موقعیت تجار و صاحبان صنایع در ایران عصر پهلوی

کتاب «زندگی و کارنامه محمدرحیم متقی ایروانی» نوشتۀ علی‌اصغر سعیدی و فریدون شیرین‌کام
کتابی از مجموعۀ «موقعیت تجّار و صاحبان صنایع در ایرانِ عصر پهلوی». کتاب «زندگی و کارنامه محمدرحیم متقی ایروانی» بخشی از پروژه‌ای است که در قالب مجموعه کتاب‌هایی با عنوان «موقعیت تجّار و صاحبان صنایع در ایرانِ عصر پهلوی» به پژوهش دربارۀ تاجران کارآفرینی می‌پردازد که در سال‌های پیش از انقلاب، با تأسیس و راه‌اندازی برخی صنایع، در صنعتی‌شدن و مدرن‌سازی ایران و تحول اقتصاد و زندگی اجتماعی در این کشور نقشی مهم ایفا کردند.
در مجموعۀ «موقعیت تجّار و صاحبان صنایع در ایرانِ عصر پهلوی» گوشه‌ای از تاریخ ایران مدرن، از چشم‌انداز اقتصاد و صنعت و تجارت و کسب‌وکار، تصویر می‌شود و روایت‌هایی از صنایعی تأثیرگذار در زندگی مردم ایران و چگونگی پدید آمدن و رشد این صنایع و نیز فرجام آن‌ها ارائه می‌شود. این روایت‌ها، که کتاب « زندگی و کارنامه محمدرحیم متقی ایروانی» از جملۀ آن‌هاست، در کنار هم تصویری می‌سازند از تاریخ صنعتی‌شدن ایران و تحولاتی که با تأسیس صنایع گوناگون در ایران و زندگی مردم ایران پدید آمد.
علی‌اصغر سعیدی و فریدون شیرین‌کام، که بسیاری از کتاب‌های مجموعۀ «موقعیت تجّار و صاحبان صنایع در ایرانِ عصر پهلوی» به‌کوشش آنها فراهم آمده است، در کتاب «زندگی و کارنامه محمدرحیم متقی ایروانی» به روایت و شرح فعالیت‌های تجاری و صنعتی مردی می‌پردازند که از خانواده‌ای تاجر در شیراز برآمد و بعد از تمام کردن تحصیلات دانشگاهی‌اش وارد کار تولید انبوه کفش شد و یکی از برندهای معروف و معتبر کفش ایرانی، یعنی «کفش ملی»، را به وجود آورد.
محمدرحیم متقی ایروانی بنیانگذار «کفش ملی» و پیشتاز صنعت مدرن کفش و مؤسس اولین شبکۀ توزیع مدرن کفش در ایران است. ایروانی فروشگاه‌های زنجیره‌ای کفش ملی در شهرهای مختلف ایران را تأسیس کرد و با فعالیت‌هایش در حوزۀ تولید و توزیع و فروش گستردۀ کفش در سراسر ایران، سهمی مهم در تاریخ اقتصادی و اجتماعی ایران مدرن داشت. زندگی ایروانی همچنین نقطۀ تلاقی یک فعالیت اقتصادی مثمر ثمر و سودآور و نوآورانه با اقدامات انسان‌دوستانه است. آشنایی با زندگی و فعالیت‌های او چشم‌اندازی مهم را به روی تاریخ ایران مدرن می‌گشاید. کتاب «زندگی و کارنامه محمدرحیم متقی ایروانی» پژوهشی است در راستای فراهم آوردن این آشنایی. این کتاب، هم علاقمندان مطالعه دربارۀ فعالیت‌های اقتصادی و صنایع مهم و تأثیرگذار در ایران مدرن را به کار می‌آید و هم پژوهشگران اقتصاد و نیز کسانی را که دغدغۀ تولید اقتصادی و کارآفرینی دارند.

