شمنیسم (ادیان) فنون کهن خلسه

کتاب «شمنیسم: فنون کهن خلسه» اثر میرچا الیاده
پژوهشی جامع و مفصل درباب شمنیسم. کتاب «شمنیسم: فنون کهن خلسه»، با عنوان اصلی Le Chamanisme: et les techniques archaïques de lextase، کتابی است که در آن شمنیسم و وجوه گوناگون و گستره جغرافیایی آن با رویکردی تاریخ‌نگارانه و مردم‌شناختی مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته است.
میرچا الیاده در کتاب «شمنیسم» هم به معرفی ایدئولوژی شمنیسم می‌پردازد و هم نمادهای آن و جلوه‌های این آیین در قبایل و اقوام و جوامع مختلفی را که این آیین در آن‌ها رواج دارد توضیح می‌دهد.
کتاب «شمنیسم» کتابی است که چندوچون آیینی کهن را که بنای آن بر جادوگری و فنون خلسه استوار است مورد کندوکاو قرار می‌دهد و نه فقط جنبه‌های نمادین و ایدئولوژیک که جنبه‌های روان‌شناختی این آیین را نیز بررسی می‌کند.
کتاب «شمنیسم» کتابی مناسب برای کسانی است که علاقمند به شناخت دین‌های ابتدایی رایج در میان اقوام و قبایل بدوی هستند.
متن اصلی کتاب «شمنیسم» اولین بار در سال 1953 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «شمنیسم»
میرچا الیاده در کتاب «شمنیسم» با جزئی‌نگری محققانه به آیین شمنیسم می‌پردازد و این آیین را از چشم‌اندازی تاریخی و فرهنگی و ایدئولوژیک و نیز از منظر معنایی و نمادین مورد بررسی قرار می‌دهد.
کتاب «شمنیسم» رسوم مرتبط با آیین شمنیسم را در سرزمین‌های مختلفی که این آیین در آن‌ها رواج دارد پی می‌گیرد و نیز به معرفی و توضیح نمادهای مرتبط با این آیین می‌پردازد. به اعتقاد الیاده، شمنیسم بر مبنای خلسه بنا شده و درواقع همان فنّ خلسه است. او در کتاب «شمنیسم» نشان می‌دهد که شمن در میان قبایل و اقوامی که شمنیسم در آن‌ها رواج دارد، جایگاهی مهم و مرکزی دارد. در میان این قبایل و اقوام، شمن هم جادوگر است و هم حکیم و درمانگر و معجزه‌گر و عارف و شاعر. او همچنین هدایتگرِ ارواح به جهان مردگان است.
کتاب «شمنیسم» از چهارده فصل تشکیل شده است. فصل‌های چهارده‌گانۀ کتاب «شمنیسم» عبارتند از: «ملاحظات کلی، روش‌های عضوگیری، شمنیسم و رسالت اسرارآمیز»، «بیماری‌ها و خواب‌های آیین تشرف»، «کسب نیروهای شمنی»، «تشرف شمنی»، «نمادپردازی لباس و طبل شمن»، «شمنیسم در آسیای مرکزی و شمالی: 1. صعودهای آسمانی...»، «شمنیسم در آسیای مرکزی و شمالی: 2. درمان‌های جادویی...»، «شمنیسم و کیهان‌شناسی»، «شمنیسم در آمریکای شمالی و جنوبی»، «شمنیسم آسیای جنوب شرقی و اقیانوسیه»، «ایدئولوژی‌ها و فنون شمنی در میان هندو – اروپاییان»، «نمادپردازی‌ها و فنون شمنی در تبت، چین و خاور دور»، «اساطیر، نمادها و آیین‌های مشابه» و «نتایج».
اعطای نیروهای شمنی، عضوگیری شمن‌ها در سیبری غربی و مرکزی، انتقال موروثی و جستجو برای کسب نیروهای شمنی، شمنیسم و آسیب‌شناسی روانی، تشرف جادوگران استرالیایی، قطع عضو در آیین تشرف در امریکای شمالی و جنوبی و آفریقا و اندونزی، تشرف شمن‌های اسکیمو، اندیشیدن به اسکلت خویش، آیین‌های تشرف قبیله‌ای و انجمن‌های سرّی، اساطیر سیبریایی راجع به شمن‌ها، ارواح زنانۀ نگهبان شمن، نقش ارواح مردگان، مشاهده ارواح، ارواح یاریگر، آیین بالا رفتن از درخت، صعود از طریق رنگین‌کمان، آینه‌ها و کلاه‌های شمن، نمادپردازی پرنده‌شناختی، نمادپردازی اسکلت، نوزایی از استخوان‌ها، ماسک‌های شمنی، طبل شمنی، لباس‌های آیینی و طبل‌های جادویی در سرتاسر جهان، وظایف شمن، شمن‌های سیاه و سفید اساطیر ثنویت‌گرا، سه منطقۀ کیهانی و ستون عالم، کوه کیهانی، درخت عالم، اعداد رمزیِ هفت و نُه، نزول به جهان زیرین، درمان شمنی، شمنیسم مالزی، قایق مردگان و قایق شمنی، نمادپردازی‌‌ها و فنون شمنی در هند، نمادپردازی‌ها و فنون شمنی در چین، شمن‌ها و آهنگران، گرمای جادویی و پرواز جادویی از جمله موضوعاتی هستند که در فصل‌های مختلف کتاب «شمنیسم» به آن‌ها پرداخته شده است.
در بخشی از کتاب «شمنیسم» می‌خوانید: «در سرتاسر قلمرو وسیعی شامل آسیای مرکزی و شمالی، زندگی جادویی – مذهبی جامعه بر روی شمن متمرکز است. البته، این امر بدان معنی نیست که او تنها فرد اداره کننده امور دینی است و نیز به این معنی نیست که فعالیت دینی به طور کامل در تصاحب اوست. در بسیاری قبایل، کاهنی که مسئول اجرای مراسم قربانی است در کنار شمن وجود دارد، علاوه بر این‌که هر سرپرست خانواده‌ای، مسئول آیین‌های مذهبی خانواده نیز هست. با این وجود، شمن، همان شخصیت پرنفوذ باقی می‌ماند، زیرا در سراسر این منطقه‌ای که تجربۀ خلسه‌آمیز تجربۀ دینی تمام‌عیار به حساب می‌آید، شمن و تنها او، استاد بزرگ خلسه است. نخستین تعریف از این پدیده پیچیده و شاید کم‌خطرترین تعریف این است: شمنیسم مساوی است با فن خلسه.»

