پارادوکس بازیگر

کتاب «پارادوکس بازیگر» اثر دنی دیدرو
رساله‌ای کلاسیک درباب هنر بازیگری. کتاب «پارادوکس بازیگر: نظریه‌ای متفاوت درباره‌ی بازیگر»، با عنوان اصلی Paradoxe sur le comédien، رساله‌ای‌ست نقادانه از دنی دیدرو دربارۀ شیوۀ بازیگری و در نقد روش مرسوم بازیگری در زمینه و زمانه‌ای که این رساله در آن نوشته شده، یعنی در قرن هجدهم.
دیدرو در کتاب «پارادوکس بازیگر» شیوه‌ای نوین را برای بازیگری در تئاترهای عصر روشنگری پیشنهاد می‌دهد و از شیوه‌های رایج و قدیمی بازیگری انتقاد می‌کند.
کتاب «پارادوکس بازیگر»، با وجود اینکه نزدیک دو قرن از انتشار چاپ اول آن می‌گذرد، رساله‌ای همچنان خواندنی درباب هنر بازیگری است.
متن اصلی کتاب «پارادوکس بازیگر» اولین بار در سال 1830، یعنی بعد از مرگ دنی دیدرو، منتشر شده است.

مروری بر کتاب «پارادوکس بازیگر»
دنی دیدرو در کتاب «پارادوکس بازیگر»، چنانکه در پیشگفتار پرویز احمدی‌نژاد بر ترجمۀ فارسی این کتاب توضیح داده شده، نظریه‌ای را درباب بازیگری پیش می‌کشد که خلاف جریان رایج و باب روز در زمانۀ اوست. بنابراین کتاب «پارادوکس بازیگر» هم نظریه‌ای در زمانۀ خود تازه و جدید دربارۀ هنر بازیگری تئاتر است و هم نقدِ نظریاتی که در آن زمان، متداول بوده و دیدرو آن‌ها را برای تئاتر نوین قرن هجدهم ناکارآمد می‌دانسته است.
یکی از ویژگی‌های کتاب «پارادوکس بازیگر» که آن را به یک کتاب نظری خواندنی و جذاب تبدیل می‌کند، شیوۀ طرح موضوع در این کتاب است. دیدرو، که قصه‌نویسی قهار بوده است، کتاب «پارادوکس بازیگر» را به‌صورت دیالوگی بین دو شخص نوشته است و به این صورت، نظریه‌اش را دربارۀ هنر بازیگری و نقدش را بر نظریات رایج در این باره، به‌شیوه‌ای دراماتیک مطرح کرده و خصلتی قصه‌وار به آن داده است.
در کتاب «پارادوکس بازیگر» با کتابی دربارۀ تئاتر مواجهید که شیوۀ بیانش هم خصلتی تئاتروار و نمایشی دارد.
دو شخصیت بی‌نام کتاب «پارادوکس بازیگر» که با عنوان‌های اولی و دومی در این کتاب شناخته می‌شوند، دو دیدگاه متفاوت و مخالف یکدیگر دربارۀ بازیگری دارند. نظر یکی از آن‌ها مخالف نظر دیدرو است و دیگری نظریۀ دیدرو را دربارۀ بازیگری نمایندگی می‌کند. در کتاب «پارادوکس بازیگر» سعی می‌شود، ضمن طرح جدلی میان دو طرف بحث، دیدگاه‌های آ‌ن‌ها به یکدیگر نزدیک شود.
دیدرو در کتاب «پارادوکس بازیگر»، از خلال طرح گفت‌وگویی خیالی میان دو نفر که نظریه‌هایی مخالف هم دربارۀ هنر بازیگری دارند، هم تصویری نقادانه از نظریات رایج زمان خود دربارۀ بازیگری به دست می‌دهد و هم آن‌ نظریه‌ها را نقد و نظریۀ خودش را پیش می‌کشد. این‌گونه است که در کتاب «پارادوکس بازیگر» با تصویری از تئاتر قرن هجدهم فرانسه نیز مواجه می‌شویم و درمی‌یابیم که در آن دوران نمایش‌ها چگونه اجرا می‌شده و بازیگران چطور و براساس چه الگوهایی بازی می‌کرده‌اند. بنابراین کتاب «پارادوکس بازیگر» به‌لحاظ تاریخی نیز واجد ارزش و اهمیت است.
یکی از موضوعاتی که دیدرو در کتاب «پارادوکس بازیگر» درباره‌اش بحث می‌کند، تناقض و پارادوکسی است که میان شخصیت بازیگر و نقشی که بازی می‌کند وجود دارد.
کتاب «پارادوکس بازیگر» برآمده از عصر روشنگری بوده است و پاسخی به نیاز جامعه‌ای که تحول یافته و ارزش‌ها و مفاهیم تازه‌ای در آن پا گرفته بوده است. در چنین زمینه‌ای است که دیدرو ضرورت تئاتری نوین و متناسب با تحولات زمانه را مطرح می‌کند و در کتاب «پارادوکس بازیگر» از شیوه‌ای نوین در بازیگری، شیوه‌ای که با تئاتر نوینِ مورد نیاز عصر روشنگری متناسب و همخوان باشد، سخن می‌گوید و نظریۀ خود را در این باره، در قالب دیالوگ میان دو شخص، توضیح می‌دهد.

