا مقابل یکدیگر و به حرکت درآوردن این شخصیت‌ها در متن دورانی پرالتهاب، گویی کلّ جامعۀ ایران را در دورانی که وقایع رمان به آن مربوط است در یک شهر و اقلیم می‌گنجاند و اهواز و بخشی از جنوب ایران را به نمودی از ایرانِ بین اوایل دهۀ 30 تا اواخر دهۀ 50 خورشیدی بدل می‌کند.
در کتاب «مدار صفر درجه» هم با محرومان و فرودستانی که مورد ظلم قرار گرفته‌اند مواجهیم، هم با فرادستانی که منافع‌شان به وضع موجود گره خورده است. محمود همچنین در کتاب «مدار صفر درجه» تصویری از روشنفکران مخالف حکومت پهلوی و مبارزان سیاسی به دست می‌دهد و همچون رمان معروفش، «همسایه‌ها»، سیر تحول شخصیت اصلی رمان را در کوران حوادث سیاسی روایت می‌کند و نشان می‌دهد که یک آدم عادی از قشر محروم جامعه چگونه به‌تدریج به آگاهی سیاسی و اجتماعی می‌رسد و به مبارزه با وضع موجود برمی‌خیزد.
شخصیت اصلی کتاب «مدار صفر درجه» پسری به نام باران، از خانواده‌ای فرودست، است که پدرش، نوروز، مردی آرمانخواه بوده و در وقایع مربوط به ملی شدن صنعت نفت کشته شده است.
باران، فرزند کوچک خانواده است و در طول رمان می‌بینیم که او چگونه در کوران حوادث سیاسی و اجتماعی زمانه‌اش و به‌موازت این حوادث، متحول و به یک مبارز سیاسی بدل می‌شود.
باران و خانواده‌اش در کانون کتاب «مدار صفر درجه» قرار دارند و وقایع رمان، حول زندگی آن‌ها می‌گردد و زندگی این خانواده به‌نحوی با رویدادهای سیاسی و اجتماعی ایران، در بازۀ زمانی‌ای که وقایع رمان در آن اتفاق می‌افتد، گره می‌خورد و بدین‌سان، کتاب «مدار صفر درجه» به صحنه‌ای بدل می‌شود که شخصیت‌هایی از طیف‌های گوناگون جامعه، از محافظه‌کاران و همسازان با وضع موجود گرفته تا افراد میانه‌رو، ناراضیان، معترضان، مخالفان و مبارزان و افراد انقلابی، در آن ظاهر و با یکدیگر مواجه می‌شوند و محمود با ریزبینی و جزئی‌نگری به وجوه گوناگون این شخصیت‌ها می‌پردازد.
دربارۀ احمد محمود، نویسندۀ کتاب «مدار صفر درجه»
احمد اعطا، معروف به احمد محمود، متولد 1310 در اهواز و درگذشته به سال 1381، داستان‌نویس ایرانی بود. محمود از نویسندگان سرشناس و چیره‌دست ژانر رئالیسم اجتماعی در ایران بود.
شهرت احمد محمود عمدتاً به‌واسطۀ رمان‌هایش و به‌ویژه رمان معروف «همسایه‌ها» است اما از او، به‌جز رمان، فیلمنامه و تعداد زیادی مجموعه داستان کوتاه نیز به جا مانده است.
محمود در رمان‌هایش بخشی از رویدادهای مهم سیاسی و اجتماعی ایران، مثل ملی شدن نفت و انقلاب و جنگ، را منعکس کرده است. او در این رمان‌ها یا حوادث و شخصیت‌های داستانی‌اش را در متن بعضی رویدادهای سیاسی و اجتماعی تاریخ معاصر ایران قرار داده یا به شیوه‌ای تمثیلی به این رویدادها اشاره کرده است. محمود خود نیز مدتی، در جوانی، وارد فعالیت‌های سیاسی شد و براثر همین فعالیت‌ها چندی به زندان افتاد و چندی هم به بندر لنگه تبعید شد که انعکاسی از تجربۀ این تبعید را در دومین رمانش، «داستان یک شهر»، می‌بینیم.
جنوب ایران صحنۀ اصلی رویدادهای قصه‌های احمد محمود است. او در آثارش تصویری واقع‌گرایانه و گیرا از جنوب و مردم آن به دست داده است.
از دیگر آثار احمد محمود می‌توان به رمان‌های «درخت انجیر معابد» و «زمین سوخته» و مجموعه داستان‌های «دریا هنوز آرام است»، «زائری زیر باران»، «پسرک بومی»، «غریبه‌ها» و «دیدار» اشاره کرد.
محمود در سال 1380 جایزۀ هوشنگ گلشیری را برای رمان «درخت انجیر معابد» دریافت کرد.
ادامه keyboard_arrow_down