درباره میرچا الیاده، نویسنده کتاب «شمنیسم»
میرچا الیاده (Mircea Eliade)، متولد 1907 و درگذشته به سال 1986، مورخ دین، داستان‌نویس، فیلسوف، روزنامه‌نگار، استاد دانشگاه و جُستارنویس رومانیایی است. الیاده مفسر برجستۀ تجربۀ دین بود و پارادایم‌هایی را در مطالعات دینی به وجود آورد که همچنان پابرجا هستند. از جمله آثار میرچا الیاده می‌توان به کتاب‌های «آیین‌ها و نمادهای تشرف: اسرار تولد و نوزایی»، «از جوامع ابتدایی تا ذن»، «اسطوره و واقعیت» و «رساله در تاریخ ادیان» اشاره کرد.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «شمنیسم»
کتاب «شمنیسم: فنون کهن خلسه» با ترجمه و مقدمۀ محمدکاظم مهاجری در نشر ادیان منتشر شده است. از دیگر ترجمه‌های محمدکاظم مهاجری می‌توان به کتاب‌های «آیین‌ها و نمادهای تشرف: اسرار تولد و نوزایی» و «نمادپردازی، امر قدسی و هنر» اشاره کرد.

رتبۀ کتاب «شمنیسم» در گودریدز: 4.21 از 5.