دربارۀ دنی دیدرو، نویسندۀ کتاب «پارادوکس بازیگر»
دُنی دیدرو (Denis Diderot)، متولد 1713 و درگذشته به سال 1784، فیلسوف، داستان‌نویس، نمایشنامه‌نویس، نظریه‌پردازِ زیبایی‌شناسی و زبان‌شناسی، منتقد هنری و مترجم فرانسوی و از شخصیت‌های مطرح و مهم عصر روشنگری است. از کارهای برجستۀ دیدرو تدوین دایره‌المعارف بزرگی‌ست که کار نگارش آن بیست‌و‌پنج سال طول کشید. دیدرو کار تدوین این دایره‌المعارف را با همکاری دالامبر آغاز کرد و آن‌ها هردو سرپرستی این پروژه را به‌عهده داشتند. در نگارش این دایره‌المعارفِ بزرگ گروهی از برجسته‌ترین متفکران، نظیر ژان ژاک روسو، مونتسکیو و ولتر، مشارکت داشتند. دیدرو را در زمان حیاتش، به دلیل سرپرستی این پروژۀ عظیم، بیشتر به‌عنوان یک دایره‌المعارف‌نویس می‌شناختند.
از دیگر آثار دنی دیدرو می‌توان به رمان‌های «ژاک قضا و قدری و اربابش»، «برادرزاده‌ی رامو»، «راهبه» و نمایشنامه‌های «پسر نامشروع» و «پدر خانواده» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «پارادوکس بازیگر»
کتاب «پارادوکس بازیگر: نظریه‌ای متفاوت درباره‌ی بازیگر» با ترجمۀ پرویز احمدی‌نژاد و پیشگفتاری از مترجم و نیز مقدمه‌ای به‌قلم او با عنوان «ابداع هنر بازیگری در قرن هجده»، در نشر گیلگمش، ناشر کتاب‌های هنر خانوادۀ فرهنگی چشمه، منتشر شده است.
پرویز احمدی‌نژاد، متولد 1333، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «ترز راکن» و «گفتاری پیرامون ادبیات دراماتیک» اشاره کرد.
از کتاب «پارادوکس بازیگر» ترجمۀ فارسی دیگری هم، با عنوان «هنرپیشه کیست: نظر خلاف عرف دربارۀ هنرپیشگان»، منتشر شده که مترجم آن، احمد سمیعی گیلانی و ناشرش انتشارات امیرکبیر است. ترجمۀ احمد سمیعی از این کتاب، اولین بار در سال 1347 در شرکت سهامی کتاب‌های جیبی به چاپ رسیده است.