کریم خان زند

کتاب «کریم‌خان زند» نوشتۀ جان ر. پری
پژوهشی تاریخی دربارۀ کریم‌خان زند و ایرانِ عصر زندیه و چگونگی به قدرت رسیدن کریم‌خان و چراییِ زوال حکومت زندیان، پس از کریم‌خان. کتاب «کریم‌خان زند: تاریخ ایران بین سال‌های 1747 تا 1779»، با عنوان اصلی Karim Khan Zand: A History of Iran, 1747-1779، کتابی است که در آن بر دوره‌ای از تاریخ ایران نور تابانده شده که تاریخ‌نگاران، کمتر سراغ آن رفته و به آن توجه نشان داده‌اند و منابع کمی دربارۀ آن به‌جا مانده است.
جان ر. پری در کتاب «کریم‌خان زند»، ضمن معرفی شخصیت و سلوک کریم‌خان زند و ترسیم سیمایی از او، زمینه‌های برآمدن کریم‌خان و تشکیل سلسلۀ زندیه را مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد و همچنین مختصات ایرانِ عصر زندیه و چراییِ زوال این حکومت، پس از کریم‌خان، را شرح می‌دهد.
متن اصلی کتاب «کریم‌خان زند» اولین بار در سال 1979 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «کریم‌خان زند»
جان ر. پری در سرآغاز کتاب «کریم‌خان زند» تصویری از اوضاع ایران و جنگ قدرت در این کشور، در سال‌های پیش از به قدرت رسیدن کریم‌خان و تشکیل سلسلۀ زندیه ارائه می‌دهد تا خواننده، زمینه‌ای از چگونگی برآمدن سلسلۀ زندیه به دست آورد.
بعد از بحث مقدماتی دربارۀ ایرانِ سال‌های پیش از برآمدن زندیان، شرحی درباب طایفۀ زند و جایگاه و نقش و حضور این طایفه در رویدادهای تاریخی ایران در پیش از سلطنت کریم‌خان می‌آید و این‌ها همه مقدماتی هستند برای ورود به بحث اصلی کتاب که کریم‌خان و دوران زمامداری اوست و آن‌چه در آن دوران بر ایران گذشت و اوضاع ایران در دوران سلطنت کریم‌خان و همچنین فرجام کار زندیان، بعد از مرگ کریم‌خان زند و نزاع‌هایی که پس از مرگ او، بین سران طایفۀ زند درگرفت.
کریم‌خان زند، از پادشاهان خوشنام تاریخ ایران است؛ پادشاهی که خود را «وکیل‌الرعایا» می‌نامید و در دوران زمامداری‌اش تلاش کرد اصلاحاتی را در ایران صورت بدهد. بعد از مرگ کریم‌خان اما بزرگانِ طایفۀ زند به جان هم افتادند و آن‌چه او بنیان نهاد از دست رفت و جانشینان کریم‌خان راه او را ادامه ندادند و اوضاع ایران به سمت‌وسویی دیگر رفت. اینکه چرا چنین شد، یکی از موضوعاتی است که جان ر. پری در کتاب «کریم‌خان زند»، ضمن ارائۀ تصویری از اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران عصر زندیه و ترسیم سیمای کریم‌خان زند و معرفی زندگی و شخصیت و خُلقیاتِ او، به آن پرداخته است.
کتاب «کریم‌خان زند» از مقدمه، سرآغازی با عنوان «پیشینۀ تاریخی»، شانزده فصلِ تنظیم شده در سه بخش، با عنوان‌های «تلاش برای کسب قدرت در ایران باختری (1736 – 1747)»، «تحکیم و توسعه (1763 – 1779)» و «ایران در دوران فرمانروایی کریم‌خان»، و مؤخره‌ای با عنوان «جانشینان کریم‌خان» تشکیل شده است.
فصل‌های شانزده‌گانۀ کتاب «کریم‌خان زند» عبارتند از: «نیابت سلطنت بختیاری و زند»، «کریم‌خان وکیل»، «آزادخان افغان»، «محمدحسن‌خان قاجار»، «افاغنه و افشار»، «نفاق درونی»، «فارس و ایالات مرکزی»، «کرمان و یزد»، «احیاءِ سلسلۀ قاجار»، «خلیج فارس»، «محاصرۀ بصره»، «کردستان و اشغال بصره»، «حکومت، سرزمین و مردم»، «حکومت، درآمد و جامعه»، «تجارت و روابط خارجی» و «وکیل در مرز و بوم خویش».

دربارۀ جان ر. پری، نویسندۀ کتاب «کریم‌خان زند»
جان ر. پری (John R. Perry)، متولد 1942، مورخ و استاد زبان فارسی در دانشگاه شیکاگو است. از او، به‌جز کتاب «کریم‌خان زند»، آثار زیادی دربارۀ زبان فارسی منتشر شده است.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «کریم‌خان زند»
کتاب «کریم‌خان زند: تاریخ ایران بین سال‌های 1747 تا 1779» با ترجمه و مقدمۀ علی‌محمد ساکی در نشر نو منتشر شده است.
علی‌محمد ساکی سکوند، متولد 1314 در خرم‌آباد و درگذشته به سال 1373، پژوهشگر، مؤلف و مترجم ایرانی و نیز شهردار خرم‌آباد، بین سال‌های 1350 تا 1356 خورشیدی، بود. او از چهره‌های مطرح خرم‌آباد است و در این شهر، میدانی کوچک نیز به نامش وجود دارد.
علی‌محمد ساکی در دوران تصدی‌اش در سِمَتِ شهردار خرم‌آباد، اقدامات عمرانی فراوانی را برای این شهر انجام داد که از جملۀ آن‌ها می‌توان به احداث مراکز فرهنگی و کتابخانه‌ها، احداث مجتمع‌های ورزشی، احداث خیابان‌های جدید و عریض و احداث پارک اشاره کرد. ساختِ دریاچۀ کیو در خرم‌آباد نیز در دوران شهرداری او صورت گرفت.
ساکی دارای فوق لیسانس جامعه‌شناسی بود. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب «سفرنامه ویلسون در جنوب غربی ایران» اشاره کرد.
از علی‌محمد ساکی اثری تألیفی هم، با عنوان «جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان»، منتشر شده است. از او همچنین مقالات پژوهشی گوناگونی در نشریات مختلف، از جمله در مجلۀ «راهنمای کتاب»، به چاپ رسیده است.
از کتاب «کریم‌خان زند» ترجمۀ فارسی دیگری هم موجود است که مترجم آن کاظم فیروزمند و ناشرش نشر نامک است.