مروری بر کتاب «زندگی و کارنامه محمدرحیم متقی ایروانی»
علی‌اصغر سعیدی و فریدون شیرین‌کام در کتاب «زندگی و کارنامه محمدرحیم متقی ایروانی» روایتی چندوجهی و جزئی‌نگرانه از فعالیت‌های تجاری و صنعتی محمدرحیم متقی ایروانی و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی این فعالیت‌ها به دست می‌دهند و از خلال شرح زندگی و فعالیت‌های ایروانی، هم داستان «کفش ملی» را روایت می‌کنند و هم از منظر اقتصادی دریچه‌ای به روی تاریخ ایران مدرن می‌گشایند و گوشه‌ای از تاریخ پیدایش صنایع مهم و تأثیرگذار در ایران معاصر را می‌نمایانند.
کتاب «زندگی و کارنامه محمدرحیم متقی ایروانی»، ضمن شرح چگونگی تأسیس و گسترش گروه صنعتی ملی و فروشگاه‌های کفش ملی به‌دست ایروانی، پیامدهای فعالیت‌های تجاری او در فضای خرید شهرها را هم مورد بررسی قرار می‌دهد و نیز الگویی بومی از مدیریت و کارآفرینی را پیشِ روی علاقمندان به فعالیت‌های اقتصادی و کارآفرینی می‌گذارد.
کتاب «زندگی و کارنامه محمدرحیم متقی ایروانی» از پیشگفتار، مقدمه، چهارده فصل، گاهنامۀ زندگی رحیم ایروانی و دو پیوست تشکیل شده است.
فصل‌های چهارده‌گانۀ کتاب «زندگی و کارنامه محمدرحیم متقی ایروانی» عبارتند از: «موقعیت تجار از قاجار تا پهلوی»، «از کودکی تا ازدواج»، «تحصیل در کالج اصفهان»، «تحصیل در دانشگاه تهران»، «آغاز مکانیزه کردن صنعت کفش»، «توسعه شرکت‌های گروه صنعتی ملی (1357 - 1336)»، «فوردیسم ایرانی در گروه صنعتی ملی»، «خانواده بزرگ کفش ملی»، «آگهی‌های کفش ملی»، «از پاساژ استاندارد تا فروشگاه‌های کفش ملی»، «اعتبارات و منابع تأمین مالی سرمایه‌گذاری»، «مسئولیت اجتماعی کارآفرین»، «ارتباط رحیم ایروانی با حوزه سیاست» و «میراث ایروانی در صنعت مدرن کفش ایران».
کتاب «زندگی و کارنامه محمدرحیم متقی ایروانی» در انتشارات گام نو منتشر شده است.

دربارۀ علی‌اصغر سعیدی و فریدون شیرین‌کام
علی‌اصغر سعیدی، متولد 1336، جامعه‌شناس، پژوهشگر و مترجم ایرانی و دانشیار و مدیر گروه برنامه‌ریزی و رفاه اجتماعی و عضو هیئت علمی دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران است. سعیدی دارای لیسانس علوم اجتماعی و فوق لیسانس جامعه‌شناسی از دانشگاه تهران و دکترای جامعه‌شناسی از دانشگاه لندن است. از آثار تألیفی و پژوهشی او می‌توان به کتاب‌ «سرمایه‌داری خانوادگی خاندان لاجوردی و لاجوردیان»، از مجموعه کتاب‌های «موقعیت تجّار و صاحبان صنایع در ایرانِ عصر پهلوی» اشاره کرد که آن نیز، مانند کتاب «زندگی و کارنامه محمدرحیم متقی ایروانی»، ماحصل همکاری سعیدی و فریدون شیرین‌کام است.
علی‌اصغر سعیدی، علاوه بر کار تألیف و پژوهش، در حوزۀ ترجمه نیز فعال است. کتاب‌های «آهنگ عشق»، «پنجره»، «پزشک پادشاهان» و «گنجینۀ حماسه‌های جهان» از جمله ترجمه‌های او هستند.

فریدون شیرین‌کام، متولد 1339 در آستانۀ اشرفیه، پژوهشگر ایرانی علوم سیاسی و اقتصادی است. شیرین‌کام دارای فوق لیسانس علوم سیاسی از دانشگاه تربیت مدرس است. او از پژوهشگرانِ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است. از آثار تألیفی و پژوهشی فریدون شیرین‌کام می‌توان به کتاب «کارآفرینان صنعتی در عصر پهلوی: زندگی و کارنامه‌ی حسن تفضّلی» اشاره کرد.