ثریا در اغما

کتاب «ثریا در اغما» اثر اسماعیل فصیح
گشت‌وگذارِ جلال آریان در دنیای مهاجران ایرانی. اسماعیل فصیح در کتاب «ثریا در اغما» ما را همراه با جلال آریان، راوی و شخصیت اصلی این رمان و پای ثابت چندین اثر داستانیِ دیگرِ فصیح، در حال‌وهوای دهۀ 60 خورشیدی و نیز در دنیای مهاجرانی می‌گرداند که بعد از انقلاب از ایران رفته‌اند.
فصیح همچنین در کتاب «ثریا در اغما» تصویری از ایران دورۀ جنگ ارائه می‌دهد.
کتاب «ثریا در اغما»، در کنار رمان «زمستان 62» اسماعیل فصیح، یکی از بهترین و مهم‌ترین آثار اوست.
کتاب «ثریا در اغما» اولین بار در سال 1363 در نشر نو منتشر شد و در عرض یک سال به چاپ چهارم رسید. این رمان تاکنون بارها تجدید چاپ شده و در شمار پرخواننده‌ترین آثار ایرانی است.
چاپ فعلی کتاب «ثریا در اغما» در انتشارات ذهن‌آویز منتشر شده است.

مروری بر کتاب «ثریا در اغما»
راوی کتاب «ثریا در اغما» جلال آریان است که در دوران جنگ ایران و عراق، از آبادان به تهران می‌آید تا از آن‌جا به پاریس و نزد خواهرزاده‌اش، ثریا، که شوهرش در تظاهرات دورۀ انقلاب کشته شده و خودش در پاریس، بر اثر یک حادثه، آسیب دیده و در بیمارستان بستری شده و به اغما رفته است، برود. ثریا بعد از مرگ شوهرش به پاریس رفته که در آن‌جا ادامۀ تحصیل بدهد و اکنون در اغمایی فرو رفته که فرجام آن نامعلوم است.
فصیح در ابتدای کتاب «ثریا در اغما» تصویری از ایران سال‌های جنگ ارائه می‌دهد و وضعیت ایران جنگ‌زده و احوال ایرانیان در روزگار جنگ و بمباران را ترسیم می‌کند.
از جایی به بعد اما زمینۀ وقوع رویدادهای کتاب «ثریا در اغما» از ایران به پاریس تغییر می‌کند. جلال آریان وارد پاریس می‌شود. او، ضمن پیگری وضعیت خواهرزادۀ بیمار و بستری‌اش، سر از محافل روشنفکران ایرانی مقیم پاریس درمی‌آورد و با نگاهی طنزآمیز و نقادانه زندگی آن‌ها در غربت را به تصویر می‌کشد و در کافه‌های پاتوق روشنفکران ایرانی پرسه می‌زند.
جلال آریان همچنین در پاریس با زنی به نام لیلا، که زمانی معشوقۀ او بوده است، تجدید دیدار می‌کند. لیلا نویسنده‌ای است که دیگر چیزی برای نوشتن ندارد و اوقاتش را به پوچی و سرگرمی‌های روزمره می‌گذراند و احساس واخوردگی دارد.
کتاب «ثریا در اغما» کتابی است تلخ دربارۀ مردی که خود را در میان مهاجران خارج‌نشینِ بُریده و دور از واقعیتی که در وطن‌شان در جریان است، تنها و غریب می‌یابد.
کتاب «ثریا در اغما» همچنین دربارۀ مردمی است که در سال‌هایی سخت، زیر بمباران روزگار می‌گذرانند و در وضعیتی دشوار گرفتار شده‌اند. جلال آریان، که در ایران است و جنگ و تبعات آن را از نزدیک دیده و لمس کرده است، در پاریس گویی غریبه‌ای است در میان جمعی که در آن‌جا روزگار می‌گذرانند و درکی از وضعیت کشورشان ندارند و نمی‌دانند که در ایران چه حوادثی در جریان است و مردم چگونه زندگی می‌کنند.
جلال آریان در کتاب «ثریا در اغما»، نومید و مغموم و تنها، در میان جمع ایرانیان خارج‌نشین پرسه می‌زند و فرجام خواهرزاده‌اش هم، که در طول رمان در اغماست، نامشخص است.

