استادان استادان چه کردند؟ (نشرنی) تاریخ دارالمعلمین و دانشسرای عالی از 1297 تا 1357

کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» نوشتۀ مقصود فراستخواه
تاریخ یکی از اولین نهادهای آموزش عالی در ایران. کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟»، نوشتۀ مقصود فراستخواه، پژوهشی‌ست تاریخی درباره یکی از پایه‌های آموزش عالی و تدریس علم مدرن در ایران.
مقصود فراستخواه در کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟»، که عنوان فرعی‌اش «تاریخ دارالمعلمین و دانشسرای عالی (از 1297 تا 1357)» است، به روایت تاریخ تأسیس دارالمعلمین در ایران و ارتقای آن به دانشسرای عالی پرداخته و آنچه را تا سال 1357 بر این نهاد علمی مهمِ ایران مدرن گذشته، ثبت کرده است.
دارلمعلمین نهادی‌ست که، چنانکه فراستخواه در کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» اشاره می‌کند، تأثیری مهم بر تأسیس دانشگاه و شکل‌گیری علم مدرن در ایران داشته و تعدادی از نخستین استادان دانشگاه در ایران، در همین نهاد آموزش دیده‌اند. بنابراین کسانی که در دارالمعلمین به‌عنوان معلم درس می‌داده‌اند، استادانِ اولین استادان دانشگاه در ایران به حساب می‌آیند و دانستن سرگذشت چنین نهادی، ما را در شناخت بخشی از رَوَند شکل‌گیری ایران مدرن و خاستگاه‌های آن آشنا می‌کند. کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» پژوهشی‌ست برای آشنایی با همین وجه از تاریخ ایران مدرن.
در کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» می‌بینیم که علم مدرن چطور و از چه مجرایی وارد ایران شد و اولین تلاش‌ها در این راستا چگونه و توسط چه کسانی صورت گرفت و کدام افراد نقشی تأثیرگذار در حوزه آموزش عالی و رشد آن در ایران داشتند.
به‌ تعبیری می‌توان گفت کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» کتابی‌ست درباره وجهی از تجدد ایرانی.

مروری بر کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟»
خاستگاه بحث در کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟»، چنانکه نویسنده خود در بخشی از این کتاب توضیح می‌دهد، «یکی از نخستین نهادهای آموزشِ عالی در ایران»، یعنی «دارالمعلمین»، است. فراستخواه در کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» در معرفی دارالمعلمین، که بعدها به دانشسرای عالی تبدیل شد، و ذکر اهمیت این نهاد در ایران می‌نویسد: «در این نهاد پیشروترین آموزش‌های بعد از متوسطه در ایران ارائه شده است. در کلاس‌های دارالمعلمین، استادانِ استادانِ استادانِ این سرزمین درس داده‌اند. بزرگانی پشت نیمکت‌های دارلمعلمین نشستند، تحصیل کردند و آنگاه خود از نخستین استادانِ نسل برجستۀ دانشگاهیان ایران شدند. در آزمایشگاه دارالمعلمین، اولین تحقیقات علوم پایه در سطح بعد از متوسطه و دانشگاهی آغاز شد، نخستین لذت‌های پرسشگری و دانایی نوین ایرانی به همراه تنش‌های تردیدآمیز فلسفی و شک علمی در فضاهایش تجربه شد و زمزمۀ معرفتی پی‌درپی در عمق ذهن و جان استادان و دانشجویانش طنین انداخت.»
فراستخواه در کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» سرگذشت دارالمعلمین و دانشسرای عالی را، از آغاز تا سال 1357، در متن تاریخ ایران مدرن و چگونگی آغاز فکر تجددخواهی و نیز با اشاره به مدرنیتۀ غربی و خاستگاهها و زمینه‌های آن و همچنین اشاره به گرایش به علم‌آموزی و نسبت آن با رشد شهر و شهرنشینی در تاریخ ایران قدیم، روایت می‌کند.
در کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» از تأثیر دارالمعلمین بر شکل‌گیری نهاد دانشگاه در ایران و نیز از شخصیتهای مهم و تأثیرگذاری که در این زمینه نقش‌آفرینی کرده‌اند سخن رفته است.
در بخشی دیگر از کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» می‌خوانید: «دارالمعلمین حاصل هوش و کوشش عاملان اجتماعی ایرانی بود و از دامان جنب‌وجوش جدید شهری در متن تحولات ایران معاصر پدید آمد. شهر مادر تمدن است. زندگی و پویایی‌شناسی شهر است که حس نیاز به علم‌آموزی را به حرکت و تکاپو وامی‌دارد. در سنت‌های دیرین ایرانی، ما نیز هرگاه شهرهایمان قدری هویت و سرزندگی می‌یافتند، "علم‌آموزی" قدر می‌دید و بر صدر می‌نشست. شهرهای ایرانی البته در چنبره قدرت سیاسی و نظامی بودند، اما یکسره بی‌خاصیت نبودند و، تا اندکی رونق می‌گرفتند، علم را در آغوش خود اعتبار می‌دادند. گواهش گندی‌شاپور است، در 1700 سال پیش.»
کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟»، با عنوان فرعی «تاریخ دارالمعلمین و دانشسرای عالی (از 1297 تا 1357)»، در نشر نی منتشر شده است.

درباره مقصود فراستخواه، نویسنده کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟»
دکتر مقصود فراستخواه، متولد 1335 در تبریز، استاد دانشگاه، جامعه‌شناس، پژوهشگر و مترجم ایرانی است. فراستخواه تحصیلکرده الهیات، فلسفه و برنامه‌ریزی توسعۀ آموزش عالی است. کار پژوهشی او بیشتر بر سه حوزه مطالعات دین، مطالعات اجتماعی و مطالعات علم، آموزش عالی و دانشگاه متمرکز است.
فراستخواه استاد دانشگاه‌های الزهرا، علامه طباطبایی، تهران و شهید بهشتی است. او همچنین در نیمۀ اول دهۀ 70 خورشیدی به تدریس در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی تبریز پرداخته است.
تدریس برنامه‌ریزی توسعۀ آموزش عالی در مؤسسۀ پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی از دیگر فعالیت‌های علمی و آموزشی دکتر مقصود فراستخواه است.
او دارای جایزه ترویج علم سال 1396 و جایزه مطالعات میان‌رشته‌ای از دهمین جشنواره بین‌المللی فارابی است.
دکتر مقصود فراستخواه همچنین در سال 1397، به همراه دکتر عباس بازرگان، جایزه نشان دهخدا را برای کتاب «نظارت و ارزشیابی در آموزش عالی»، که کار مشترک عباس بازرگان و مقصود فراستخواه است، دریافت کرده است.
از دیگر آثار مقصود فراستخواه می‌توان به کتاب‌های «ما ایرانیان: زمینه‌کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانی»، «مسئله‌ی ایران»، «دین و جامعه»، «گاه و بی‌گاهیِ دانشگاه در ایران: مباحثی نو و انتقادی درباب دانشگاه‌پژوهی، مطالعات علم و آموزش عالی»، «دانشگاه و آموزش عالی: منظرهای جهانی و مسئله‌های ایرانی» و «ذهن و همه‌ چیز: طرح‌واره‌هایی برای زیستن» اشاره کرد.