دربارۀ اسماعیل فصیح، نویسندۀ کتاب «ثریا در اغما»
اسماعیل فصیح، متولد 1313 در تهران و درگذشته به سال 1388، داستان‌نویس و مترجم ایرانی بود. فصیح بزرگ‌شدۀ محلۀ درخونگاه تهران بود. او پدرش را، که در چهارراه گلوبندک کاسب بود، در دوسالگی از دست داد. در سال 1335 ایران را به‌مقصد امریکا ترک کرد. در امریکا در رشته‌های شیمی و ادبیات انگلیسی به تحصیل پرداخت.
فصیح کارمند شرکت ملی نفت ایران بود. او با معرفی‌نامۀ صادق چوبک به استخدام شرکت نفت درآمد و با سِمَت استادیار زبان انگلیسی از آنجا بازنشسته شد. چندماهی هم، پیش از رفتن به شرکت نفت، به‌عنوان مترجم با مؤسسۀ انتشاراتی فرانکلین همکاری کرد. اولین رمان او هم، با عنوان «شراب خام»، در همین مؤسسۀ انتشاراتی و زیر نظر نجف دریابندری و با ویرایش بهمن فرسی به چاپ رسید.
فصیح از نویسندگانی بود که هم در جذب مخاطب عام توفیق یافت و هم با بعضی آثارش توجه منتقدان ادبی را به خود جلب کرد. او، به‌گفتۀ خودش، در داستان‌نویسی از احمد محمود و محمدعلی جمال‌زاده و بزرگ علوی تأثیر گرفته بود. به شعرهای فروغ فرخزاد و قصه‌های صادق چوبک و ارنست همینگوی هم بسیار علاقه‌مند بود و یکبار هم در امریکا با همینگوی دیدار و گفت‌وگو کرده بود.
آثار داستانی اسماعیل فصیح، آثاری معمایی، ماجرامحور و مبتنی بر تعلیق هستند و از این لحاظ مخاطب را به‌راحتی با خود همراه می‌کنند. در بعضی آثار او تأثیر آثار نویسندگانی چون ریموند چندلر و دشیل همت، دو نویسندۀ مطرح ژانر پلیسی نوآر، را می‌توان دید.
فصیح همچنین با خلق شخصیت جلال آریان، که شخصیتی برگرفته از زندگی و تجربیات خود اوست، یکی از شخصیت‌های داستانی جذاب و فراموش‌نشدنی را به ادبیات داستانی عرضه کرده است. جلال آریان راوی تعدادی از آثار داستانی فصیح، از جمله دو رمان مهم او یعنی «زمستان 62» و «ثریا در اغما»، است. او جنتلمنی شوخ‌طبع و تنها از طبقۀ متوسط است که فصیح ویژگی‌هایی از خودش را در او گنجانده است. جلال آریان از معدود شخصیتهای داستانی و شاید هم تنها شخصیت داستانی در ادبیات ایران است که نه‌فقط در یک رمان که در چندین اثر داستانی از یک نویسنده حضور پیدا می‌کند. او کهنه‌رندی است عیّار که گاهی ناخواسته گرفتار مأموریت‌های غیرممکن می‌شود و مسئولیت که به دوشش می‌افتد تا تهِ ماجرا می‌رود اگرچه گاهی لحن و حالتش این تصور را پدید می‌آورد که ککش از چیزی نمی‌گزد.
جلال آریان نیز، مانند فصیح، کارمند شرکت نفت است. او آدمی‌ست که پشت چهرۀ شوخ و خوش‌باش و طناز خود درد گرانی را پنهان کرده است. فصیح این درد را از جان خود گرفته و در وجود شخصیت خیالی جلال آریان قرار داده است. فصیح اولین بار در امریکا با دختری نروژی به نام آنابل کمبل ازدواج کرد اما همسرش با بچه‌ای در شکم، سرِ زا رفت و این تلخکامی با فصیح ماند و به‌نحوی به آثارش راه یافت و در شخصیت جلال آریان منعکس شد.
از دیگر آثار اسماعیل فصیح می‌توان به کتاب‌های «دل کور»، «شهباز و جغدان»، «درد سیاوش»، «اسیر زمان» و «بازگشت به درخونگاه» اشاره کرد.
از فصیح ترجمه‌هایی هم به جا مانده که بعضی از آن‌ها عبارتند از کتاب‌های «وضعیت آخر: من خوب هستم – شما خوب هستید»، «بازی‌ها: روان‌شناسی روابط انسانی»، «خودشناسی به روش یونگ» و «خواهر کوچیکه».